Morgunblaðið - 11.01.2000, Blaðsíða 68

68 ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Það má ekki á milli sjá, hvor er kátbroslegri, Jackie Coogan, sem The
Kid, eða meistarinn sjálfur. Enda var strákurinn fyrsta barnastjarna
kvikmyndanna.
Mark Swain sem Stóri Jim og Flækingurinn í einu af mörgum ógleym-
anlegum atriðum í Gullæðinu.
CHARLES CHAPLIN
I: Flækingurinn
kemst á fæturna
EIN lykilsenan í Englum al-
heimsins snýst um bíóferð. Sögu-
hetjan, Páll, hefur boðið stúlkunni
sinni á Borgarljósin eftir Charles
Chaplin. Mætir vonglaður með mið-
ana, hún lætur ekki sjá sig. Svikin
eru þáttur í ferli geðsjúkdómsins
sem blundar með Páli. Hraðar hon-
um, pilturinn þolir ekki höfnunina.
Það er engin tilviljun að mynd eftir
meistara Chaplin varð fyrir valinu,
það er rökrétt ákvörðun, hann er í
augum allflestra kvikmyndaunn-
enda mikilvægasti kvikmyndagerð-
armaður sögunnar. Óvenju fjölhæf-
^ur listamaður sem stjórnaði
flestum þáttum bestu verka sinna.
Leikari, leikstjóri, tónskáld, hand-
ritshöfundur, framleiðandi, og
fórst allt jafnvel úr hendi. Ótrúleg-
ur látbragðsleikari og litli flæking-
urinn að öllum líkindum þekktasta
tákn kvikmyndasögunnar. Með
honum átti hann sína bestu tíma,
Chaplin (1889-1977) fæddist í fá-
tækrahverfinu Lambeth í London,
foreldrarnir unnu báðir við fjöl-
leikahús, leiklistin og skemmtana-
bransinn honum í blóð borinn.
Byrjaði aðeins fimm ára gamall að
troða upp með föður sinum, sem
lést skömmu síðar, útbrunninn
drykkjusjúklingur. Chaplin var
komið fyrir hjá ókunnugum, ásamt
Sydney, eldri hálfbróður sinum.
Þeir sneru aftur á fjalirnar tveimur
árum sfðar. Áratugur leið, þá
fengu bræðurnir vinnu hjá virtu
leikhúsi í eigu Freds Karno, sem
sérhæfði sig í látbragðsleik. Chapl-
in starfaði hjá fyrirtækinu í sjö ár
og ferðaðist þá vítt og breitt um
Evrópu og Bandaríkin, þar sem
Mack Scnnett uppgötvaði hann ár-
ið 1913.
Á þessum bernskuárum kvik-
myndaiðnaðarins var Sennett með
valdamestu mönnum í Hollywood.
Rak hið s'ögufræga Keystone-
kvikmyndaver og bauð hinum unga
og efnilega leikara 150 dali í viku-
laun. Það var hærra tilboð en
Chaplin gat hafnað. Þar blómstraði
ærslaleikurinn í 35 stuttum mynd-
um (,,two-reeIers“). í þcirri fyrstu,
Making A Living (’14), kom hann
fram í hlutverki slypprar og
Snauðrar breskrar pjattrófu, upp-
áhaldsleiksviðsgervi sínu. I flestum
þeirra lék hann þó
Flækinginn - The
Tramp, sen sleit
barnsskónum í
Keystone-
kvikmyndaverinu.
Hann leit fyrst
dagsins ljós í Kid
Auto Races At
Venice (14) og
varð sögufrægasta
persóna kvik-
myndanna, enda
hélt Chaplin
tryggð við hann í
meira en 30 ár.
Leikstíll Chaplins
var ekki jafn yfir-
gengilegur og
tíðkaðist hjá Senn-
ett, m.a. hjá „The
Keystone Cops“.
Fór því fljótlega
að bera á ágrein-
ingi af þessum
sökum á milli hans Chaplin önnum kafinn við tökur á Gullæðinu í Norður-Kaliforníu 1924.
og Mabels Norm-
and, aðalleikstjóra versins. Öðru
fremur leiddi hann af sér þróun
Flækingsins, sem smám saman
fékk á sig þá mynd sem nánast
hvert mannsbarn þekkir; Kjagandi,
útskeift göngulagið, höfðinglegt
yfirbragð þrátt fyrir fatalarfana,
yndisleg flétta riddaramennsku og
drabbaraskapar í samskiptum við
veikara kynið, eldheit sjálfsbjarg-
arviðleitni og takmarkalaus ráð-
snilldin.
Það leið ekki á löngu uns vin-
sældir Flækingsins urðu slíkar að
önnur fyrirtæki fóru að sækjast
eftir hæfileikum hins hálfþrítuga
galdramanns. í ársbyrjun 1915 hélt
Chaplin til Essaney, þar fékk hann
1.250 dali á viku, gerði 14 myndir
það árið, allar í anda Iátbragðsleik-
sins, þó eitthvað rórri en áður. í
febrúar lá leiðin til Mutual, launa-
boðið hljóðaði uppá 670 þúsund
dali á ári, slíkar stórupphæðir voru
nánast óþekktar þá. Listamaðurinn
hafði margfaldað launin sín á
hverju ári frá þvi' hann kom til
kvikmyndaborgarinnar.
Chaplin naut rýmri tíma og
meiri umönnunar hjá nýjum hús-
bændum en nokkru sinni. Sérkenni
sem fóru að gægjast upp á yfir-
Chaplin, komin í hlutverk Litla Flækingsins, ásamt tíðum mótleikara,
Ednu Purviance, á Essaney-tímabilinu.
borðið hjá Essaney; kaldhæðni, um Flækingsins. Með tilkomu The
tregi og einkanlega háðsádeila, Immigrant og Easy Street (báðar
urðu æ meira áberandi - samhliða gerðar 17) fóru fræðingar að gefa
því sem dró úr óforskömmugheit- honum gaum og sálgreina þessa
nýju andhetju kvikmyndanna, sem
var byrjaður að nema lönd, víða ut-
an Bandaríkjanna.
Þegar hér var komið átti Chaplin
slíkan fjölda sporgöngumanna í
kvikmyndaiðnaðinum að í næstu
samningagerð, við First National,
18 - þar sem hann samdi um að
gera átta myndir fyrir eina milljón
dala - setti hann undirskrift sína á
upphaf þeirra allra til sönnunar
þess að „engin er ósvikin án henn-
ar“. Undirskriftin var einnig tákn
þess að Chaplin, sem leikstjóri,
framleiðandi, handritshöfundur og
stjarna, nyti sjaldgæfs frelsis í
Hollywood og slíkra vinsælda um
allan heim að þær hafa tæpast ver-
ið jafnaðar í annan tíma. Lög voru
samin og flutt honum til heiðurs,
barnaleikir vísuðu til hans, styttur
af goðinu voru seldar á dal. 1 lieim-
sókn til Evrópu 21 hlaut hann slík-
ar móttökur að þær flokkast undir
múgsefjun á borð við þá sem dæg-
urstjörnur samtímans búa við frá
sínum fjölmiðlauppfrædda aðdá-
endaskara. Óstjórnlegar vinsæld-
irnar stöfuðu einkum af því að
hann höfðaði til allra. Gamalgrónir
múrar stéttaskiptingar hrundu í
túlkun hans; úr henni mátti lesa
þverrandi áhrif höfðingjastéttar-
innar, stolt fátæklingsins, ný menn-
ingarleg viðhorf birtust í sígildri
einföldun sögufléttunnar. Þörf
sinni til að styðja við bakið á minni-
máttar fullnægði hann í smum
eldri verkum með því að láta Flæk-
inginn hafa jafnan sigur í barátt-
unni við yfírgangsfulla ríkisbubba
og hrokafulla andstæðinga - án
þess að afklæðast mokkurn tímann
fatagörmunum. Glæsileiki og ná-
kvæm tímasetning látbragðsleik-
sins voru ámóta áhrifarík hjálpar-
tæki er tregi og viðkvæmni fóru að
verða sífellt snarari þáttur í verk-
um hans og náði hámarki í The Kid
(21), almennt talið fyrsta stórvirk-
inu.
Sígild myndbönd
THE KID (1921)
Fyrsta langa mynd meistarns fór
víðar um lönd en áður þekktist.
Fléttar fimlega saman gleði og trega
líkt og í flestum verkunum. Flæk-
ingurinn tekur að sér ungan og yfu--
gefinn drenghnokka (Jackie Coog-
an) og elur upp. Stráksi gefur fóstra
sínum fljótt lítið eftir í kænsku og
undirferli í erfiðri lífsbaráttu, en
þeim líður stórkostlega saman.
Þessi hluti er óborganleg skemmt-
un, Coogan litli gefur meistaranum
ekkert eftir í töktum og látæði og
varð upp úr þessu fyrsta barna-
stjarna kvikmyndasögunnar. Held-
ur harðnar á dalnum er móðir
stráksa kemur til sögunnar og upp-
hefst tragikómísk forræðisdeila.
GULLÆÐIÐ - THE GOLD
RUSH (1925)
í fyndnustu mynd Chaplins held-
ur Flækingurinn norður til Alaska
að freista gæfunnar sem gullgrafari.
Seinheppinn að venju en eftir mikil
ævintýri stendur okkar maður uppi í
lokin, vellríkur, með draumadísina í
fanginu (Georgia Hale). Fjölmörg af
frægustu atriðum meistarans (og
kvikmyndasögunnar) prýða fram-
vinduna. Skóreimaspaghettíið, skó-
suðan, smábrauðadansinn, kofinn á
gljúfurbarminum, í upphafsatriðinu
grefur hann eftir gulli í snjónum.
Þau rekja sig hvert á eftir öðru.
Treginn blessunarlega í lágmarki.
THE CIRCUS (1928)
Ekki í hópi meistaraverkanna, en
skammt undan. Litli flækingurinn
leitar skjóls í farand-fjölleikahúsi,
vekur óvart lukku hjá áhorfendum
og er ráðinn trúður. Verður ástfan-
ginn af dóttur eigandans en trúður
er bara trúður, hann hefur takmar-
kað sjálfsálit og leggur stúlkuna upp
í hendurnar á eljara sínum. Auðvelt
er að álíta að myndin sé forveri
Borgarljósa, þar sem tregafullt sam-
band Flækingsins og stúlkunnar er
fullslípað og inniheldur eitt fágæt-
asta augnablik kvikmyndasögunnar.
Grátbroslega góð skemmtun, sam-
skipti Flækingsins og fjölleikahúss-
eigandans ber hæst.