Morgunblaðið - 11.01.2000, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 2000
•?-' .......................-—
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sigur
hávaðans
Þagnir eru eðlilegar, nauðsynlegar og
oft fallegar. Þærgefa orðum aukið vœgi
og eru þörfhvíld, frá kljóðbylgjunum
sem dynja á hlustunum dægurlangt.
ÞEGAR flugvél flýgur
yfir húsþökin tökum
við ekki eftir gný
hennar fyrr en til-
tölulega seint. Fyrir
er svo þétt suð frá umhverfinu að
það er ekki fyrr en flugvélin er
rétt yfir hausamótum okkar að
vélarhljóðinu tekst að rjúfa suðið
ogyfirgnæfa það.
Þegar flugvél flýgur yfir
óbyggðir, þá rýfur hún ekki suð.
Hún rýfur þögnina.
Þögnin verður sennilega innan
tíðar skilgreind sem auðlind á
hverfanda hveli. Enn sem komið
er býr hún við ágætan kost uppi á
fjöllum, í eyðidölum og úti á reg-
inhafi, þótt auðvitað sé tómt mál
að tala þar um algjöra þögn. Oldu-
gljáfur og brestir í ísbreiðum
munu þó seint teljast til hávaða.
í þéttbýlinu er annað upp á ten-
ingnum. Þar hefur hávaðameng-
un bæst ofan á
VIÐHORF
Eftir Sigur-
björgu Þrastar-
dóttur
alls kyns aðra
mengun sem
þegar sogar
orku úr fólk-
inu. I þéttbýl-
inu er þögnin vandfundin og sum-
ir hafa jafnvel gleymt hvernig hún
hljómar. Mótorhjól, steypubílar,
bílflautur, uppþvottavélar, loft-
ræstingar og pappírstætarar sjá
til þess að aldrei sljákki í suðinu.
Jafnvel á nóttunni stugga hvinur-
inn í sjónvarpsgreiðunni og surgið
í ísskápnum við hljóðhimnunum.
Ofan á öll þessi umhverfíshljóð
er svo sífellt verið að finna nýjar
leiðir til þess að magna hávaðann.
Tónlist er til dæmis troðið upp á
alla alls staðar, án þess að um það
sé beðið eða eftir því óskað sér-
staklega. Við förum í strætó og
þar er tónlist, við förum í skóbúð
og þar er tónlist. Við förum jafn-
vel á klósettið á veitingahúsi og
þar er tónlist. Þetta er dálítið slít-
andi til lengdar, sér í lagi vegna
þess að tónlistin á þessum stöðum
er sjaldnast í takt við okkar pers-
ónulega smekk - a.m.k. aldrei við
hæfi allra í einu.
Fyrir skömmu fór ég reyndar á
veitingahús þar sem svo brá við
að enga tónlist mátti heyra. Þar
var, öllum að óvörum, hægt að
halda uppi samræðum við sessu-
nautinn án þess að ofbjóða radd-
böndunum. Hvort um var að ræða
eins dags mistök eða meðvitaða
stefnu veit ég ekki, en hið síðar-
nefnda væri óneitanlega viðkunn-
anlegri skýring. A endanum varð
þó ekki eins hljóðlátt undir borð-
um og vonir stóðu til, því matar-
gestir reyndust hafa komið með
tónlistina með sér. Eigi færri en
tíu farsímar klingdu meðan ég
staldraði við, holar hringingar
sem líktu eftir þekktum dægur-
lögum.
Til að bregðast við þessum ger-
ilsneyddu stefjum í símum, lyftum
og söluturnum bregðast æ fleiri
við með því að ganga um með
vasadiskó eða ferðahljóðspilara.
Þannig geta þeir í það minnsta
ráðið tónlistinni sem þeir hafa í
•eyrunum. Aðrir, sem kjósa þögn
til þess að hugsa, ganga með
eyrnatappa. Þessi viðleitni er í
fullu samræmi við helstu þróunar-
kenningar; maðurinn þróar með
sér sérstakar varnir til þess að
bregðast við áreiti umhverfisins
og vonast til þess að lifa þannig af.
Sumir taka eyrnatappana eða
heyrnartólin ekki niður nema rétt
á meðan þeir taka upp símtól til
þess að hringja. En þar er heldur
ekki friður fyrir dósatónlist og sí-
endurteknum tilkynningum um
að línurnar séu uppteknar - eins
og nauðsynlegt sé að marglýsa
þvíyfir.
Upphafning hávaðans er þann-
ig í hverjum kima, og ekki má
gleyma útvarpsstöðvum þeim sem
keðjuspila lög líkt og stór-
reykingamenn sem kveikja í nýrri
sígarettu með glóðinni úr þeirri
síðustu. Feimnin við þögnina
kristallast í slagorði sem ein
stöðvanna notar óspart í auglýs-
ingum sínum: „Þögnin er þrúg-
andi!“
Vanir og vandaðir útvarpsmenn
vita hins vegar sem er að þögnin
getur líka haft gildi, sé hún kunn-
áttusamlega notuð. Þagnir eru
eðlilegar, nauðsynlegar og oft fal-
legar. Þær gefa orðum aukið vægi
og eru þörf hvíld frá hljóðbylgjun-
um sem dynja á hlustunum dæg-
urlangt. Það má líka segja sitt-
hvað með þögninni - jafnvel
meira en þúsund orð. Og engar
tvær þagnir eru eins, líkt og segir
í bókinni Tabúlarasa eftir Sigurð
Guðmundsson:
„Daginn eftir sátum við á sama
stað í sömu stólum við sama borð.
Andleysi mitt bjó til þögn og
þögnin var fróðleg. Kannski vissi
þessi kona það sem mig gat aðeins
grunað: Að þögnin er óendanlega
fjölbreytt. Að ef til vill er ekki
hægt að hugsa sér neitt jafn um-
fangsmikið og frjálst og þögnin
er. Að engar tvær þagnir eru eins.
Að þögnin er alltaf stærri en það
sem rýfur hana; að löng þögn er
lítil þögn innan stærri þagnar."
Bókin Tabúlarasa fjallar um
orð, en gleymir ekki þeirri grund-
vallarstaðreynd að á milli orða
eru alltaf bil.
Það er annars athyglisvert að í
íslensku er til orð sem bæði getur
táknað hávaða og þögn. Þetta er
orðið hljóð. Sennilega er hlutverk
þess að minna okkur á að hvorugt
er hinu æðra og ekki víst hvort
kom á undan. Annar kafli úr Tab-
úlarasa:
„Það var alltaf til þögn. I upp-
hafi var ekki orðið, einsog okkur
hefur verið kennt, heldur þögnin.
Við erum fædd í kjölfar langrar
þagnar. Líf okkar er örstutt leið
inní eih'fa þögn.“
Kannski er það vegna þess að
okkar bíður ekkert nema eilíf
þögn, sem við keppumst við að
framleiða sem mestan hávaða í lif-
anda lífi. A meðan við heyrum
engar þagnir tekst okkur að
gleyma þögninni löngu sem bíður
okkar.
„Grannar þínir og vinir/ganga
mettir um borgina/en háreysti
þeirra leynir þögn -/í þögn þeirra
blundar árás“ segir Þorsteinn frá
Hamri í Aldarhætti, ljóði frá 1976
sem fjallar um „öld einsemdar og
mergðar". Á þeirri öld er reynt að
breiða yfir þögnina því hún þykir
varasöm. Við aldahvörf nagar
þessi tilfinning okkur enn. Ef
þögnin geymir ekki árás, þá ber
hún í það minnsta óþægilega mik-
inn vott um tíðindaleysi og hæg-
læti sem teljast víst ekki til
dyggða á hinu nýja árþúsundi þar
sem allt skal þjóta áfram með eins
miklum gný og mögulegt er.
Þannig er nefnilega öruggt að við
heyrum ekki slög hjartans. Og
þaðan af síður þagnimar á milli.
SIGRÍÐUR B.
STEFÁNSDÓTTIR
+ Sigríður Bene-
dikta Stefáns-
dóttir fæddist í
Reykjavík 5. desem-
ber 1920. Hún lést á
Vífilsstaðaspítala 3.
jiinúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Stefán Ólafs-
son, vatnsveitustjdri
á Akureyri og Bjarn-
þóra Benediktsdótt-
ir. Sigríður ólst upp í
Reykjavík og á Ak-
ureyri til átta ára
aldurs er faðir henn-
ar dó úr berklum,
ásamt tveimur bræðrum hennar.
Hún flutti þá að Kaupangi í Eyja-
firði með móður sinni og systur,
Valgerði Stefánsdóttur, sem gift-
ist Gunnari G. Ásgeirssyni, stór-
kaupmanni. Þau eru bæði látin.
Móðir hennar giftist nokkru
seinna Árna Guðjóns-
syni, bónda og síðar
verslunai’manni í
Reykjavík. Fóstur-
systir Sigríðar er Sig-
ríður Valgerður Ingi-
marsdóttir, gift Öl-
geiri Möller.
Hinn 18. septembcr
1942 giftist Sigríður
Svavari Pálssyni,
löggiltum endurskoð-
anda og fram-
kvæmdastjóra frá
Hrísey, f. 23.9. 1919,
d. 14.2. 1978. Þau
bjuggu í Reykjavík.
Böm þeirra eru: 1) Margrét, exam.
pharm., f. 1. mars 1943, maki Þor-
björn Guðjónsson, hagfræðingur.
Synir þeirra eru: Úlfur og Atli. 2)
Stefán, dósent og löggiltur endur-
skoðandi, f. 2. apríl 1946, maki
Þórlaug Jónsdóttir, lögfræðingur.
Nýja árið rann upp og við
kvöddum það gamla. Aðeins liðu
nokkrar klukkustundir af nýrri öld
er við systkinin vorum kölluð að
sjúkrabeði móður okkar. Hún var
þungt haldin og hafði heilsu henn-
ar hrakað mjög um nóttina. Við
reyndum að halda í vonina til að
byrja með og vonuðum að hún
myndi hressast en urðum að lúta í
lægra haldi fyrir þeim sem öllu
ræður. Hún lést þremur dögum
síðar.
Mamma var af þeirri kynslóð
sem alltaf var til staðar fyrir börn-
in sín. Það var vaninn hjá okkur að
kalla á hana, strax þegar við kom-
um heim, hátt og hressilega, og
oftast fengum við svar. Við vorum
sex systkinin og það var í mörgu
að snúast á stóru heimili en aldrei
heyrði ég mömmu kvarta yfir ann-
ríki. Hún var ekki þannig. Við höf-
um fundið það og rætt undanfarna
daga, systkinin, hversu sterkan
þátt hún átti í því að gera okkur
samhent eins og við erum þrátt
fyrir það hversu ólík við erum.
Mamma hafði alltaf tíma til að
hjálpa þeim sem þarfnaðist þess
hverju sinni og var hún okkur öll-
um ómetanleg stoð. Hún hjálpaði
mér með tvíburana sem ég eignað-
ist ung og lagði áherslu á að ég
lyki námi þrátt fyrir þá ábyrgð
sem því fyldi að eignast börnin.
Hún fylgdist mjög grannt með
þegar ég svo hóf störf sem skóla-
stjóri í Reykjadal í skóla fyrir fötl-
uð börn sem settur var á stofn af
Styrktarfélagi lamaðra og fatlaðra.
Þau voru bæði mjög upptekin af
starfsemi skólans og studdu mig
eins og hægt var, ekki síst hún.
Hún hringdi til mín oft í viku og
fékk fregnir af gangi mála. Hún
hafði mikinn áhuga á öllu starfi
fyrir fötluð börn, og var faðir
minn, Svavar Pálsson, einn af
stofnendum Styrktarfélags lam-
aðra og fatlaðra. Hún var síðar
einn af stofnendum Kvennadeildar
félagsins og starfaði í stjórn henn-
ar um árabil. Þegar ég svo opnaði
Tal-þjálfunarstofu mína heima á
Selvogsgrunni 16, þá gerðist hún
ritari minn og aðstoðarmaður.
Hún hafði mikla ánægju af að
fylgjast með framgangi mála og
átti auðvelt með að ná athygli
barnanna og leika við þau, ef þau
þurftu að bíða eftir að komast að.
Hún hafði alltaf heitt kaffi á könn-
unni og kökur fyrir þá sem vildu.
Þessi starfsemi varð fljótlega
svo umfangsmikil að hún var flutt
á Háaleitisbraut 11-13 í húsnæði
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra
enda starfaði ég að hluta til fyrir
félagið. Mamma hélt áfram að
starfa fyrir mig á Háaleitisbraut
og var afar vel tekið af öllu starfs-
fólki þar. Hún þekkti marga sem
þar unnu, vegna tengsla við stofn-
unina.
Henni var alla tíð mjög umhug-
að um hag Styrktarfélagsins og
fannst gaman að geta fylgst með
starfseminni á þennan hátt. Hún
hafði mikinn áhuga á starfi mínu
og var fljót að skilja hvernig þurfti
að bregðast við oft sérstakri hegð-
un barnanna sem ég fékk í þjálfun
til mín. Hún hafði mikinn hæfi-
leika til að lesa upphátt á þann veg
að ná athygli barnanna hverju
sinni og þessa tækni hennar,
hvernig hún notaði orð og röddina,
hef ég nýtt mér í gegnum árin, en
mamma var leikkona fyrr á ævinni
og hafði sýnt mjög góðan leik á
sviði, í nokkrum hlutverkum á Ak-
ureyri í kring um 1940.
Þessu samstarfi okkar mömmu
lauk er ég fór til Bandaríkjanna
tilframhaldsnáms, árið 1990.
Mamma sagði mér síðar, að hún
hefði saknað þessa tíma, þrátt fyr-
ir að stundum hefði þetta verið
nokkuð erilsamt starf.
Ég flutti heim til hennar þegar
ég kom heim frá námi og áttum
við þá margar ljúfar samverustun-
dir, þar sem hún sat við hannyrðir
og ég undirbjó verkefni fyrir starf
mitt. Þessar stundir með henni
voru eins og slökun, þar sem hún
hafði alveg sérstakt lag á að vera
alltaf róleg og yfirveguð. Þannig
mun ég minnast hennar og þakka
henni af öllu hjarta fyrir allt sem
hún var mér og fjölskyldu minni.
Ég bið fjöllin
að hvísla mér orðum
og vindinn
að feykja þeim til þín
en þau eru þögul
í eilífðinni
veita mér hljóðlátan stuðning
Ég skrifa því sjálf
ljóðið þitt
í snjóinn
(Anna S. Björnsdóttir)
Blessuð sé minning móður minn-
ar.
Svanhildur.
Hún valdi fallegan janúarmorg-
un til brottferðar. Jörðin snævi
þakin og daglegt amstur hvers-
dagsleikans að hefjast að nýju eft-
ir hátíðirnar. Hún kvaddi með
sama hætti og hún hafði lifað líf-
inu, af hógværð og tillitssemi; sá
til þess að fjölskyldan hennar gæti
áhyggjulaust glaðst um jól og
fagnað áramótum, en þeir úr fjöl-
skyldunni sem erlendis búa enn
staddir hér á landinu.
Með aldarlokunum lauk jafn-
framt ævistarfinu. Hennar líf til-
heyrði tuttugustu öldinni og þeim
lífsgildum og aðstæðum sem þá
ríktu og á fyrri hluta aldarinnar
buðu aðstæður sjaldnast upp á
það, að draumar ungrar stúlku um
að feta óhefðbundnar slóðir og
helga líf sitt svo fallvaltri gyðju
sem listagyðjunni, gætu ræst. Á
yngri árum tók Sigga virkan þátt í
leiklistarstarfsemi á Akureyri og
lék meðal annars eitt aðalhlutverk-
ið í Vermlendingunum sem
Menntaskólinn á Akureyri setti
upp veturinn 1939 og í Skrúðs-
bóndanum sem Leikfélag Akur-
eyrar sýndi 1941. Fyrir hvort
tveggja fékk hún frábæra dóma.
Síðustu árin, þegar svo var komið,
að fljótt fyrntist yfir nýliðna at-
Synir þeirra eru: Egill og Svavar
Gauti. Sonur Þórlaugar er Jón
Ingi Hákonarson. 3) Svanhildur,
talmeinafræðingur, f. 21. okt.
1947, maki Sigurður Viggó Kristj-
ánsson, flugsljóri. Börn hennar
eru: Svava og Sigríður Björnsdæt-
ur, Ingólfur Tómasson og Björg
Tómasdóttir. Maki Svanhildar var
Tómas Ingólfsson; þau skildu.
Börn Sigurðar eru Kristján og
Svandís. 4) Páll, starfsmaður Haf-
rannsóknastofnunar, f. 28.1.1949,
maki Margrét Thorsteinson. Dótt-
ir þeirra er Bjarnþóra María. Dæt-
ur Margrétar eru Inga og Hulda
Óskarsdætur. 5) Árni, vélstjóri, f.
11.5.1953, maki Guðrún Bjarna-
dóttir, hjúkrunarfræðingur. Synir
þeirra eru: Orri Örn og Bjarni Þór.
6) Svavar Garðar Svavarsson,
tölvunarfræðingur, f. 25.9.62,
maki Guðrún Svava Bjarnadóttir,
viðskiptafræðingur. Dætur þeirra
eru: Hafdís Sif og Berglind Una.
Barnabarnabörn Sigríðar eru orð-
in sex.
Útför Sigríðar verður gerð frá
Áskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 10.30.
burði, snerist tal okkar gjarnan
um þessi ár og það leyndi sér ekki
hversu dýrmætar minningarnar
frá þessum árum voru henni.
En lífsstarfið varð annað og það
var henni gjöfult. Ung að árum
giftist hún eiginmanni sínum,
Svavari Pálssyni, löggiltum endur-
skoðanda og síðar framkvæmda-
stjóra Sementsverksmiðju ríkisins,
og eignuðust þau sex börn. Það
varð hennar hlutskipti að standa
fyrir stóru og mannmörgu heimili,
gestkvæmu og erilsömu. Heimili
þeirra var lengst af í Selvogs-
grunni þar sem þau byggðu sér
stórt og myndarlegt hús. I minn-
ingunni skipar eldhúsborðið henn-
ar Siggu þó alveg sérstakan sess,
því það var svo einkennilegt, að
þar var alltaf rúm fyrir einn í við-
bót. Eftir að börnin fóru að tínast
að heiman og tengdabörnum að
fjölga varð eldhúsborðið að eins
konar samkomustað stórfjölskyld-
unnar þar sem treysta mátti því að
fleiri bæri að garði og glatt yi’ði á
hjalla, enda Selvogsgrunnið sjálf-
sagður viðkomustaður ef farið var
af bæ. Fleiri minningar koma í
hugann, svo sem öll áramótin þeg-
ar fjölskyldan kom saman í Sel-
vogsgrunni eða sá tími sem við átt-
um með Siggu þegar hún kom og
dvaldi með okkur Stefáni um
nokkra vikna skeið í Los Angeles
haustið 1979.
Á sínum yngri árum var Sigga
afburða falleg kona svo að eftir
var tekið og víst er að hvar sem
þau Svavar voru saman, þar fóru
glæsileg hjón. Sönn fegurð hverfur
ekki þótt líkaminn hrörni og andlit
markist rúnum reynslunnar og
fram á hinsta dag lýsti andlit
hennar af þeirri innri fegurð, mildi
og umburðarlyndi sem jafnan voru
hennar aðalsmerki. Þegar ég nú
hugsa til baka minnist ég þess
ekki að hafa nokkru sinni heyrt
hana leggja illt orð til nokkurs
manns. Slíkt eru góð eftirmæli.
Síðustu mánuðirnir í lífi Siggu
voru henni erfiðir, bæði hugur og
hönd urðu stöðugt tregari að hlýða
kalli og þjáningin varð daglegt
brauð. Dauðinn hefur því vafalaust
verið kærkomin lausn frá fjötrum
líkamans og heimkoman hefur ver-
ið góð. Ég vil að lokum þakka
tengdamóður minni fyrir sam-
fylgdina síðasta aldarfjórðunginn.
Þórlaug Jónsdóttir.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama,
en orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum.)
í dag kveðjum við þá mektar-
konu Sigríði Stefánsdóttur með
trega og söknuði.
Á stundum sem þessum streyma
ljúfar minningar um góða konu
fram í hugann.
Mér eru minnisstæð fyrstu
kynni mín af Siggu og hversu hlý