Morgunblaðið - 17.04.1998, Page 38

38 FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
i
i
|

1
!
í
}

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RAÐHERRASKIPTI
ÍRÍKISSTJÓRN
RÁÐHERRASKIPTI urðu í ríkisstjórninni í gær,
þau fyrstu frá því samsteypustjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks var mynduð vorið 1995.
Friðrik Sophusson lét af embætti fjármálaráðherra og
við því tók Geir H. Haarde, sem gegnt hefur for-
mennsku í þingflokki sjálfstæðismanna.
Friðrik hefur verið fjármálaráðherra í tveimur ríkis-
stjórnum samfellt frá árinu 1991 og hefur gegnt því
embætti lengur en nokkur annar. Hann mun sitja
áfram á Alþingi auk þess að gegna störfum varafor-
manns Sjálfstæðisflokksins. Á ýmsu hefur gengið í ráð-
herratíð Friðriks í efnahagsmálum þjóðarinnar, mikill
efnahagssamdráttur á fyrri hluta tímabilsins, en mikil
gróska síðustu árin. Mikil umskipti hafa orðið í ríkis-
fjármálum, en þegar Friðrik tók við embætti hafði rík-
issjóður verið rekinn með miklum halla um margra ára
skeið. Á síðasta ári var tekjuafgangur á ríkissjóði í
fyrsta sinn í langan tíma og svo verður aftur í ár sam-
kvæmt fjárlögum.
Geir H. Haarde hefur notið trausts og vinsælda í
störfum þingflokksformanns og er vel að embætti fjár-
málaráðherra kominn. Hann er hagfræðingur að mennt
og starfaði um skeið sem blaðamaður við Morgunblað-
ið, síðar í Seðlabankanum og sem aðstoðarmaður
tveggja fjármálaráðherra árin 1983-1987. Hann hefur
átt sæti á Alþingi fyrir Reykvíkinga frá 1987. Sem
þingmaður hefur hann látið að sér kveða í utanríkis-
málum, m.a. sem formaður utanríkismálanefndar, í
Norðurlandaráði og Alþjóðaþingmannasambandinu.
Geirs H. Haarde bíða mikilvæg verkefni og gamlir
samstarfsmenn hans á Morgunblaðinu óska honum vel-
farnaðar í nýju og vandasömu starfí.
SAMKEPPNISHÆFNI
ATVINNUVEGANNA
HAGSÆLD og velferð í landinu ræðst að stærstum
hluta af samkeppnishæfni og verðmætasköpun ís-
lenzks atvinnulífs. Til þess eru þau verðmæti sótt, sem
bera uppi lífskjör fólks - og hvers konar velferðarþjón-
ustu, s.s almannatryggingar, félagslega aðstoð, heil-
brigðiskerfíð, skóla- og menningarmál. Það er því fátt
mikilvægara en að tryggja samkeppnishæfni atvinnu-
vega okkar.
Islenzkur atvinnurekstur og íslenzk fyrirtæki verða
að geta keppt við umheiminn á jafnréttisgrundvelli.
Það er því fagnaðarefni að í skýrslu UNICE [Samtaka
atvinnu- og iðrekenda í Evrópu], sem VSÍ hefur kynnt,
er samkeppnisstaða íslands sögð um margt viðunandi.
Ljóst er engu að síður að betur þarf að gera til að
festa samkeppnisstöðu okkar og hagsæld í sessi. Meðal
þess sem huga verður að er: 1) Langtímavextir eru hér
háir samanborið við í öðrum Evrópuríkjum. 2) ísland
er í hópi þeirra iðnríkja sem hvað minnst leggja til
rannsókna og þróunar. 3) Hér starfa um 20% vinnandi
fólks hjá því opinbera en 18% í ríkjum ESB, 15% í
Bandaríkjunum og 10% í Japan. Vinnuafl er hvarvetna
arðbærara í einkageira en hjá því opinbera. 4) Reynsla
þjóðanna sýnir að hagvöxtur er meiri þar sem skatt-
byrði er haldið í skefjum - og lágir tekjuskattar hafa
reynzt vinnuhvetjandi. 5) Bætt viðskiptaumhverfí, auk-
ið frjálsræði, minni kvaðir á fyrirtæki, virk samkeppni
og sveigjanleiki eru forsendur fyrir góðum hagvexti,
vaxandi framleiðni (sem hér er í minna lagi) og atvinnu-
uppbyggingu.
Eftir bakslag samdráttaráranna 1986 til 1994 hefur
íslenzkt atvinnu- og efnahagslíf þróast til frjálsræðis,
markaðsbúskapar og samkeppni með tilheyrandi hag-
sæld. Ef festa á „góðærið“ í sessi fram á nýja öld þarf
að halda áfram á þessar braut - tryggja samkeppnis-
hæfni íslenzkra atvinnuvega og stöðugleikann í efna-
hagslífinu til langrar framtíðar.
Könnun á ffkniefnaneyslu fslendinga og viðhor
AÐDRAGANDINN að gerð
könnunarinnar var sá að
norræna ráðherranefndin
fór árið 1990 af stað með
rannsóknarverkefni þar sem meta
átti álit almennings á Norðurlöndum
á fíkniefnamálum, mæla fíkniefna-
neyslu og kanna viðhorf til ýmissa
aðferða við að uppræta vandann. Að
sögn Helga tóku íslendingar ekki
þátt í þessu verkefni. Hann kannaði
árið 1989 og aftur 1994 afstöðu ís-
lendinga til afbrota í samvinnu við
Félagsvísindastofnun og var í nóv-
ember sl. að fara af stað með þriðju
mælinguna. Þá hafði hann fengið í
hendur niðurstöðu norrænu rann-
sóknarinnar og ákvað að setja inn
sumar af þeim spurningum sem þar
var spurt, til að fá samanburð við
Norðurlöndin, auk þess að spyrja
um ýmislegt sem honum fannst eiga
erindi inn í könnunina en ekki var
spurt um á hinum Norðurlöndunum.
Fíkniefnanotkun allra
aldurshópa könnuð
Með könnun Helga var í fyrsta
sinn leitað upplýsinga um fíkniefna-
notkun í öllum aldurshópum en úr-
takið var 1.500 manns á aldrinum 18
til 80 ára. Svarhlutfall var 72% og
endurspegla svarendur kynskipt-
ingu, aldursdreifingu og búsetu
þjóðarinnar. Fyrri kannanir hafa
miðast við afmarkaðri aldurshópa,
aðallega unglinga, en þó kannaði
Ómar Kristmundsson fíkniefnanotk-
un í aldurshópnum 16-36 ára árið
1984.
18,6% sögðust einhverntíma á æv-
inni hafa prófað kannabisefni á Is-
landi og 1,6% á síðustu sex mánuð-
um. Islendingar lenda á milli Dana,
sem skera sig úr með 30,1% og
4,1%, og hinna Norðurlandaþjóð-
anna þar sem 7,3-11,4% sögðust
einhvemtíma hafa prófað að nota
kannabisefni og 1,1-1,8% á síðustu
sex mánuðum.
Telja vímu-
efnaneyslu
helstu ástæðu
glæpa
Tæp 30% 18-29 ára
hafa prófað
Svör voru einnig flokkuð eftir ald-
urshópum og kom í ljós að í aldurs-
hópnum 30-39 ára var hæst hlutfall
þeirra sem einhvem tíma sögðust
hafa prófað kannabisefni, alls staðar
nema á íslandi þar sem hlutfallið var
hæst í aldurshópnum 18-29 ára. Aft-
ur lendir Island á milli Danmerkur,
þar sem hlutfallið var hæst í öllum
aldurshópum, og hinna Norðurland-
anna. Hér sögðust 29,6% 18-29 ára
hafa prófað, 26,9% 30-39 ára, 21,1%
40-49 ára, 2,7% 50-59 ára og 2,1% 60
ára og eldri. í Danmörku voru þessar
hlutfallstölur 45,6%, 46,7%, 26,5%,
11% og 4% og í Finnlandi, Noregi og
Svíþjóð 11,5-14,8% (18-29), 13,1-21%
(30-39), 4,5-6% (40-49), 0,5-4,8%
(50-59) og 0-1,1% (60 og eldri).
Langflestir í
„tilraunaneyslu"
Könnunin leiddi einnig í ljós, að
sögn Helga, að kannabisneysla var
algengari meðal karla en kvenna og
var kynjamunurinn mestur í Dan-
mörku og á íslandi og minnstur í
Noregi.
„Svo virðist sem neysla þessara
ólöglegu efna sé mestmegnis tii-
raunaneysla sem á sér stað í yngri
aldurshópum þar sem menn em að
prófa ýmis efni, sérstaklega kanna-
bis. Það virðist vera háð tískusveifl-
um hvað neyslan er almenn. Flestir
gefa þetta svo til alveg upp á bátinn
þegar kemur á fullorðinsár. Miðað
við könnun Ómars Kristmundsson-
ar, sem sýndi að 23,6% ___________
16-36 ára hefðu prófað
kannabisefni, þá virðist í
fljótu bragði hafa orðið
aukning en hún er ekki
tölfræðilega marktæk,"
sagði Helgi. Hann sagðist
Dr. Helgi Gunnlaugsson, aflbrotafræðingur
og dósent í félagsfræði við Háskóla Islands,
✓
hefur kannað fíkniefnaneyslu Islendinga og
afstöðu þeirra til hennar, áfengisneyslu, af-
brota og fleiri þátta og borið niðurstöðurnar
saman við norræna könnun, Hann sagði
Grétu Ing-þórsdóttur frá helstu niðurstöðum
sínum en þær verða kynntar á ráðstefnu
í Finnlandi í næstu viku og síðan birtar í
norrænu fagtímariti.
ur sama röð í ljós. í Dan-
mörku hafa 17% 10.
bekkinga notað fíkniefni,
10% íslenskra jafnaldra
og 5-6% 10. bekkinga í
Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi. Það er athyglis-
vert að löndin raðast
eins, bæði hjá ungling-
unum og hjá þjóðinni
allri,“ segir Helgi.
Helmingur telur
fíkniefnanotkun
mestan vanda
Aðeins brot
sem ekki
hættir neyslu
þó vilja
benda á að sú staðreynd að hlutfall
þeima sem hefðu prófað kannabis-
efni væri hæst í yngsta aldurshópn-
um hér væri vísbending um að fíkni-
efnaneysla væri að aukast hraðar
hér en á hinum Norðurlöndunum.
„Ef maður ber saman sambæri-
legar kannanir sem gerðar hafa ver-
ið meðal 15-16 ára unglinga þá kem-
Eins og árin 1989 og
1994 spurði Helgi í
könnun sinni í nóvember
sl. hvaða tegund glæpa
fólk teldi vera alvarlegastan vanda í
þjóðfélaginu. í öll skiptin
hafði fíkniefnanotkun
vinninginn en árið 1989
töldu 40% svarenda hana
meiri vanda en aðra teg-
und glæpa, 31% árið 1994
Helgi
Gunnlaugsson
og 50% nú. í fyrstu könnuninni komu
kynferðisglæpir næst en þá töldu
25% svarenda þá alvarlegri vanda en
aðra glæpi, 21% 1994 og 12% 1997.
Árið 1989 nefndu 14% ofbeldisglæpi,
30% árið 1994 og 28% árið 1997. 17%
nefndu viðskiptasvik árið 1989 sem
alvarlegastan vanda, 8% árið 1994 og
5% á síðasta ári. Þjófnaði og innbrot
töldu 4% svarenda alvarlegustu
glæpina árið 1989, 10%
árið 1994 og 5% á síð-
asta ári.
„Þessar niðurstöður
sýna vel að fíkniefna-
neysla er skynjuð sem
alvarlegt vandamál.
Annað, ekki síður at-
hyglisvert, er að ef
maður skoðar eftir ald-
urshópum hvaða afbrot
menn telja vera alvar-
legust þá telja flestir
hinna eldri fíkniefna-
neyslu alvarlegasta en
í yngsta aldurshópnum
er hún ekki nefnd eins
oft. Árið 1997 segja t.d.
33% 15-29 ára að fíkni-
efnaneysla sé alvarlegust en 64%
þeirra sem eru 50 ára og
eldri. Það er kannski
vegna þess að unga fólkið
óttast ekki þennan vanda
eins og eldra fólkið.
Yngra fólkið hefur hins
Meirihl
leyfa u
ingal
vegar prófað efnin og virðist því ekki
skynja hættuna á sama hátt.
Einnig er athyglisvert að konur
nefna fremur kynferðisbrot en karl-
ar og sýnir það hvað reynsla eða
skynjun á reynslu hefur mikil áhrif.
Konur óttast þau afbrot meira en
karlar enda eru þær oftar fórnar-
lömb,“ segir Helgi.
Helgi leitaði eftir skoðunum á því