Morgunblaðið - 11.01.2000, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐ JUDAGUR11. JANÚAR 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Kynferðisofbeldi gegn börnum og
misskilningur umboðsmanns barna
skýrslutöku verði búið að ræða við
barnið, jafnvel oftar en einu sinni, í
því skyni að meta hvort efni séu til
ákæru. í því tilviki verður framburð-
ur barnsins ekki tær, þegar til hinnar
formlegu skýrslutöku kemur, sem
getur hæglega eyðilagt framhald
málsins í eiginlegri dómsmeðferð.
NYLEGA reit umboðsmaður
barna grein umkynferðislegt ofbeldi
gegn bömum. I greininni gerir um-
boðsmaðurinn m.a. tilraun tO að færa
rök fyrir þeim breytingum á lögum
um meðferð opinberra mála frá 1. maí
sl. sem varða skýrslutökur af böm-
um. Þessi lagabreyting var gerð að
frumkvæði umboðsmannsins, að eig-
in sögn, og framkvæmd hennar er á
góðri leið með að leggja í rúst þær
miklu framfarir sem orðið hafa í þess-
um efnum á síðustu ámm, með til-
komu Bamahúss.
I grein umboðsmanns barna kem-
ur ljóslega fram hver sá grundvallar-
misskilningur er, sem leiddi til þeirra
vanhugsuðu lagabreytinga sem hér
um ræðir; litið er á kynferðisofbeldi
gegn börnum sem mál réttarvörslu-
kerfisins eingöngu, án skilnings á því,
að málið er ekkert síður viðfangsefni
barnaverndaryfirvalda og heilbrigð-
isþjónustunnar. Þessi þröngi skiln-
ingur veldur því að nú er verið að
hverfa frá skipan mála þar sem vel-
ferð bamsins er í sett í öndvegi með
þverfaglegri samvinnu bamavemd-
arstarfsmanna, lögreglu, saksóknara,
lækna og meðferðaraðila undir einu
þaki á vettvangi Barnahúss. Þess í
stað er boðuð ný skipan þar sem
dómshúsin vítt og breitt um landið
eiga að vera vettvangur skýrslutöku
af bömum rétt eins og aðrir þættir
þessara mála, s.s. læknisskoðun,
greining bams og meðferð og ráðgjöf
við foreldra, hafi enga þýðingu fyrir
velferð bamsins. Umboðsmaður
barna virðist a.m.k. hvorki koma
auga á mikilvægi þessa fyrir barnið
né heldur þýðingu þess að barnið
þurfi ekki að leita á marga staði og
endursegja sögu sína til að unnt sé að
tryggja því nauðsynlega þjónustu.
Rökin sem ekki standast
Meginatriðið í málflutningi um-
boðsmanns bama er, að með því að
barn gefi skýrslu fyrir dómara á
rannsóknarstigi, hafi sú skýrsla rík-
ara sönnunargildi en framburður fyr-
ir lögreglu. Þess vegna
eigi barnið ekki að þurfa
að mæta að nýju fyrir
dómi og rifja upp sárs-
aukafulla reynslu.
Vissulega má sjá göfuga
hugsun í þessari afstöðu.
Það gleymist bara, að
það em fleiri sem þurfa
á þessari sögu að halda
til að hjálpa barninu en
dómarar, s.s. læknar,
bamavemdarstarfs-
menn og meðferðaraðfl-
ar. Þess vegna þarf
skýrslutaka af bami að
þjóna fjölþættari
markmiðum en þeim,
sem réttarvörslukerfið
hefur, ef á að forða barni frá því að
segja sögu sína ítrekað við ólíka við-
mælendur. Það er einmitt tilgangur
þeirra rannsóknarviðtala sem fram
fara í Bamahúsi.
Ein hlið þessa misskilnings um-
boðsmannsins er sú að skýrslutaka
dómara á rannsóknarstigi komi í veg
fyrir endurtekna skýrslugjöf barns.
Nú þegar hefur komið í Ijós að dóm-
arar láta endurtaka skýrslutöku á
rannsóknarstigi þegar svo ber undir.
Nýlegt dæmi frá Norðurlandi eystra
má nefna, þar sem skýrsla af bami í
kynferðisbrotamáli á rannsóknarstigi
var tekin tvisvar, fyrst á Húsavík og
síðan á Akureyri.
Reynslan á eftir að skera úr um
það hvort skýrslutaka dómara dragi
svo nokkru nemi úr því að barn þurfi
að mæta að nýju fyrir dómi við aðal-
meðferð máls. í þessu er fólgið svo
veigamikið frávik frá meginreglu
réttarfarsins um milliliðaiausa máls-
meðferð, að Dómarafélag íslands
lagðist gegn lagabreytingunni af
þeim sökum. Lögin heimila þó áfram
að kalla bara fyrir dóm telji dómari til
þess sérstaka ástæðu. Búast má við
að margir dómarar nýti sér þá heim-
ild.
Spyrja má hvort þeir dómarar,
sem aftur á móti munu ekki telja það
nauðsynlegt, verði ekki
þeir sömu sem hingað
til hafa tekið lögreglu-
skýrslur eða myndban-
dsupptökur af fram-
burði bams úr
Barnahúsi góðar og
gildar, án þess að kalla
bam fyrir? Reynist
þessi tilgáta rétt, mun
hið umdeilda laga-
nýmæli ekki draga
neitt úr skýrslugjöf
bai-na fyrir dómi við
aðalmeðferð máls frá
því sem verið hefur.
Umboðsmaður
barna áttar sig á því að
það getur gengið nærri
sálarhefll bams að þurfa að segja
mörgum frá þungbærri reynslu.
Lagabreytingin stuðlar einmitt að því
að svo muni verða, gagnstætt því sem
umboðsmaðurinn heldur. Þegar
gmnur vaknar um kynferðisbrot
gegn barni ber að tilkynna málið
bamavemdarnefnd og oft berst strax
kæra til lögreglu. Granurinn getur
ýmist verið óljós eða afdráttarlaus og
allt þar á milli. Lítum nánar á þetta. A
fyrsta starfsári Barnahúss komu 125
börn í rannsóknarviðtal. Af þeim
staðfestu 89 gran um kynferðisof-
beldi. Meintir gerendur vora 119 og
af þeim u.þ.b. fjórðungur sem sjálfir
vora börn og unglingar. Af þessum
tölum má ljóst vera, að granui' vakn-
ar um kynferðisofbeldi í mun fleiri
málum en unnt er að staðfesta, og þar
sem hann er staðfestur, eru gerendur
í mörgum tilvikum ósakhæfir. Aug-
Ijóst er því að aldrei verður nema
hluti þeirra mála sem um ræðir við-
fangsefni dómskerfisins.
Flest málin verða hins vegar áfram
verkefni barnaverndarnefnda.
í könnun Bamavemdarstofu um
umfang kynferðisbrotamála frá byrj-
un árs 1997 kom í ljós að innan við
10% þeirra mála sem bamavemdar-
yfirvöld fjölluðu um á fímm ára tíma-
bili fóra íyrfr dóm. Vonir stóðu tfl
Bragi
Guðbrandsson
Stéttarfélag eða
stéridémur?
NU AJD undanförnu hafa verið
áberandi fréttir af Hestaskólanum
og meintu harðræði Hafliða Hall-
dórssonar við tamningakennslu skól-
ans, sem leiddi til þess að honum var
vísað úr Félagi tamningamanna.
Um stéttarfélög
Félag tamningamanna var stofnað
sem stéttarfélag tamningamanna.
Þessar aðgerðir félagsins vekja
óneitanlega spurningar um hver sé
tilgangur slíks félags. Stéttarfélag
veitir félögum sínum aðhald og
stuðning og stendur við bak þeirra,
ekki síst þegar eitthvað kemur upp
á. Ef svo meðlimir stéttarfélaganna
gerast brotlegir við reglur þeirra eru
til dæmis í læknafélögum landsins
starfandi siða- og sáttanefndir sem
kalla menn fyrir, ræða við þá málin
og reyna að finna lausn. Stéttarfélög
veita þá sínum félagsmönnum
áminningu og í mjög grófum tilfell-
um era þeir sviptir starfsleyfi til
ákveðins tíma. Þeir era aftur á móti
ekki reknir úr sínum félögum, og
geta þess vegna sætt eftirlits síns fé-
lags og þess þannig gætt, að þeir
haldi ekki áfram sinni fyrri iðju
óáreittir og eftirlitslausir.
Félag. tamningamanna getur ekki
svipt félagsmenn sína starfsréttind-
um þar sem það veitir engin slík og
hefur því fundið upp alveg nýja leið
til að „refsa“ sínum félagsmönnum,
það geiir þá brottræka. Margir af
færastu hestamönnum þessa lands
standa, og hafa alltaf staðið, utan við
félagið og hafa stundað störf sín um
árabil við góðan orðstír og með frá-
bærum árangri.
Við þá umfjöllun sem undanfarið
Tamningar
Ég held að félagið ætti
að taka reglur sínar um
meðferð hliðstæðra
mála til rækilegrar at-
hugunar, segir Hulda
Gústafsdóttir.
hefur átt sér stað, rifjast upp fyrri
brottrekstrar sem félagsmenn þess
hafa sætt og þá vakna óneitanlega
spumingar um hlutverk félags sem
kallar sig stéttarfélag tamninga-
manna.
Hér verður ekkert mat lagt á að-
ferðir Hafliða Halldórssonar eða
gjörðir annarra sem vísað hefur ver-
ið úr félaginu. Spumingin er einfald-
lega sú hvort „refsiaðgerðir" félags-
ins skili ekki meiri árangri ef
brotlegum félagsmönnum er veitt
opinber áminning eftir að rætt hefur
verið við þá og að því búnu sé fylgst
með þeim í ákveðinn tíma, eins konar
skilorð. Hefði ekki verið nær að ám-
inna Hafliða, mælast til þess að hann
bætti sig og fylgja því svo eftir? Á
þann hátt sem hingað til hefur tíðk-
ast, hefur félagið engin tök eða völd
til þess háttar eftirlits. Hvort aftur
starfsvettvangur Hafliða við Hesta-
skólann var brostinn eður ei, það er
mál út af iýrir sig, og verður að telj-
ast stór refsing í sjálfu sér, Haíliði
var jú einn af stofnendum og eigend-
um skólans.
Þarna setjast tamningamenn, sem
oft era í beinni samkeppni við hinn
brotlega félaga sinn, í stóradóm og
kveða upp úrskurði um hann. Era
þar nokkur dæmi í sögu félagsins
sem verða að teljast ansi tvfræð, svo
sem eins og þegar félagsmenn, sem
lengi hafa verið umdeildir vegna
sinnar eigin meðferðar á dýrum,
sitja í aganefndum og reka kollega
úr félaginu.
I þessu nýjasta dæmi Hafliða og
Hestaskólans vakna einnig spurn-
ingar um samábyrgð. Hugrún Jó-
hannsdóttir fær áminningu sem
meðkennari Hafliða, en hver er
ábyrgð annarra meðkennara svo
sem stjórnarmanna FT sem jafn-
framt eru stundakennarar við skól-
ann? Þar er ekki sama Jón eða séra
Jón, eða hvað?
Ekki er þetta heldur til að bæta
ímynd íslenskra tamningaaðferða
erlendis. Það er nú einu sinni þannig
að neikvæðar fréttir berast hraðar
en þær jákvæðu og á meðan varla
nokkur erlendis hefur heyrt um
„grænar" tamningaaðferðir landans,
vita mjög margir um meint harðræði
í Hestaskólanum, og telja að sjálf-
sögðu að þetta séu venjulegar að-
ferðir við tamningar hrossa á ís-
landi, lagleg auglýsing það.
Niðurlag
Ég held að félagið ætti að taka
reglur sínar um meðferð hliðstæðra
mála til rækilegrar athugunar, með
það að leiðarljósi að styrkja innviði
félagsins í stað þess að veikja það á
þennan hátt. Félag tamningamanna
skýtur sjálft sig í fótinn með þessum
aðferðum sínum.
Ég óska Félagi tamningamanna
velfarnaðar í framtíðinni.
Höfundur starfar við tamningar,
hestasölu og reiðkennslu íÞýska-
landi. Hún sagði sig úr Félagi tamn-
ingamanna fyrir nokkrum árum
vegna svipaðs máls og er hesta-
íþróttakona ársins 1998 á Islandi.
Lagabreyting
Misskilningurinn er
fólginn í því, segir Bragi
Guðbrandsson, að litið
er á kynferðisofbeldi
gegn börnum sem mál
réttarvörslukerfísins
eingöngu.
þess, að með markvissari vinnslu
mála í Barnahúsi mætti a.m.k. tvöf-
alda, jafnvel þrefalda þetta hlutfall.
En það verður ætíð ákært í minni-
hluta málanna. í þessu ljósi verður
umrædd lagabreyting fráleit þar sem
ef að líkum lætur þurfa flest börn sem
granur leikur á að hafi sætt kynferð-
isofbeldi að fara í dómshús í stað lítfls
hluta hópsins áður.
Búast má við að þær vinnureglur
skapist, að áður en dómari verður
fenginn til að setja dómþing vegna
Nú er þörf á að
breyta lögum
Enginn þeirra sem koma að
vinnslu kynferðisbrotamála á íslandi
bað um þá breytingu á lögum um
meðferð opinbema mála sem varðar
skýrslutöku á bömum.
Þvert á móti lögðust dómarar gegn
henni, ríkissaksóknarinn og lög-
reglan.
Landlæknir, barnalæknar, fjölm-
argir félagsmálastjórar og félagsráð-
gjafai', Bamaheill, Samtök um
kvennaathvarf og margir aðrir auk
Barnavemdarstofu hafa beðið um
leiðréttingu þessara mála nú þegar
áhrif lagabreytingarinnar hafa komið
fram. Það var engin ástæða til að
breyta lagaákvæðum um skýrslutöku
afbörnum.
Nú er hins vegar full ástæða tfl
þess, svo við beram gæfu til að varð-
veita þá sérhæfingu, reynslu og yfir-
sýn sem áunnist hefur, börnunum tfl
hagsbóta.
Höfundur er foi'stjóri
Barnaverndarstofu.
Stjórnlaust land?
DÓMUR Héraðsdóms Vestfjarða í
svonefndu Vatneyrannáli hefur vakið
mikla athygli um allt land og er það að
vonum, þar sem fjallað
er um jafn mildlvægt
mál og stjórnun fisk-
veiða er fyrir lands-
menn alla.
Viðbrögð manna hafa
verið margvísleg og oft-
ar en ekki hafa þau ver-
ið ýkjukennd á báða
bóga. Talað hefur verið
um hrun efnahagskerf-
isins annars vegar, en
hi-un kvótakerfisins
hins vegar.
Engir hafa þó tekið
jafn mikið upp í sig og
forsætisráðherra, Da-
víð Oddsson í sjónvarp-
inu á þrettándakvöld.
Hann lýsti því yfir án fyrirvara að
staðfesting þessa dóms fæli í sér
landauðn, atvinnu- og bjargarleysi ís-
Kvótinn
Lögum um stjórn
fískveiða, segir
Pétur Bjarnason,
þarf að breyta.
lensku þjóðarinnar. Einnig kom hann
þeiiTÍ skoðun sinni á framfæri að
staðfestingin fæli ennfremur í sér
rányrkju erlendra þjóða á íslenskum
fiskimiðum sem, ásamt hinum ís-
lensku fiskimönnum, myndu þurrka
upp fiskimiðin á fáeinum mánuðum.
Engin úrræði væra fyrir hendi önnur
en fljúga (flúa) til Kanaríeyja.
Það leið ekki öllum vel að sitja und-
fr yfirlýsingum forsætisráðherrans,
sem mér finnst ekki bera vott um
ábyrgð, rökfestu eða heilbrigða hugs-
un. Af orðum Davíðs var helst að ráða
að hér væra engin úrræði til að
stjórna fiskveiðum ef hróflað væri við
hinu illræmda kvótakerfi. Engar leið-
ir aðrar færar til þess að nýta þann
auð sem felst í fiskistofnum okkar.
Ekki virtist hann gera ráð fyrir að-
gerðum af hálfu Alþingis eða ríkis-
stjómar af þessu tilefni. Stjórnlaust
vonleysi tæki við. Er þetta mælt að
þeirri ábyrgð sem við væntum af
manni í hans stöðu? Forsætisráð-
herra segir í einu orðinu að ekki verði
hlaupið í að breyta stjórnai'ski’ánni í
einni svipan, en í því næsta lætur
hann liggja að því að ef dómstólar
vogi sér að gagnrýna brot á stjórnar-
skránni beri þefr ábyrgð á hruni efn-
hags ogþjóðlífs á Islandi.
Einhvers staðar hefði leiðtogi sem
svona hefði talað án gfldrar ástæðu
verið krafinn afsagnar. Ég á varla von
á neinum viðbrögðum af því tagi, en
get ekki orða bundist.
Enn er ritfrelsi í land-
inu og ég vona að næsta
aðför verði ekki að því.
Ég hlýt að taka undir
þau sjónarmið sem birt-
ast í forystugrein Mbl.
7. þ.m., en þar segir
m.a.; „Það er ljóst, að ef
Hæstiréttur staðfestir
dóm Héraðsdóms Vest-
fjarða er fiskveiði-
stjórnarkerfið í upp-
námi á þeirri stundu. Ér
ástæða til að bíða eftir
því? Er ekki skynsa-
mlegra íyrir Alþingi og
ríkisstjóm að horfast í
augu við það, sem lík-
legt má telja að verði niðurstaða
Hæstaréttar og breyta fiskveiðist-
jórnarkerfinu á þann veg að það sam-
rýmist stjórnarskrá landsins? Rökin
fyrir því að bíða niðurstöðu Hæsta-
réttar blasa ekki við. Skynsamlegra
er að grípa til aðgerða á næstu vik-
um.“ Ennfremur segir þar: „Óbreytt
fiskveiðistjómarkerfi hefur runnið
sitt skeið á enda. Það er að verða yfir-
gnæfandi hagsmunamál fyrir sjávar-
útveginn sjálfan að leysa þær hörðu
deilur, sem staðið hafa um fiskveiði-
stjómarkerfið í meira en áratug.“
Stórmannlegra hefði mér fundist
hefði forsætisráðhema bragðist við
þessum dómi með því að íhuga af al-
vöra áhrif hans og gefa okkur þegn-
um sínum hlutdeild í þeim vangavelt-
um frekai' en hreyta ónotum í
dómstóla og embættismenn sem era
að reyna að gera sér grein íyrir rétt-
arstöðunni og leita eftir lausnum til
frambúðar á vanda sem hefur skapast
af rangri lagasetningu og fram-
kvæmd þeirra laga.
Forsætisráðherra þarf að geta
hlustað á þjóð sína og lesið úr þeim
skilaboðum sem frá henni berast.
Fyi-frheit það sem sjálfstæðismenn
gáfu fyrir kosningar og hét „sátt um
fiskveiðistjórnunina“ vh’ðist löngu
gleymt.
Var líklega sett fram án mikils
sáttavilja eða löngunar til efnda.
Lögum um stjóra fiskveiða þaií að
breyta. Það hefur verið ljóst frá dómi
Hæstaréttar 1998 og dómur Héraðs-
dóms Vestfjarða staðfestir það og Al-
þingi getur ekki lengur vikið sér und-
an því. Þetta þarf Davíð að
viðurkenna í orði og verki.
Hann skuldar þjóð sinni afsökunar-
beiðni.
Höfundur er varaþingmadur
Frjálslynda flokksins á Vestfjörðum.
Pétur
Bjamason