Morgunblaðið - 16.09.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1987
3H*fgtmÞlaMto
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baidvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 55 kr. eintakiö.
Furðuskrif
um hvalamálið
Alnæmispróf
utan áhættuh
Ókeypis handbók um alnæmi auglýst í ísrael.
egar Ame Treholt var
handtekinn um árið fyrir
njósnir var frá því skýrt hér í
Morgunblaðinu, að hann hefði
snemma á áttunda áratugnum
rætt við nokkra fulltrúa íslands
á þingi Sameinuðu þjóðanna.
Bar þá meðal annars á góma
hvemig best yrði unnið að fram-
gangi þeirrar stefnu að losa um
vamarlið Bandarílq'amanna á
íslandi. Eftir að frá þessu var
sagt hér í blaðinu varð töluvert
fjaðrafok yfir málinu, einkum í
Tímanum. Var röksemdafærsla
framsóknarmanna eitthvað á þá
leið, að ekki hefði verið upplýst
hvaðan Morgunblaðinu bámst
upplýsingar um fund íslensku
vinstrisinnanna og Treholts og
því væm einhvetjir jafnvel enn
verri en norski njósnarinn hér á
landi. Snerist Treholt-málið
síðan um þetta aukaatriði í
Tímanum og hjá einhveijum
fleirum.
Því er þessi saga rifjuð upp
hér og nú, að svo virðist sem
umræðan um hvaladeiluna sé
að fara í einhvem furðulegan
farveg hjá þeim Tímamönnum.
Þannig mætti ætla, að það sé
andstætt íslenskum hagsmun-
um að segja frá því, hvemig
viðræður Islendinga og Banda-
ríkjamanna gengju fyrir sig úti
í Ottawa, þar sem dr. Anthony
Calio, formaður bandarísku
sendinefndarinnar, lagði fram
tillögur að lausn málsins. Einnig
mætti ætla, að hvaladeilan sner-
ist um flotastefnu Bandarílqa-
stjómar á Norður-Atlantshafí.
Eins og þeir vita, sem fylgst
hafa með umræðum um þessa
flotastefnu meðal annars hér í
blaðinu undanfarið, era menn
alls ekki á einu máli, hvers eðlis
hún er eða hvort og hvenær
henni verður hrandið í fram-
kvæmd. Þá stenst sú skoðun
ekki gagnrýni, að auknar loft-
vamir hér á landi séu hluti af
hinni „nýju“ flotastefnu Banda-
rflcjanna. A árinu 1985 gaf
Öryggismálanefnd út skýrslu
um Keflavíkurstöðina eftir
Gunnar Gunnarsson, þar sem
segir um vamarliðið og flota-
stefnuna: „Það kemur ekkert
fram í heimildum, sem bendir
til þess að áætlanir og fram-
kvæmdir er varða Keflavíkur-
stöðina tengist þeirri steftiu að
hafa styrk til sóknaraðgerða inn
á Noregshaf."
Sú árátta að gera allt sem
snertir vamarliðið tortryggilegt
hefur þannig tekið á sig jafn
undarlega mynd í hvalamálinu
eins og spumingin um fund
íslensku vinstrisinnanna og Tre-
holts í Treholt-málinu. Það er
fráleitt að unnt sé að heimfæra
kenninguna um einhvem undir-
lægjuhátt í vamarmálum yflr á
þá, sem era ósammála Halldóri
Ásgrímssyni vegna hvaladeil-
unnar. Þannig hefur Þjóðviljinn
ekki horfíð frá þeirri stefnu, að
ísland eigi að vera vamarlaust,
en vill samt, að öllum hvalveið-
um sé hætt. Þjóðviljamenn hafa
þannig gengið í lið með um-
hverfíssinnunum og náttúra-
vemdarmönnunum, sem þrýsta
á stjómvöld í Bandaríkjunum
og annars staðar í því skyni, að
hvalir verði friðaðir. Eins og
bent hefur verið á hér á þessum
stað hefur Halldór Ásgrímsson
ekki getað talað í nafni íslend-
inga heldur íslenskra stjóm-
valda í málinu. Og afstaða þeirra
Þjóðviljámanna í hvalamálinu er
þeirra mál án þess neinn hafí
leyfí til að afgreiða hana sem
óþjóðlega stefnu á viðkvæmu
augnabliki í deilum við
bandarísk stjómvöld eða skrif-
ræðishyggjumenn í Washington.
Það er í raun leiðinlegt, að
framsóknarmenn skuli hafa
hrakist í þá stöðu í umræðunum
um hvalamálið að þurfa að upp-
hefja sig sem betri íslendinga á
kostnað annarra. Þessi gamli
hugsunarháttur er lífseigur og
kannski landlægur. Opið bréf
Geirs Hallgrímssonar til Þórar-
ins Þórarinssonar sýnir, að
málflutningur af þessu tagi á
lítið skylt við vilja og viðleitni
til að ræða um málefni og máls-
meðferð á þann veg, að leitað
sé að hinu rétta og sanna. Um
leið og menn taka sér fyrir hend-
ur í tilvikum eins og hér um
ræðir, að saka viðmælendur sína
um óþjóðhollustu era þeir ekki
lengur viðræðuhæfír.
Því var hreyft í Morgunblað-
inu síðastliðinn sunnudag, að
utanríkismálanefnd Alþingis léti
semja skýrslu um gang hvala-
málsins, til að þingmenn gætu
betur áttað sig á því, sem betur
mætti fara við afgreiðslu alvar-
legra utanríkismála. Er full
ástæða til að ítreka þessa hug-
mynd í ljósi þess, sem haldið er
á loft til dæmis : Tímanum um
fundahöldin í Ottawa. Deilur um
aukaatriði á að setja niður með
því að upplýsa allar hliðar mála.
Mestu skiptir að sjálfsögðu að
hvaladeilan er að leysast þrátt
fyrir dylgjumar og furðuskrifín.
BANDARÍSK stjórnvöld hafa til-
kynnt að frá og með 1. desember
næstkomandi verði hægt að
meina fólki sem haldið er alnæmi
landvist í Bandaríkjunum. Þeir
sem sækja um innflytjendaleyfi
munu þurfa að gangast undir
allumfangsmikla læknisrann-
sókn og reynist þeir haldnir
smitsjúkdómum verður þeim
synjað um ieyfið. Ronald Reagan
Bandarilgaforseti hefur lýst
þeirri skoðun sinni að fólki beri
að gangast undir alnæmispróf
áður en það gengur í hjónaband.
I Sovétrikjunum má samkvæmt
nýlegri tilskipun sækja fólk til
saka og dæma það til fangelsis-
vistar sýki það meðbræður sina
af alnæmi.
Tilskipanir þessar og ráða-
gerðir byggja allar á þeirri
grundvaUarhugmynd að unnt sé
að framkvæma áreiðanleg al-
næmispróf. Rannsóknir sýna að
mótefnaprófanir eru mjög áreið-
anlegar en þær hafa hingað til
verið nánast bundnar við
ákveðna þjóðfélagshópa, áhættu-
hópana svonefndu. Þetta fólk er
síðan hægt að hvetja til að taka
upp breytta lifnaðarhætti til að
forða öðrum frá sýkingu. Nú er-
á hinn bóginn rætt um að gera
prófanir á fóiki, sem stendur
utan hefðbundinna áhættuhópa
og vaknar þá sú spuming hvort
það sé lagalega, siðferðisiega og
iæknisfræðilega veijandi að
skylda fólk að gangast undir slik
próf þar sem í ljós hefur komið
að niðurstöður þeirra eru ekki
öldungis áreiðanlegar. Eftirfar-
andi grein, sem birtist í The New
England Journal of Medicineog
birtist hér allmikið stytt og end-
ursögð, fjallar um hugsanlegar
skekkjur og frávik í alnæmis-
prófum sem reynast jákvæð
þ.e.a.s um tilfelli þar sem í ljós
hefur komið að viðkomandi ein-
staklingur er ekki sýktur þó svo
að niðurstöður prófana bendi til
þess. Höfundamir, þeir Klemens
B. Meyer og Stephen G. Pauker,
sem báðir starfa við New Eng-
land Medical Center í Boston í
Bandaríkjunum, telja fjöimargt
hindra það að unnt verði að gera
fuUkomnlega áreiðanlegar al-
næmisprófanir á fólki utan
áhættuhópa og benda jafnframt
á siðferðisleg og tæknileg vanda-
mál sem því em samfara.
Menning samtímans er skylduð
til að gangast undir próf. Þvag
manna er rannsakað til að ganga
úr skugga um hvort viðkomandi
hafi neytt eiturlyfja. Með því að
fylgjast með svitaútsteymi manna
má kanna hvort þeir eru £ið segja
satt eða skrökva. Því kemur það
tæpast á óvart að mannsblóð sé
rannsakað til að greina alnæmis-
sýkingu. En áður en ákveðið er að
hefía alnæmisprófanir á fólki sem
stendur utan áhættuhópa verður
merking niðurstaðnanna að liggja
Ijós fyrir. Það virðist einkenna al-
næmispróf, þar sem reynt er að
greina móteftii sem mannslíkaminn
myndar gegn alnæmisveirunni, að
tíðni jákvæðra niðurstaðna, sem
síðan reynast rangar, er fremur lág
miðað við mörg önnur hliðstæð próf.
Þrátt fyrir þetta er engan veginn
öruggt að einstaklingur utan
áhættuhópa, sem reynist ítrekað
Jákvæður" við prófun, sé í raun
smitaður af alnæmi þar sem sá
möguleiki er fyrir hendi að niður-
staðan sé röng. Aukin tíðni rangra
niðurstaðna í skipulögðum alnæm-
isprófum gæti að auki haft geig-
vænlegar afleiðingar fyrir þjóðfé-
lagið.
Hvað svo sem segja má um rétt-
mæti þeirra er það stjómarfarsleg
staðreynd að hafnar eru víðtækar
alnæmisprófanir. Blóð úr blóðgjöf-
um er rannsakað, og bandaríski
herinn lætur rannsaka blóðsýni
bæði úr nýliðum og starfandi her-
mönnum. Hið sama er gert við
starfsmenn bandaríska utanríkis-
ráðuneytisins, sem starfa erlendis
osfrv. Brátt verða innflytjendur,
sakamenn í fangelsum og hugsan-
lega uppgjafahermenn einnig látnir
gangast undir slík próf. Bams-
hafandi konum hefur verið ráðlagt
að fara í alnæmisrannsókn á þriðja
og sjötta mánuði meðgöngu. Ronald
Reagan Bandaríkjaforseti hefur
lagt til að þeir sem hyggjast ganga
í hjónaband verði skyldaðir til að
gangast undir alnæmisrannsókn.
Rangar niðurstöður
Þegar settar eru fram áætlanir
um mótefnaprófanir á tilteknum
þjóðfélagshópum gleymist oft að
gera ráð fyrir þeim möguleika að
einhverjir þeirra sem rannsakaðir
eru kunni að vera ósýktir þótt þeir
mælist ,jákvæðir“. Þegar mótefna-
mælingar á blóðskömmtum úr
blóðgjöfum hófust fyrir tveimur
árum var þörfin brýn. Þess vegna
var réttlætanlegt að áætla sem svo
að með staðfestingarprófum væri
unnt að greina flestar, eða alltjent
nógu margar, rangar niðurstöður
undangenginna mótefnarannsókna.
En áður en sú stefna er tekin að
láta fara fram víðtækar alnæmis-
prófanir er vert að huga að því
hvort sömu viðmið eigi við prófanir
innan veggja blóðbanka og þær sem
fara fram á öðrum vettvangi þjóð-
félagsins. Ef ekki er tryggt að
niðurstöður rannsókna séu nánast
algjörlega óyggjandi geta þær vald-
ið hraustu fólki gífurlegri og með
öllu ástæðulausri hræðslu. Niður-
stöðumar kunna að vera Jákvæð-
ar“ án þess að viðkomandi sé sýktur
ef ekki er tryggt að tíðni frávika í
,jákvæðum“ alnæmisprófum sé því
sem næst engin. Hvaða afleiðingar
geta rangar niðurstöður haft á líf
alheilbrigðs fólks? Munu víðtækar
mótefnarannsóknir breyta ein-
hveiju um útbreiðslu alnæmisfar-
aldursins? Er unnt að réttlæta
einstakar rangar niðurstöður slíkra
prófana með tilvísun til þess að
ávinningurinn sé meiri þar sem
unnt sé að greina fleiri sýkta ein-
staklinga?
Framkvæmd prófana
Alnæmispróf fara þannig fram
að í fyrstu er leitast við að greina
mótefni, sem mannslíkaminn mynd-
ar oftast gegn veirunni ef hún
kemst inn í líkamann. (Þetta hefur
einnig verið nefnt skimpróf á
íslensku). Komi í ljós að viðkom-
andi reynist ,jákvæður“ þ.e. bendi
niðurstöður til þess að hann hafi
tekið veiruna, er mótefnaprófíð end-
urtekið og ef niðurstaðan er hin
sama er gripið til sérstakra stað-
festingarprófa og eru þau bæði
seinlegri og viðameiri. Reynist við-
komandi enn ,jákvæður“ er litið svo
á að hann hafi smitast af alnæmi.
Staðfestingarprófunum er ætlað
að greina rangar niðurstöður mót-
efnaprófa þannig að eftir standi
þeir einstaklingar sem í raun hafa
tekið alnæmisveiruna. í þessu til-
felli er jafnvel ennþá mikilvægara
að ekki komi fram veruleg frávik.
Algengasta staðfestingarprófið hef-
ur verið nefnt „Westem Blot". Það
er bæði vandasamt og tímafrekt.
Enn hafa ekki verið settir staðlar
um framkvæmd þess og ekki liggja
fyrir tölur um fjölda frávika, sem
fram hafa komið í hinum ýmsu
rannsóknarstofum. Niðurstöður
þess eru túlkunaratriði og forsendur
túlkunar eru eru síbreytilegar þar
eð þær hafa ekki verið skilgreindar.
Fjölmargar rannsóknir sýna að
skimprófanir á fólki sem stendur
utan áhættuhópa eru gífurlega
vandasamar. Niðurstöður þessara
rannsókna gefa til kynna að þörf
sé á frekari prófunum reynist tiltek-
inn einstaklingur í þessum hóp sýna
merki sýkingar. Þrátt fyrir að örð-
ugleikamir séu æmir hafa rann-
sóknarstofnanir, sem mótefnamæla
blóðgjafa og nýliða í her Banda-
ríkjanna, náð mjög góðum árangri.