Morgunblaðið - 15.05.2001, Blaðsíða 66

FÓLK Í FRÉTTUM
66 ÞRIÐJUDAGUR 15. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á SÍÐARI helmingi 20. aldarinnar
hafa fáar stjörnur skinið skærar á
himni kvikmyndanna en Jerry
Goldsmith. Vafamál hvort nokkur
tónlistarmaður hefur sett jafn
sterkan svip á tímabilið og hann.
Fáeinir eru á svipuðum slóðum en
spurning hvort einhver þeirra hef-
ur haldið þeim háa gæðastaðli sem
einkennt hefur feril hins rösklega
sjötuga snillings. Hinsvegar er
óhætt að fullyrða að enginn er jafn
eljusamur í stéttinni, afköstin með
ólíkindum. Goldsmith hefur jafnan
verið lítið fyrir sviðsljósið, til
skamms tíma fátt um hann vitað
og varla til mynd af manninum á
öllu netinu! Goldsmith hefur unnið
sína vinnu af einstakri fagmennsku
í meira en hálfa öld, samið tónlist
við allar kvikmyndategundir. Kvik-
myndirnar sem hann hefur samið
tónlist við, halla á þriðja hundr-
aðið, sjónvarpsmyndir og -þættir
um 50. Þá hefur hann starfað sem
hljómsveitarstjóri við upptökur um
30 kvikmynda og tónsmíðarnar
skipta þúsundum.
Goldsmith er áræðinn frumkvöð-
ull og notaði hljóðfæri sem aðrir
höfðu talið óhugsandi við kvik-
myndatónsmíðar. Þá hefur hann
beitt persónulegri, markvissri
hljóðfæranotkun og ögrandi stefj-
um í átakaatriðum. Sú tónbeiting
er hans eigið vörumerki og kemur
einstaklega vel fram í L.A. Confid-
ential (’97). Goldsmith var tilnefnd-
ur til Óskarsverðlaunanna (og
Golden Globe) fyrir sinn ágæta
þátt, en hafði ekki erindi sem erf-
iði. Það er með ólíkindum að þessi
yfirburðamaður, sem hefur verið
tilnefndur í ein 18 skipti, og það að
verðleikum, hefur aðeins einu sinni
hlotnast heiðurinn. Árið 1976 féll
Óskarinn honum í skaut fyrir
meistaraverkið The Omen.
Tónskáldið er innborinn Los
Angeles-búi, fæddur 1929. Stund-
aði klassískt nám í píanóleik og
tónsmíðum, áður en hann fór í læri
hjá goðsögninni Miklos Rosza í
kvikmyndatónlist við UCLA. Hef-
ur hinn sögufrægi lærimeistari og
kvikmyndatónskáld haft greinileg
áhrif á tónsmíðar Goldsmiths. Að
námi loknu, um 1950, tóku við störf
hjá tónlistardeild CBS-sjónvarps-
netsins, þar sem velgengni Gold-
smiths hófst með tónsmíðum við
marga, gamalkunna sjónvarps-
þætti á borð við Wanted Dead or
Alive (með Steve McQueen), Guns-
moke, Perry Mason og Twilight
Zone. Allir sýndir í gamla góða
Kanasjónvarpinu á sínum tíma.
Leiðin að lokatakmarkinu, kvik-
myndunum, var að greiðast.
Fyrstu hljóðrásirnar sem Gold-
smith er skrifaður fyrir er í Don’t
Bother To Knock (’52), og Black
Patch (’57). Tónlistina samdi hann
á meðan hann var enn á mála hjá
CBS. 1960 verða þáttaskil, þegar
kvikmyndatónlistargoðsögnin Al-
fred Newman réð hann til sín.
Upphófst einkar frjótt tímabil með
Lonely are the Brave (’62) (eft-
irminnileg mynd frá tímum Skúla-
götubraggans, með Kirk Douglas í
aðalhlutverki kúreka, sem orðinn
er tímaskekkja á tímum hrað-
skreiðra bíla, hraðbrauta og ann-
arrar nútímatækni miðrar 20. ald-
arinnar). Sama ár hlaut Goldsmith
sína fyrstu Óskarsverðlaunatil-
nefningu, fyrir Freud. Tveimur ár-
um síðar flytur hann sig að mestu
leyti yfir til 20th Century Fox, þar
sem hann hefur verið meira og
minna viðloðandi síðan. Newman
var þar lengst af starfsæfinni,
innsti koppur í búri, með árangri
sem tæpast verður jafnaður.
Goldmith byrjaði að gera garð-
inn frægan hjá Fox með tregafullri
tónlist í The Stripper (’63), Rio
Conchos (’64), Von Ryan’s Express
(’65). Var það besta í endurgerð
vestrans Stagecoach (’66), og var
gjörsamlega ómissandi þáttur í
klassíkinni Apaplánetunni – Planet
of the Apes (’68), sem færði tón-
skáldinu hans þriðju Óskarstil-
nefningu. Goldsmith setti svo sann-
arlega sinn blæ á kvöldstundirnar í
Nýja bíói á löngu tímabili, einsog
fram kemur í upptalningunni að
neðan. Ekki síst í verkum á borð
við The Blue Max (’66), Patton
(’70), enn minnist maður óhugnað-
arins í The Mephisto Waltz (’71),
sem var skáldinu góð æfing fyrir
meistarastykkið The Omen.
Á áttunda áratugnum var Gold-
smith út um alla borg, afkastamik-
ill vinnuhestur sem aldrei sló af
þeim miklu kröfum sem hann gerði
til sjálfs sín. Samdi þó tónlist við
rösklega fimmtíu myndir á þessum
tíu árum! Tónsmíðarnar hlutu und-
antekningarlítið frábæra dóma og
færðu höfundi sínum m.a. 6 Ósk-
arstilnefningar. Eftirminnilegust
er The Omen, þar sem „Ave Sat-
ani“ og „Killer’s Storm“, ber hæst.
Ekki heppileg tónlist fyrir svefn-
inn, hvað myrkfælna snertir! Milli
þungra og ógnvekjandi tónanna
berast náhljóð og neyðaróp for-
dæmdra úr neðsta víti. Tvímæla-
laust ein áhrifaríkasta tónsmíð
allrar kvikmyndasögunnar. Hin
rösklega 50 tónverk voru samin
fyrir nánast allar gerðir kvik-
mynda, m.a. færði Goldsmith út
kvíarnar og gerði magnaða tónlist
við nokkrar skáldsögulegar myndir
á borð við Star Trek: The Motion
Picture og Alien (báðar gerðar
’́79).
Síðustu tvo áratugi síðustu aldar
samdi Goldsmith að jafnaði tónlist
við tvær kvikmyndir á ári. Af öll-
um gerðum og stærðum, sem fyrr.
Sjaldan hefur honum tekist betur
upp en í melódískum og djöss-
uðum átökum við rökkurtóna
L.A Confidential, myndar
Curtis Hanson um spillingu,
ástir og óhamingju í borg engl-
anna á fimmta áratugnum.
Ómenguð snilld hjá hinu, þá hart-
nær sjötuga stórskáldi. Fjöldi
tónlistargagnrýnenda völdu
þetta sköpunarverk hans á
meðal bestu tónsmíða ársins
og Goldsmith vann hylli
nýrrar kynslóðar kvikmynda-
húsagesta. Ári síðar gerði
Goldsmith frábæra hluti í
teiknimyndinni Mulan og 1999
átti hann engu síðri tónlist í
hinni feykivinsælu Mummy.
Goldsmith getur sannarlega
sagt, allt sé sjötugum fært, þessi
fjölhæfi snillingur er óhagganleg
sönnun að þau afdrifaríku tímamót
í lífi flestra vinnandi manna þurfa
ekki að vera merkjanleg hvað list-
ræna sköpun snertir, annars stað-
ar en í lagabókum. Í ár á þessi
heiðursmaður tónlistina í einum
þrem myndum, þannig að hann er
ekkert að leggja árar í bát. Þær
eru rómuð mynd Nýsjálendingsins
Lee Tamahori, Along Came a
Spider, með Morgan Freeman;
The Castle, með Robert Redford
og James Gandolfini, og Domestic
Disturbance, með John Trav-
olta og Steve Buscemi, en
myndin er nýjasta verk
annars, góðkunningja
bíógesta, Harolds
Becker.
Stjörnurkvikmyndanna
eftir Sæbjörn Valdimarsson
JERRY GOLDSMITH
Brendan Fraser (í miðið) í The Mummy (1999). Jerry Goldsmith semur
tónlistina við þessa gríðarvinsælu mynd.
Harvey Stephens sem Damien í
myndinni Omen (1976). Fyrir
tónlistina við þá mynd fékk
Goldsmith Óskarsverðlaun.
ALÞJÓÐLEGA teiknimyndasafnið,
sem staðsett er í Florida, er nú til-
neytt til að selja marga af hornstein-
um safnsins, í því skyni að forða sér
frá skuldum. Á meðal muna er teikn-
ing af Mikka mús frá 1928, sem er
fyrsta teikningin sem gerð var af
þessari heimsfrægu mús. Teikningin
er metin á allt að 362 milljónir ís-
lenskra króna. Meira en 600 hlutir
verða boðnir upp en safnið á yfir
200.000 hluti sem tengjast sögu og
þróun teiknilistarinnar á einn eða
annan hátt.
Safnið hefur eðlilega verið gagn-
rýnt vegna þessa og sagt ganga í ber-
högg við hlutverk sitt – að hýsa ómet-
anlega muni er tengjast sögu
teiknimyndanna. Mort Walker, stofn-
andi safnsins, svaraði því hins vegar
til að þetta væri eina færa leiðin ef
halda ætti starfseminni gangandi.
Mikki á
uppboð
Að þessu sinni verður brugðið
útaf vananum. Í stað þess að
taka fyrir þrjár af bestu mynd-
um listamannsins verða þær
taldar upp, í tímaröð, þær
myndir þar sem tónlist hans
hefur notið sín hvað best og eft-
irminnilegast. Þannig gefst les-
endum einnig kostur á að sjá
breiddina og umfangið í verkum
tónskáldsins.
Lonely Are The Brave (’62)
The Stripper (’63)
Liljur vallarins –
Lillies Of The Field (’63)
Sjö dagar í maí –
Seven Days In May (’64)
Rio Conchos (’64)
Von Ryan’s Express (’64)
The Blue Max (’66)
The Sand Pebbles (’66)
Seconds (’66)
The Flim-Flam Man (’67)
The Detective (’68)
Apaplánetan –
Planet Of The Apes (’68)
Patton (’70)
The Mephisto Waltz (’71)
The Other (’72)
The Culpepper
Cattle Company (’73)
Papillion (’73)
Chinatown (’74)
The Wind And The Lion (’75)
Logan’s Run (’76)
The Omen (’76)
Coma (’78)
The Boys From Brazil (’78)
Alien (’79)
Outland (’81)
Poltergeist (’82)
Rambo – First Blood (’82)
Twilight Zone: The Movie (’83)
Gremlins (’84)
Hoosier’s (’86)
Innerspace (’87)
Total Recall (’90)
Basic Instinct (’92)
Alien 3 (’92)
The River Wild (’94)
Powder (’95)
The Ghost
And The Darkness (’96)
L.A. Confidential (’97)
The Edge (’97)
Mulan (’98)
The Mummy (’99)
Jerry Goldsmith (f. 1929)
hefur samið kvikmynda-
tónlist í meira en hálfa öld
og er hvergi af baki dottinn.