Morgunblaðið - 17.04.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1998 39
fum til hennar
Viðhorf til heimilda
lögreglu til að kaupa
upplýsingar og til
húsleita?
Einn mesti fj öldamor ðingi
aldarinnar fallinn frá
80% 60% 40% 20% 0%
Til að kaupa
upplýsingar
1 83% 77/ húsleita
■Hi 1 bb^iíi ism
Pol Pot, fyrrverandi leið-
togi skæruliðahreyfíngar
Rauðu khmeranna í
Kambódíu, er talinn hafa
borið ábyrgð á dauða vel
yfír einnar milljónar
landsmanna sinna þau
fjögur ár sem hann var
við völd á áttunda ára-
tugnum. Með andláti
sínu komst hann undan
því að svara til saka fyrir
glæpi sína.
hvaða þættir helst hefðu áhrif á að
fólk leiddist út í glæpi. I öllum könn-
ununum þremur var áfengis- og
fíkniefnaneysla nefnd sem aðal-
ástæða. 55% svarenda nefndu hana
árið 1989, 54% árið 1994 og 63% árið
1997. Næstar komu heimilisástæður,
þá slæmur félagsskapur, síðan fjár-
hagsvandræði og síðast vægar refs-
ingar. Helgi segir þessar niðurstöð-
ur einnig sýna hvað fíkniefna- og
vímuefnavandinn sé talinn djúpstæð-
ur á íslandi. „Flestir telja fíkniefna-
glæpi alvarlegustu brotin og einnig
telja flestir að fólk leiðist út í afbrot
vegna áfengis- og fíkniefnaneyslu.“
I norrænu könnuninni var spurt
að því hvort fólk teldi fíkniefna- eða
áfengisneyslu stærri vanda og
spurði Helgi að því einnig. 51% að-
spurðra á Islandi nefndi fíkniefni og
30% áfengi. Aðeins í Finnlandi og
Noregi töldu fleíri áfengisneyslu
vera alvarlegra vandamál en fíkni-
efnanotkun.
Mikill meirihluti fyrir heimild til
upplýsingakaupa
í norrænu könnuninni var spurt
um viðhorf fólks til óhefðbundinna
löggæsluaðferða, þ.e.a.s. um heim-
ildir lögreglunnar til síma- og her-
bergishlerana. Helgi bætti við
spurningum í íslensku könnunina um
það hvort veita ætti lögreglu heim-
ildir til að kaupa upplýsingar í því
skyni að upplýsa mál og til heimilda
hennar til húsleita í sama skyni.
„Þessar óhefðbundnu aðferðir
hafa verið mikið í umræðunni hjá
okkur, hversu langt megi seilast til
að uppræta vandann og nú er t.d.
starfandi stjórnskipuð nefnd til að
kanna hvað hægt sé að gera. I ljós
kemur að þessar aðferðir njóta mik-
ils fylgis meðal almennings á Norð-
urlöndum. íslendingar virðast þó
vera heldur skeptískari gagnvart
þessu en munurinn er ekki tölfræði-
lega marktækur nema gagnvart her-
bergjahlerunum. Þær njóta minnsts
stuðnings hér eða meðal 61% svar-
enda en mests í Svíþjóð eða meðal
75% svarenda. Engu að síður er skýr
meirihluti fyrir því að lögregla eigi
að fá möguleika á að hlera herbergi.
Það sýnir skýrt hvað fíkniefnavand-
inn er skynjaður sem alvarlegt
vandamál hjá almenningi að í barátt-
unni gegn honum eigi lögreglunni að
_________ vera heimilað að nýta sér
luti vill ýmsar óhefðbundnar
ipplýs- vinnuaðferðir sem geta
kauD genf?ið gegn friðhelgi
einkalífs,“ segir Helgi.
Afgerandi stuðningur
var við að lögreglu yrðu veittar
heimildir til símahlerana í öllum
löndunum eða frá 73-82%. A Islandi
var einnig spurt um viðhorf til heim-
ilda lögreglu til að kaupa upplýsing-
ar og til húsleita. 53% töldu að upp-
lýsingakaup ættu að vera heimil,
30% töldu að þau ættu að vera
óheimil. 83% voru fylgjandi húsleit-
um og aðeins 9% andvíg þeim.
J...
Sa-Ngam í Tælandi, Phnom Penh. Reuters.
ÆLENZKIR hermálafúU-
trúar greindu frá því seint á
miðvikudagskvöld að Pol
Pot, fyrrverandi leiðtogi
Rauðu khmeranna í Kambódíu, hefði
fundizt látinn í afskekktu fjallaþorpi í
frumskóginum, um þrjá km frá tæ-
lenzku landamærunum.
Eiginkona Pots er sögð hafa komið
að honum örendum, en svo virðist sem
hann hafí fengið hjartaslag í svefni.
Hann var 73 ára, að því er næst verður
komizt.
Pol Pot var útskúfað úr Rauðu
khmerunum í fyn-a og dæmdur í lífs-
tíðarfangelsi af dómstól sem þeir settu
upp. Bandaríkjamenn höfðu í sam-
vinnu við önnur ríki verið að vinna að
því að handsama Pot og draga hann
fyrir alþjóðlegan dómstól, þar sem
hann fengi að svara fyrir glæpi gegn
mannkyninu.
Hin kommúníska byltingarhreyfíng
Pol Pots, Rauðu khmeramir, var við
völd í Kambódíu á árunum 1975 tO
1979. Hún drap hvem þann, sem álit-
inn var standa í vegi fyrir því að kamb-
ódísku þjóðfélagi yrði breytt í
marxískt landbúnaðarsamfélag. A að
gizka fimmti hver íbúi landsins lét lífíð
úr hungri, sjúkdómum eða með aftöku.
Norodom Sihanouk konungui-, sem
khmeramir boluðu frá völdum á sínum
tíma, lýsti Pol Pot nýlega sem „einu
máttugasta skrímsli sem mannkynið
hefur nokkru sinni alið“.
Samheijum Pots ekki sorg í hug
„Dauði hans er góður fyrir Rauðu
khmerana. Eg vona að óorðið sem
fylgdi honum muni hverfa með dauða
hans,“ tjáði talsmaður skæraliðasam-
takanna fréttamönnum á landamæram
Kambódiu og Tælands.
í útvarpi Rauðu khmeranna, sem
sent er út með leynilegum sendi, var í
gær gefin út stutt yfírlýsing um að Pol
Pot hefði látizt úr sjúkdómi. Útvarps-
stöðinni stýra menn hliðhollir Ta Mok,
herstjóra Rauðu khmeranna, sem bol-
aði Pot úr leiðtogasæti skæraliðasam-
takanna í júní í fyrra.
Stjómvöld í Phnom Penh kváðust
vilja sjá líkið til staðfestingar andláts-
fregninni. En talsmaður khmeranna,
sem titlaði sig Noun No hershöfðingja,
sagði að ekki hefði enn borist nein
formleg beiðni frá Phnom Penh-stjóm-
inni um að fá lík Pots afhent.
No sagði að lík Pol Pots yrði látið
standa uppi áður en jarðarfórin færi
fram að hefðbundnum hætti Kambód-
íumanna.
Gremja yfír því að Pot skyldi
komast undan réttvísinni
Dauði Pol Pots hefur kallað fram
sársaukafullar endurminningar hjá
íbúum Kambódíu um hvarf ástvina á
valdatíma einræðisherrans.
Margir era gramir yfir því að mað-
urinn sem breytti landi þeirra í risa-
vaxnar vinnubúðir sem stýrt var af
takmarkalausri grimmd, skyldi takast
að komast undan réttvísinni.
„Ég leið þjáningar. Faðir minn,
bróðir og mágur vora drepnir á valda-
Reuters
POL POT, hinn alræmdi leiðtogi Rauðu khmeranna, gengur hér í broddi
fylkingar fylgismanna sinna í kambódískri sveit árið sem hann hraktist
frá völdum, 1979.
FERILL POL POTS
1940-48: Námsár. Á þessu tímabili
gerist hann mikill þjóðernissinni.
Hlýtur styrk til námsdvalar í Frakklandi.
1954-63: Gengur í lið með neðanjarðar-
hreyfingu andstæðinga nýlendustjómar
Frakka. Kennir sögu og landafræði
í Phnom Penh.
Pol Pot, fyrrverandi leiðtogi Rauðu khmeranna í Kambódíu og einn
grimmilegasti harðstjóri aldarinnar, dó á miðvikudag úr hjartaslagi.
Hann var í felum á afskekktu þorpi til fjalla í norðurhluta landsins,
milli borgarinnar Anlong Veng og landamæranna við Tæland.
1928: Fæddur undir nafninu Saloth Sar inn
í velmegandi bændafjölskyldu í Kompong
Thom-héraði. Á uppvaxtarárunum vann
hann á ökrum heimahaganna en gekk
ungur í Búddamunkaklaustur.
1963: Verður aðalritari kommúnistaflokksins.
1968: Skæruliðar hans, sem Norodom
Sihanouk prins, þáverandi valdhafi,
gaf nafnið „Rauðir khmerar", gera fyrstu
árásir sínar á her og lögreglu.
1969: Kambódía blandast í Víetnam-stríðið.
Útbreiddir bardagar kambódískra stjómar-
hermanna, sem njóta stuðnings Bandaríkja-
manna, og Rauðu khmeranna, sem njóta
stuðnings Norður-Víetnama og Kínverja.
1975-79: Rauðu khmerarnir eru við völd í
Kambódíu. Vel yfir ein milljón landsmanna
lætur lífið er Pot reynir að útrýma öllum sem
hann taldi ógna byltingarstjóm sinni.
1978: Her Víetnams gerir innrás í Kambódíu
og hrekur stjórn Pots frá völdum ári síðar.
1985: Pol Pot lýsir formlega yfir valdaafsali.
1996: Fregnir af slæmu heilsufari Pol Pots
og jafnvel andláti ganga í Phnom Penh.
1997: Innbyrðis átök Rauðu khmeranna
og liðhlaup úr síðasta vígi þeirra við Anlong
Veng. Pol Pot steypt sem leiðtoga en aldrei
framseldur stjórnvöldum.
Tælandsflói
100 km
Pol Pot, leiðtogi Rauðu khmeranna.
Vel yfir ein milljón Kambódíumanna
dó í stjómartíð hans 1975-1979.
VÍETNAM
tíma Pol Pots. Ef Pol Pot er raunvera-
lega dauður þá mun hann svara fyrir
glæpi sína í helvíti," sagði Chey Sophe-
ara, forstöðumaður Toul Sleng-safns-
ins í Phnom Penh, sem helgað er minn-
ingunni um þjóðarmorðið.
Talsmenn alþjóðlegu mannréttinda-
samtakanna Amnesty International í
Lundúnum sögðu í gær að dauða Pol
Pots beri ekki að skilja sem endalok
„Rauðu khmera-kaflans í sögu Kam-
bódíu“.
Sárin eftir þjóðarmorðið myndu
haldast ógróin þar til allir þeir sem
bára ábyrgð á voðaverkunum hefðu
verið látnir svara til saka fyrir þau.
„Að það skyldi mistakast að færa Pol
Pot og félaga hans í forystusveit Rauðu
khmeranna fyrir rétt endurspeglast í
áframhaldandi mannréttindabrotum í
Kambódíu nútímans,“ segir í yfirlýs-
ingu samtakanna. Enn séu pólitísk
morð algeng í landinu og menn sem
brjóti á mannréttindum annarra kom-
ist upp með athæfi sitt og margt fólk
lifi enn í ótta. „Unz sannleikurinn og
réttvísin ná fótfestu og verða að vera-
leika í Kambódíu er landið fast í órjúf-
anlegum öi-væntingarhring,“ segir í yf-
irlýsingunni. Loks minnir Amnesty á
að Pol Pot var ekki eini upphafsmaður-
inn að þjóðarmorðinu á sínum tíma.
Þótt hann sé látinn þá séu enn margir
aðrir forsprakkar Rauðu khmeranna
frjálsir ferða sinna og utan seilingar
réttvísinnar. Slíkt eigi þeir ekki að fá
að komast upp með.
Háttsettur herforingi í stjómarher
Kambódíu hét því opinberlega í gær,
að herinn myndi uppræta leifarnar af
Rauðu khmerunum.
Menntun hjá munkum og Frökkum
Ýmislegt úr ævi Pots hefur ætíð ver-
ið hulið þoku. I viðtali við blaðamann
Far Eastern Economic Review í fyrra-
haust sagðist hann hafa fæðzt 1925, en
það er óstaðfest og fram að því hafði
fæðingarár hans verið allnokkuð á
reiki. Hann fæddist undir nafninu Sal-
oth Sar - Pol Pot var dulnefni hans
sem byltingarforingja - inn í allvel
stæða bændafjölskyldu í Kompong
Thong-héraði, kjarnalandi hinnar þá-
verandi frönsku nýlendu.
Einn bræðra hans, Saloth Neap,
lýsti því eitt sinn að Pol Pot hefði verið
blíðlyndur í æsku. Kvaðst þessi bróðir
mannsins sem síðar varð harðstjóri
ennfremur ekki hafa haft hugmynd
um að Pol Pot væri bróðir sinn fyrr en
hann sá veggmynd hengda upp af
byltingarleiðtoganum í samyrkjubú-
inu sem hann vann í.
Pot hlaut grunnmenntun sína í
Búddamunkaklaustri og í rómversk-
kaþólskum skóla. 1949 hlaut hann
styrk til háskólanáms í Frakklandi og
lagði stund á rafmagnsverkfræði í
París. Þar sökkti hann sér í róttæk
stúdentastjómmál og marxisma. Að
því kom að hann var sviptur náms-
styrknum og hann sneri heim til Kam-
bódíu 1953. Þar gekk hann í lið með
neðanjarðarhreyfingu kommúnista-
flokks landsins, sem var bannaður, og
gerðist aðalritari hans 1962. Hann gat,
að sögn, þakkað skjótan frama ein-
stæðum persónutöfram, sem hann bjó
yfir, og óseðjandi löngun til mann-
drájia.
Arið 1963 flúðu Pot og fylgismenn
hans ofsóknir öryggissveita Sihanouks
prins, þáverandi valdhafa, til fjalla. í
fjallahéraðunum í NA-Kambódíu, þar
sem hann kom upp bækistöðvum sín-
um, heillaðist Pot af einfóldu lífi hinna
innfæddu, sem notuðust ekki við pen-
inga og vora „óflekkaðir“ af sambandi
við búddisma. Frá þessum bækistöðv-
um sínum háði hann stríð gegn stjóm-
völdum í Phnom Penh, sem nutu
stuðnings Bandaríkjanna.
Borgirnar tæmdar
Þegar hann komst til valda 1975
beið hann ekld boðanna með að hrinda
í framkvæmd byltingaráformum sín-
um. Hann tæmdi borgir landsins, lagði
niður peninga, einkaeign og trúar-
brögð, og lét stofna samyrkjubú sem
öllum íbúum landsins var ætlað að búa
í, hvort sem þeim líkaði betur eða
verr. Allir sem settu sig upp á móti
þessari umbyltingu þjóðfélagsskipan-
innar greiddu fyrir með lífinu. Svipað
og í menningarbyltingu Maós í Kína
vora allir sem álitnir vora mennta-
menn líflátnir. I mörgum tilvikum
nægði að menn notuðu gleraugu eða
kynnu eitthvað fyiir sér í erlendu
tungumáli til að hljóta þessi örlög.
Eftir fall stjómar Rauðu khmer-
anna 1979 og fregnir af voðaverkum
hennar bárast um heimsbyggðina
flúði Pol Pot á ný með lið sitt tíl fjalla.
En jafnvel þótt heimsbyggðin fylltist
hryllingi og hneysklun á Pot eftir að
Hollywood-myndin Vígvellir (The Kill-
ing Fields) var sýnd nutu Rauðu
khmerarnir stuðnings frá Bandaríkj-
unum og nokkram Asíuríkjum vegna
fjandskapar þeirra við kommúnista-
stjómina í Víetnam, óvin Bandaríkj-
anna.
Engin iðrun
Allt til síðasta dags sýndi Pot engin
merki iðrunar né viðurkenningar á því
hörmungarástandi sem hann skapaði.
„Samvizka mín er hrein,“ tjáði hann
Nate Thayer, blaðamanni Washington
Post, fyrsta vestræna blaðamannin-
um, sem gafst færi á að eiga viðtal við
einræðisherrann fyrrverandi í 18 ár, í
október i fyrra.
Þá var leiðtoginn fyrrverandi sjálf-
ur orðinn fórnarlamb eigin félaga, sem
höfðu dæmt hann til að sæta stofu-
fangelsi til æviloka. Svokallaður „þjóð-
dómstóll“, sem skæraliðarnir • settu
upp í búðum sínum í júlí í fyrra,
dæmdi Pot fyrir ýmsa glæpi, þar á
meðal morð á „varnarmálaráðherra11
Rauðu khmeranna til margra ára, Son
Sen, og fjölskyldu hans.
Þau morð vora framin er samtökin
vora sjálf komin í dauðateygjumar, er
fjöldaliðhlaup var hafið úr þeim 1996.
„Ég vil að þið vitið, að allt sem ég
gerði gerði ég fyrir þjóð mína,“ var
haft eftir Pot í hinzta viðtalinu.