Morgunblaðið - 16.09.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVTKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1987
Konur voru fjölmennar á rækjuráðstefnunni á ísafirði. Talið frá vinstri: Katrín Gunnarsdóttir Bröste
umboðið, Ágústa Gísladóttir matvælafræðingur og viðtakandi deildarstjóra Rannsóknarstofnunar fiskiðn-
aðarins á ísafirði, Jónína Þ. Stefánsdóttir matvælafræðingur, eina konan á tæknideild Rannsóknarstofn-
unar fiskiðnaðarins, Edda Magnúsdóttir matvælafræðingur á lagmetisdeild og Unnur Stefánsdóttir
fiskifræðingur en sérgrein hennar er rækjurannsóknir.
landi kemur frá Færeyingum og
Dönum. Verðið er misjafnt eftir
árstíma og fæst besta verðið fyrir
jólarækjuna, sem samið er um í
september. Andstætt almennum
markaðslögmálum er heitsjávar-
rækja í hærra verði þar og er
almennt innflutningsverð á henni
pillaðri 510 krónur kilóið á móti 400
krónum fyrir kílóið af kaldsjávar-
rækjunni.
í Japan var í gildi innflutnings-
bann á rækju til ársins 1961.
Mexíkanar voru fyrstir til að flytja
þangað rækju, síðan hefur eftir-
spum aukist hröðum skrefum og
er nú ætlað að Japansmarkaður
taki við um 230 þúsundum lesta á
ári. Fjörutíu þjóðir flytja þangað
árlega um 180 þúsund lestir af
rækju. Þar sem nú þykir ljóst að
núverandi rækjustofnar í heiminum
fullnægi ekki framtíðareftirspum
er nú lögð aukin áhersla á rækju-
eldi og er álitið að það muni hafa
veruleg áhrif á markaðinn í framtíð-
inni.
Um 70% af Japansmarkaði er
óskelflett rækja án hauss. 10% er
seld með haus líkt og sú rækja sem
héðan kemur og fer hlutdeild henn-
ar vaxandi. Því er spáð að neysla
muni aukast og því muni Japanir
leita nýrra miða til að fullnægja
eftirspuminni. Hvað innflutta
rækju varðar verður mesta áherslan
lögð á sjófrysta rækju vegna þeirra
gæða, sem slík rækja á að geta
boðið upp á.
í Bretlandi hefur vanþekking á
markaðslögmálum leikið Islendinga
grátt. Vegna of hás verðs á kald-
sjávarrækju sneri markaðurinn sér
að heitsjávarrækju, sem var helm-
ingi ódýrari.
1985 nam innflutningur Breta á
rækju 14.500 lestum og hafði þre-
faldast frá árinu 1979. Milli áranna
1984 og 1985 jókst innflutningur-
inn um 45%, þá var einungis 15%
af markaðnum heitsjávarrækja.
Árið eftir dróst innflutningurinn
saman um 12%, þrátt fyrir mikla
aukningu frá íslandi og Grænlandi,
en mikil verðhækkun varð á rækj-
unni. í október kom svo skellurinn,
sala minnkaði um 54% frá árinu á
undan og jólasalan varð 31% minni
en árið áður. Um leið jókst mark-
aðshlutdeild heitsjávarrækju í 50%.
í könnun sem gerð var í Bretlandi
kom í ljós að einungis 1 af hverjum
10 þekkti muninn á kaldsjávar og
heitsjávar rækju og þess vegna
skilur hinn almenni neytandi ekki
hvers vegna svo mikill verðmunur
er á þessum rækutegundum en
hann hefur verið um 50%.
Um fullvinnslu
Heimir L. Fjeldsted fram-
kvæmdastjóri Marska hf. á Skaga-
strönd sagði að þótt fískur hefði
verið veiddur og verkaður á íslandi
frá landnámsöld væru menn ekki
enn famir að fullvinna aflann hér
á landi að neinu marki. Hann sagði
það umhugsunarvert að fískvinnsl-
an, þessi höfuðgrein islenskrar
matvælaframleiðslu, væri ekki talin
til matvælaiðnaðar af stjómvöldum.
Hann sagði að uppbygging físk-
vinnslufyrirtækja á landsbyggðinni
einkenndist af þörfínni fyrir at-
vinnurekstur sem krefðist sem
minnstrar menntunar starfsfólks.
En breyttir þjóðfélagshættir kalla
á aukna framleiðslu tilbúinna rétta.
Innflutningur er nú hafínn á tilbún-
um fískréttum frá Svíþjóð og er það
Findus-fyrirtækið sem þar er að
verki. Lagði Heimir líkur að því að
þama væri gámafískurinn kominn
heim aftur eftir lystireisu til Evrópu
og færi síðan til neyslu á sjúkrahús-
um íslenska ríkisins.
í Bandaríkjunum hefur fram-
leiðsla tilbúinna rétta meira en
þrefaldast frá árinu 1979 og er nú
kominn í þijá milljarða dollara á
ári. í Svíþjóð, þar sem búa um 8
milljónir manna, séu borðaðir 4
milljónir rétta daglega utan heimil-
is.
Ef tilbúningur fískrétta á að ná
árangri á íslandi verður að koma
til útflutningur. Það hefur verið
þeim hjá Marska mikilvægt að eiga
aðgang að ferðamannamarkaði hér
á iandi og hafa við störf matreiðslu-
meistara sem þekkir vel inn á
markaðinn. Hann sagði að þeir
hefðu þó gert mikið af mistökum
og oft hefði legið við að þeir gæf-
ust upp. En nú er árangur erfíðisins
að koma í ljós. Samið hefur verið
við sænskt fyrirtæki um sölu á 100
tonnum af ýsu- og rækjurúllum og
vonast er eftir frekari sölusamning-
um til Svíþjóðar og Finnlands.
Hér á landi er fjöldi manna að
þróa hugmyndir sem snerta fjölda-
framleiðslu matvæla. Allt of margir
eru þar að eyða allt of miklum fjár-
munum án árangurs. Ekki vildi
Heimir þó ásaka þá, heldur undrað-
ist að ekki skuli vera búið betur
að þessum málum en raun ber vitni.
Hvað varðar fískiðnaðinn er ekki
að vænta slíks frá honum meðan
ríkjandi sölukerfi er við lýði.
Hugsanlegt væri hinsvegar að
hafa samvinnu með kjötvinnslufyr-
irtæki um þróun, því þar fara
hagsmunir og aðstaða oft vel sam-
an. Hann taldi að landbúnaðurinn
ætti frekar að veita fé til þróunar
tilbúinna kjötrétta en að segja ís-
lendingum að lömbin gangi sjálfala
á íjöllum yfír sumartímann.
Mikíl þekking'
Eftir lok ráðstefnunnar á laugar-
dag buðu eigendur rækjuverksmiðja
við Djúp ráðstefnugestum til sam-
kvæmis í veitingastaðnum Krús-
inni. Þar náði fréttaritari tali af
nokkrum ráðstefnugestum.
Gunnar Þórðarson framkvæmda-
stjóri á ísafírði og formaður Félags
rækju- og hörpudiskframleiðenda
sagðist vera mjög ánægður með
ráðstefnuna. Það að safna saman
mönnum úr greininni og miðla upp-
lýsingum að því marki sem hér
hefði verið gert væri mikilvægt. Þá
væri ekki síður gott að kynnast lítil-
lega lykilmönnum úr stjómsýslu og
rannsóknarstofnunum, sem ávallt
þyrfti að vera í sambandi við.
Hann sagði að ráðstefnan hefði
sýnt fram á að mjög mikil þekking
væri samankomin hjá Rannsóknar-
stoftiun fískiðnaðarins. Bjóst hann
við að strax yrði farið út í að nýta
betur þessa þekkingu og yrði ráðist
sameiginlega í rannsóknir á rækju-
skel, sem nú væri til mikilla
vandræða.
Gunnar sagðist þó ekki hafa trú
á þeim fullyrðingum sem komu
fram á ráðstefnunni að mest öll
pillun færi fram í veiðiskipi. Mesta
hagkvæmnin væri að vinna mikið
á sama stað. Hinsvegar bjóst hann
við að sjófrysting rækju myndi auk-
ast og að betri aðferðir fyndust við
að þíða rækjuna í landi.
Hann sagði að miklir erfíðleikar
væru nú hjá vinnslunni og mætti
leiða að því líkur að í reksturinn
vantaði þau 8% sem verðjöfnunar-
sjóðurinn tekur.
Gagnleg og fræðandi
ráðstefna
í stuttu ávarpi sem Óskar Vigfús-
son forseti Sjómannasambands
íslands flutti, lýsti hann ánægju
sinni með ráðstefnuna og sagði
hana hafa verið mjög gagnlega og
fræðandi. Hann gerði að umræðu-
efni þennan óvin sjómanna, sem til
ráðstefnunnar hefði boðið, það er
rækjuvinnsluna. Lagði hann áherslu
á að þessi óvinabragur sem oft
væri settur fram kæmi frekar frá
öðrum en sjálfum aðilunum, enda
væri það svo, þótt að oft væri deilt
hart og hagsmunaárekstrar yrðu í
kaup- og kjarasamningum, þá væru
margir og mikilvægir þættir sem
væru sameiginleg hagsmunamál
sjómanna og vinnslunnar í landi.
Þessi ráðstefna hefði um margt
sýnt að sameiginlega gætu þessir
aðilar haft mikil áhrif á endanlegt
verð afurðanna.
Hánn þakkaði rækjuverksmiðju-
eigendum við Djúp rausnarlegt boð
og sagði kankvís að svona rausn
sýndi að mennimir væru að græða
og ef til vill væri ástæða til að sjó-
menn athuguðu þau mál nánar.
Margar konur á
ráðstefnunni
Þó nokkuð margar konur tóku
þátt í ráðstefnunni, bæði sem frum-
mælendur og áheyrendur. FVéttarit-
ara Morgunblaðsins tókst að króa
nokkrar þeirra af úti í homi til að
forvitnast nánar um störf kvenna
við stjómun rannsókna og vinnslu
rækju.
Katrín Gunnarsdóttir sagðist
vera sölumaður hjá Bröste-umboð-
inu á íslandi. Hún selur mikið af
salti til rækjuvinnslunnar og sagði
að það væri mjög mikilvægt að
fylgjast með helstu þróunarþáttum
í atvinnugreininni, auk þess sem
hún sagðist reyna að ná sambandi
við þá sem nota saltið.
Jónína Þ. Stefánsdóttir matvæla-
fræðingur er eina konan sem
starfar hjá tæknideild Rannsóknar-
stofnunar fískiðnaðarins. Hún setti
fram á ráðstefnunni þá kenningu
að innan 15 árayrði öll rækjupillun-
in komin um borð í skipin. Hún
sagði að búið væri að fínna upp
vélar, sem í meginatriðum leystu
vandamálin við sjóvinnsluna. Þó
væri eftir að leysa fjölda vanda-
mála, en hún sagðist ekki sjá að
þar væri neitt óviðráðanlegt.
Framtíðarsýnin væri svo sú að
vinna þetta með ensímum. Byijað
væri að reyna þau við losun efna í
lifur og ýmsar frekari rannsóknir
em í deiglunni.
Ágústa Gísladóttir matvælafræð-
ingur er að flytja til ísafjarðar, þar
sem hún tekur við starfí deildar-
stjóra Rannsóknardeildar fískiðnað-
arins. Jafnframt því vinnur hún að
masters-ritgerð í faginu. Hún hefur
séð um lagmetisdeildina í tvö og
hálft ár. Helstu störf hennar á
ísafírði verða þjónusta við rækju-
vinnsluna auk þess sem hún mun
fylgjast með gæðum loðnu- og físki-
mjöls. Hún lagði áherslu á að
meginhluti starfsemi á ísafírði væri
þjónusta sem fyrirtækin sjálf leit-
uðu eftir en ekki væri um að ræða
lögbundið eftirlit. Hún vonaðist
samt til að geta eitthvað unnið að
rannsóknum umfram það og sagð-
ist hlakka til að takast á við þessi
nýju verkefni.
Edda Magnúsóttir er einnig mat-
vælafræðingur hjá sömu stofnun
og tók reyndar við lagmetisdeildinni
af Ágústu. Eftirlit með lagmeti er
eina lögbundna eftirlitið sem stofn-
unin framkvæmir, en mikill vandi
er að sjóða niður matvæli þannig
að ekki geti stafað hætta af, auk
þess sem mönnum hættir til að
nota of mikið af aukaefnum til að
bæta útlit eða lykt hráefnisins.
Edda sagði að helmingur allra
matvælafræðinga í landinu væri
konur og því ekki óeðlilegt að
nokkrar sæust á slíkri ráðstefnu.
Unnur Stefánsdóttir fískifræð-
ingur er sérfræðingur í rækjurann-
sóknum. Hún hefur fylgst með
rækjustofnunum við ísland síðan
1963 og er því orðin mjög kunnug
þessari dyntóttu skepnu.
Unnur sagðist búast við lélegri
vertíð hjá rækjubátum í ísafjarðar-
djúpi á næstu vertíð en taldi að
næstu árin þar á eftir færu batn-
andi. Nú stendur yfír umfangs-
mesta rannsókn sem gerð hefur
verið á hafínu umhverfis ísland.
Hefur hún staðið síðan í júní og er
rannsóknarskipið Dröfn væntanlegt
úr síðasta hluta rannsóknanna 28.
ágúst. Ingvar Hallgrímsson stjómar
þessum rannsóknum og sagði Unn-
ur að fískifræðingar biðu spenntir
eftir niðurstöðum rannsóknanna.
Hún sagði að það væri lofsvert
hvað rælqusjómenn skiluðu góðum
skýrslum um veiðamar. Nú fá allir
rækjuveiðibátar send sérstök eyðu-
blöð frá Hafrannsóknarstofnun og
senda 80% vel unnar skýrslur til
baka. Sumir að vísu nokkuð seint
og væri það til baga, en langflestir
skila skilvíslega.
Unnur hefur gert ítrekaðar til-
raunir til að komast í samband við
Grænlendinga til að vinna að sam-
eiginlegum rannsóknum við miðlín-
una og skiptast á upplýsingum af
báðum yfirráðasvæðunum, en án
árangurs. Lítið er vitað um rækjuna
á meðan hún er á svifastiginu, en
fískifræðingar telja að eftir að hún
er komin f sitt endanlega form sé
hún staðbundin og fari til að mynda
aldrei út úr þeim fírði sem hún var
upphaflega í.
- Úlfar
Rannsóknartæki gefin
Rannsóknastofu Háskóla
íslands í meinafræðum
Lionsklúbbarnir þrir í Kópa-
vogi, Lionsklúbbur Kópavogs,
Lionsklúbburinn Muninn og
Lionessuklúbburinn Ýr, hafa
gefið Rannsóknastofu Háskóla
Islands í meinafræðum rann-
sóknartæki sem kosta um þrjár
milljónir króna.
BYKÓ (Byggingavömverslun
Kópavogs) fjármagnaði að hluta
til kaup á tækjunum, sem ætluð
em til sýnarannsókna, en megin-
verkefni þeirra, sem á rannsókna-
stofunni vinna, er greining og
flokkun krabbameinssýna. Sér-
fræðingahópur skoðar sýnin
vikulega en fjögur til fímm hundr-
uð krabbameinstilfelli em greind
hér á landi árlega.
Lionsklúbbamir í Kópavogi vilja
færa BYKÓ bestu þakkir fyrir að
hafa hjálpað til við að gera ofan-
greind tækjakaup möguleg.
Maria Ingibergsdóttir, formaður Lionessuklúbbsins Ýr, tekur við framlagi BYKÓ úr hendi Guðmundar
Jónssonar, forsjóra fyrirtækisins. Við hlið hans standa frá vinstri: Tyrfingur Sigurðsson, formaður
Lionsklúbbs Kópavogs og Gísli B. Lárusson, formaður Lionsklúbbsins Munins.