Morgunblaðið - 15.05.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 ÞRIÐJUDAGUR 15. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
A
ftur steinlágum við á
Parken. Sárið eftir
14:2 leikinn var um
það bil gróið og þá
ríður þetta yfir, síð-
asta sætið í Evróvisjón ásamt
Norðmönnum! Verra gat það eig-
inlega ekki verið. Þetta er aug-
ljóslega óheillastaður, nánast eins
konar Bláturn lýðveldistímans;
þarna hafa Íslendingar lotið hvað
lægst í fyrrverandi höfuðborg
sinni.
En við þessu var ekkert að
gera, ekkert frekar en í tap-
leiknum sögulega. Lagið var
ágætt eins og
liðið forðum,
aðstæður voru
bara ekki hag-
stæðar. Evr-
ópubúar kusu
frekar gamaldags fönkslagara í
stíl áttunda áratugarins en fram-
sækið íslenskt popp, eins og for-
maður íslensku sendinefndarinnar
benti á í samtali við fréttavef
Morgunblaðsins.
Við getum líka huggað okkur
við að Danir þurftu að lúta í gras
fyrir Eistum á endasprettinum.
Sigur Eista var líka á vissan hátt
sigur okkar því Björgvin Hall-
dórsson var í nefndinni sem valdi
keppnislag Eistlands.
Að vísu líta Danir einnig á sig
sem eins konar sigurvegara
keppninnar, ef marka má við-
brögð dönsku blaðanna. Þetta var
stærsta Evróvisjónkeppnin sem
haldin hefur verið hingað til, hún
var í stærstu byggingunni, fjöl-
sóttust og dýrust. Danir eru líka
þeir einu sem hafa grætt á keppn-
inni og segir það kannski meira
um danskt hugvit en margt annað.
Þetta var mikill sigur fyrir
Danska sjónvarpið, segir í blöð-
unum; 2.667.000 danskir áhorf-
endur fylgdust með útsending-
unni en svo margir hafa aldrei
horft á danska ríkissjónvarpið í
einu. Áður átti kvikmynd Olsen-
gengisins frá 1995 metið og und-
anúrslitaleikur Dana og Hollend-
inga á Evrópumeistaramótinu í
knattspyrnu árið 1992 var í öðru
sæti. (Skyldu Danir hafa áhyggjur
af menningarástandi í landinu
slétta þegar þeir sjá þessar tölur
um vinsælasta sjónvarpsefnið?)
Að vanda voru göturnar líka
tómar hér heima. Annað sjón-
varpsefni nýtur varla meiri vin-
sælda meðal íslenskra áhorfenda.
Ástæðan er vitanlega fyrst og
fremst sú að þetta er gott sjón-
varpsefni en einnig er þetta mikla
áhorf til vitnis um yfirgengilega
sjónvarpsmenningu hérlendis
(sem hefur vissulega orðið mönn-
um tilefni til vangaveltna um
menningarástand í landinu
hrjúfa). Þeir sem verið hafa á
meginlandinu á Evróvisjóndegi
vita að keppnin hefur ekki þann
sameiningarkraft í Evrópu sem
ætla mætti af áhuganum hér. Sér
það einhver fyrir sér að götulíf í
París eða Madríd eða Berlín eða
Róm eða Prag eða einhverri ann-
arri evrópskri borg (að Kaup-
mannahöfn undanskilinni) taki
stakkaskiptum meðan á þessari
sjónvarpsútsendingu stendur?
Keppnin hefur hins vegar
löngum endurspeglað bæði menn-
ingarlegt og pólitískt ástand í álf-
unni. Allt fram á síðustu ár hefur
hún borið þess glöggt vitni hvern-
ig Evrópa hefur af veikum mætti
reynt að sporna við áhrifum eng-
ilsaxneskrar popp- og rokkmenn-
ingar. Gríðarmikil hljómsveit með
klassískri hljóðfæraskipan var
iðulega staðsett á miðju sviðinu
allt þar til á síðasta áratug. Hljóm-
sveitin skipaði heiðurssess í bæði
útliti og hljómi keppninnar.
Hljómsveitarstjórar frá hverju
landi útsettu lag viðkomandi þjóð-
ar fyrir hljómsveit þessa.
En þrátt fyrir mismunandi
stjórnendur léði klassísk hljóm-
sveitin öllum lögunum sama Evr-
óvisjónhljóminn. Og það var í raun
sama hvað menn reyndu að finna
rokkaða hljómasetningu með
þessari hljómsveit, alltaf voru lög-
in sömu blóðlausu bastarðarnir –
hver man ekki eftir strengjanæð-
ingnum í intrói Gleðibankans.
Að vísu er hljómurinn enn
keimlíkur í öllum lögum keppn-
innar þrátt fyrir að hljómsveitin
sé farin úr gryfjunni, en það er
hljómur alþjóðavæddrar popp-
menningar. Sem tónlistar-
viðburður er keppnin fyrir vikið
jafn óáhugaverð eftir sem áður
þótt hún gefi ef til vill örlítið rétt-
ari mynd af því sem er að gerast í
poppinu.
Einnig hefur mátt lesa í póli-
tískt landslag álfunnar í atkvæða-
greiðslunni. Eftir að stigagjöfin
var færð úr höndum til þess skip-
aðra nefnda á vegum hverrar
sjónvarpsstöðvar töldu flestir að
nágrannar og pólitískir sam-
ferðamenn myndu hætta að gefa
hver öðrum stig, fjöldinn myndi
láta smekkinn ráða ferð. En sú
hefur ekki orðið raunin; almenn-
ingur virðist ekki síðri nágranni
en opinbert skipaðir nefnd-
armenn, og pólitískari ef eitthvað
er.
Hugsanlega má einnig lesa póli-
tískt og menningarlegt eða hug-
arfarslegt ástand Evrópu út úr
textum Evróvisjónlaganna. Blaða-
maður danska blaðsins Politiken
segist greina einhverjar áherslu-
breytingar í textum þessa árs.
Síðasta ár sungu Olsenbræður um
vængi ástarinnar en í ár var eitt af
aðalþemum söngvanna ástaraunir
og einsemd, segir blaðamaðurinn.
Telur hann norska lagið, „On my
own“, og hið hollenska, „Out on
my own“, til merkis um að ein-
semd plagi evrópskan ungdóm um
þessar mundir. Þegar á allt er litið
er þetta þó sami grautur í sömu
skál.
Annars virtust textar ekki
skipta meginmáli í lögum ársins,
og kannski var Angel skýrasta
dæmi þess sem greinilega hefði
allt eins mátt heita Birta. Hrak-
farir Two Tricky (en ég hef enn
ekki fengið neinn botn í hljóm-
sveitarnafnið) eru þó ekkert
áhyggjuefni. Ekki man ég betur
en Jónas hafi legið kylliflatur í
Köben og lifir hann þó enn meðal
þjóðarinnar.
Kylliflöt í
Köben
En við þessu var ekkert að gera, ekkert
frekar en í tapleiknum sögulega. Lagið
var ágætt eins og liðið forðum, að-
stæður voru bara ekki hagstæðar. Evr-
ópubúar kusu frekar gamaldags fönk-
slagara í stíl áttunda áratugarins en
framsækið íslenskt popp.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
trhe@mbl.is
VIÐHORF fólks fram
á síðustu ár var gjarnan
að lengi tekur sjórinn
við. En umgengni við
hafið hefur sem betur fer
breyst. Ekki er lengur
leyft að rusli sé hent fyr-
ir borð né skipsflökum
sökkt í sæ. Og fjörurnar
eru hreinni. Þetta er gott
og blessað svo langt sem
það nær. Það er hinsveg-
ar staðreynd að þjóðir
heims hafa flotið sofandi
að feigðarósi hvað meng-
un hafsins varðar og við
erum á mörgum sviðum
farin að finna til skulda-
daganna.
Þessi mál og önnur á umhverf-
issviði voru rædd á Þemaráðstefnu
Norðurlandaráðs í mars sem vakti
mjög til umhugsunar um hvert
stefnir með mengun á láði og í legi.
Áætlanir um úrbætur eru metnað-
arfullar og nú er spurningin hvort
þeim verður fylgt hvað sem það
kostar.
Skoðum nokkur dæmi
Fyrir fáum árum átti ég þess
kost ásamt fleiri þingmönnum að
heimsækja Svalbarða og þar
bauðst okkur að sitja fundi vísinda-
manna sem voru í sömu ferð. Eitt
af því sem kom illa við okkur voru
upplýsingar um hve margir tví-
kynja ísbjarnarhúnar væru farnir
að fæðast. Orsökin var talin aukin
mengun m.a. PCB efni sem berast í
háloftunum frá iðnaðarríkjum Evr-
ópu og falla í hafið þegar þau ber-
ast inn í kuldaskilin og þannig í líf-
keðjuna. Þetta er sama kenning og
höfð hefur verið uppi um aukið
magn þessara sömu efna í brjósta-
mjólk kvenna í Færeyjum og á Ís-
landi.
Á síðasta ári fékk
svo kallað Bellini
verkefni – norskir
umhverfissinnar –
umhverfisverðlaun
Norðurlandaráðs.
Verðlaunaverkefnið
var kynnt hér í
Norræna húsinu í
vetur. Þrátt fyrir að
hafa fylgst með um-
ræðu um mengun
og kjarnorkuúr-
gang varð manni
illa við. Í myndum
og texta fengum við
að sjá meðferð
hættulegra efna á
fjarlægum slóðum
sem eru þó svo nærri að þau geta
ef ekki verður að gert valdið skaða
í okkar eigin umhverfi. Fáa kíló-
metra frá strönd Barentshafsins
mátti sjá illa varinn kjarnorkuúr-
gang sem ógnar verðmætum fiski-
miðum.
Fyrr á þessu vori bárust fregnir
af mengun í þörungagróðri við
Noregsstrendur. Norðmenn höfðu
alvarlegar áhyggjur af því að þessir
eitruðu þörungar ollu usla í fiskeld-
inu, til dæmis drapst eldislax í
stórum stíl. Menn óttuðust að allt
fiskeldi meðfram suður- og vest-
urströnd Noregs væri í hættu. Tal-
ið var að skaðinn gæti verið af völd-
um svokallaðs ballestvatns sem
losað er úr tönkum flutningaskipa
sem koma frá fjarlægum slóðum. Í
ballestvatninu er að finna framandi
lífrænar tegundir sem eiga upp-
runa sinn á fjarlægum slóðum.
Ráðherranefnd Norðurlandaráðs
er reyndar með rannsóknarverk-
efni í gangi þar sem afleiðingar los-
unar ballestvatns eru kannaðar.
Og nú í apríl var haft eftir haf-
rannsóknarmönnum við Hafrann-
sóknarstofnunina í Bergen að
geislavirkur úrgangur finnist nú
alla leið til Svalbarða og hætta sé á
að senn mælist hann bæði við
Rússland og Grænland. Vísað er til
rannsóknar sem Hafrannsóknar-
stofnunin gerði á tíunda áratugnum
og sýnir að Sellafield er stærsta
uppspretta geislavirks úrgangs í
sjó. Hætta er á að úrgangurinn
dreifist til eldissvæða fisks í Bar-
entshafi og „losun tecnetium varð-
ar öll ríki sem liggja að Norðursjó“
segja sérfræðingarnir.
Barentshafið mitt
Áður voru Barentshaf og Norð-
ursjór langt í burtu. Umgengnin
við strendur þeirra var á ábyrgð
annarra. Ekki lengur. Geislavirkur
úrgangur við strendur Barentshafs
lendir fyrr eða síðar í okkar lífríki.
Þessvegna er Barentshaf á okkar
ábyrgð. Samvinna og samábyrgð
þvert á landamæri er það eina sem
dugir ef afstýra á alvarlegum um-
hverfisspjöllum.
Rannveig
Guðmundsdóttir
Mengun
Geislavirkur úrgangur
við strendur Barents-
hafs lendir fyrr eða síð-
ar í okkar lífríki, segir
Rannveig Guðmunds-
dóttir. Þess vegna er
Barentshaf á okkar
ábyrgð.
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar í Reykjaneskjördæmi.
Hafstraumar
án landamæra
EFTIR öryrkja-
dóminn tilkynnti ríks-
isstjórnin að fyrir
miðjan apríl myndi
hún bæta kjör þeirra
lífeyrisþega sem verst
væru settir.
Nefnd á vegum for-
sætisráðherra átti að
endurskoða almanna-
tryggingalögin, ein-
falda þau og samræma
til hagsbóta fyrir líf-
eyrisþega.
Ekki var nú staðið
við loforðin fögru.
Tæpum mánuði síðar
en lofað var birtist
frumvarpið langþráða,
sem miklar væntingar voru bundn-
ar við. Þar kom fram hið rétta eðli
ríkisstjórnarinnar. Enn er öldruð-
um og öryrkjum skammtað úr
hnefa. Kjarabótin er minni en ef
staðið hefði verið við gildandi lög.
Engin kjarabót til fatlaðra á
vernduðum vinnustöðum
Áður en frumvarpið var lagt
fram var blásið í lúðra og nýr heil-
brigðisráðherra kynnti niðurstöðu
nefndar forsætisráðherra. Kerfið
sem átti að einfalda er nú að verða
enn flóknara samkvæmt tillögunum
og illskiljanlegt þorra fólks.
Vinnuletjandi áhrif í lífeyris-
tryggingum á nú að minnka gagn-
vart öryrkjum, með því að 40%
tekna þeirra eru teknar til hliðar
áður en skerðing tekjutryggingar
hefst, en hún er aðeins einn bóta-
flokkur af nokkrum sem lífeyris-
greiðslurnar samanstanda af. Nýi
bótaflokkurinn, tekjutryggingar-
aukinn, sem öll kjarabótin kemur á,
skerðist því vegna heildartekna.
Hann er án frítekjumarks og skerð-
ist um 67% af öllum
tekjum lífeyrisþegans.
Þetta þýðir t.d. að þeir
fötluðu öryrkjar sem
vinna á vernduðum
vinnustöðum fá enga
kjarabót. Sama á við
um öryrkja sem hafa
um 15-30 þúsund
krónur á mánuði úr líf-
eyrissjóði. Þessar lágu
tekjur skerða bóta-
flokkinn þannig að
hann fellur alveg niður
og kjarabótin þar með.
Sú staðreynd gerir tvö
meginmarkmið laga-
setningar ríkisstjórn-
arinnar hjákátleg, þ.e.
að bæta kjör þeirra verst settu og
vera vinnuhvetjandi fyrir öryrkja.
Fríar ekki ríkisstjórnina frá
frekari hækkun
Vissulega er verið að auka fé til
almannatrygginganna um 1 millj-
arð og 350 þúsund krónur á ári. Líf-
eyrisþegar munu greiða skatt af
þessu svo að upphæðin er í raun
mun lægri. Það vantar eftir breyt-
inguna 2000 krónur upp á að verst
setti lífeyrisþeginn sem býr einn fái
þá upphæð sem hann hefði í dag ef
ríkisstjórnin hefði staðið við gild-
andi lög um að bætur fylgi
launaþróun.
Frá því að ríkisstjórn Framsókn-
ar og íhalds tók við hafa bætur ekki
fylgt launaþróun. Tekjulægstu líf-
eyrisþegarnir greiða nú skatt af
sínum lága lífeyri, sem nemur hátt í
75 þúsund krónum á ári. Það er því
ljóst að dágóður hluti hækkunar-
innar fer aftur í ríkiskassann.
Almenn laun á vinnumarkaði
hafa hækkað um 6,9% undanfarið,
en bætur almannatrygginga aðeins
um 4% um áramótin. Ríkisstjórnin
hlýtur í ljósi þess að hækka bætur á
næstunni. Þessi lagabreyting fríar
ríkisstjórnina ekki frá því að hækka
tryggingagreiðslur í takt við
launaþróun.
Það er ekki furða þótt lífeyris-
þegar verði fyrir vonbrigðum þegar
öll fögru loforðin eru efnd á þennan
hátt.
Þótt jafnræði með einstaklingum
og hjónum eða sambýlisfólki sé
aukið og þeir tekjulitlu í síðar-
nefnda hópnum fái nú sérstaka
heimilisuppbót, svokallaðan tekju-
tryggingarauka, sem reyndar
skerðist um 67% vegna sameigin-
legra tekna, þá sýnir framansagt að
enn er verið að skekkja myndina.
Lagabreyting í þessa veru er engin
kjarabót fyrir hluta hinna verst
settu í hópi lífeyrisþega, en fyrir
hina telst þetta varla skref fram á
við heldur fer ríkisstjórnin hér að-
eins fetið.
Ríkisstjórnin fer fetið
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
Öryrkjar
Þetta þýðir að fatlaðir
öryrkjar sem vinna á
vernduðum vinnustöð-
um fá enga kjarabót,
segir Ásta R. Jóhann-
esdóttir, og ekki heldur
öryrkjar sem eru með
15–30 þúsund kr. úr
lífeyrissjóði.
Höfundur er alþingismaður.