Morgunblaðið - 16.09.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1987
33
anir
lópa

Ef gripið væri til viðamikilla mót-
efnaprófana kynni hins vegar sú
hætta að skapast að ekki væri alls
staðar beitt sömu tækni og grein-
ingaraðferðum. Smærri rannsókn-
arstofur gætu ekki beitt sömu
rannsóknaraðferðum og þær stærri
nota oft til að sannreyna jákvæðar
niðurstöður úr staðfestingarprófum
þegar um er að ræða einstaklinga
sem eru utan áhættuhópa. Kunn-
átta og hæfni manna kynni og að
vera mismunandi og starfsmenn
stærri stofnana gætu freistast til
að láta hjá líða að grandskoða öll
jákvæð sýni. Frávik í framkvæmd
prófana geta einnig aukist þegar
að fleiri aðferðir koma fram. (Nú
þegar vinna rúmlega 25 fyrirtæki
að því að þróa nýjar aðferðir). Kom-
ið hafa fram aðferðir þar sem aðeins
er beitt einu einstöku prófi þannig
að því öryggi sem staðfestingrapróf
veita er kastað á glæ.
Lítil sýkingarhætta ut-
an áhættuhópa
Reynslan sýnir að þeir sem
standa utan skilgreindra áhættu-
hópa eru í lítilli hættu. 0,16 prósent
karla og 0,06 prósent kvenna, sem
sótt hafa um inngöngu í Banda-
ríkjaher hafa reynst jákvæð í
skimprófi. Þegar mótefnamælingar
á blóðskömmtum hófust árið 1985
reyndist einn af hveijum 2.500
skömmtum innihalda mótefni við
alnæmisveirunni. Miðað við þá tíðni
eru um 0,08 prósent líkindi fyrir
því að blóðþegi hafí sýkst eftir að
hafa fengið tvo blóðskammta sem
ekki höfðu verið mótefnamældir.
0,01 prósent þeirra kvenna sem
gefíð hafa blóð hafa sýnt merki
sýkingar. Einhveijir blóðgjafanna
kunna að hafa átt mök við fólk í
áhættuhópunum. Sýkingatíðnin
meðal kvenna sem ekki hafa átt
kynmök við menn í áhættuhópum
kann því að vera minni en 0,01
prósent.
Gefum okkur að bæði skimpróf
og staðfestingarpróf geti greint alla
þá einstaklinga sem tekið hafa al-
næmisveiruna. Gildi niðurstaðn-
anna mun þá fara eftir því hversu
há frávikatíðnin er þ.e.a.s hver sam-
anlögð frávikatíðni allra þeirra
prófana, sem tiltekinn einstaklingur
gengst undir, er. Þar sem ekki er
til nógu skýrt markaður staðall vit-
um við ekki hver frávikatíðnin er
nú. Við getum því síður vitað hver
tíðnin verður í umfangsmiklum
•skimprófunum á tilteknum þjóð-
félagshópum. Á hinn bóginn er
öruggt að frávikatíðnin mun aukast
ef ekki er fylgst gaumgæfilega með
framkvæmd slíkra prófa.
Bayestölfræði gerir okkur á hinn
bóginn kleift að reikna út líkindi
Skyldubundnum alnæmisprófunum mótmælt í Bandarikjunum.
þess að maður sem reynist ,jákvæð-
ur“ sé í raun sýktur. Gefum okkur
að 100.000 manns gangist undir
alnæmispróf og að sýkingatíðnin
sé 0,01 prósent. Þá eru tíu af þess-
um 100.000 sýktir og 99.990 ekki.
100 prósent nákvæm próf munu
þá gera okkur kleift að greina þessa
tíu einstaklinga. Ef samanlögð tíðni
frávika er 0,005 prósent munu
fímm af þessum 99.990 reynast
,jákvæðir“ þó að í raun séu þeir
ósýktir. Niðurstöðumar munu því
verða þær að 15 af þessum 100.000
séu sýktir en fimm þeirra munu í
raun vera ósýktir. Líkindin fyrir því
að einstaklingur sem reynist ,já-
kvæður" sé í raun sýktur verða því
67 prósent.
Ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar
Hversu mörg tilfelli alnæmis
verður unnt að koma í veg fyrir
með prófunum utan áhættuhópa?
Það er engan veginn unnt að vita
hversu margir þeirra fáu sem reyn-
ast sýktir hafa sýkt maka sína og
böm né heldur liggur fyrir að próf-
anir geti dregið úr útbreiðsluhraða
sjúkdómsins. Með því að fram-
kvæma mótefnamælingar á blóð-
gjöfum er unnt að koma í veg fyrir
útbreiðslu einfaldlega vegna þess
að sjúklingum er ekki gefið sýkt
blóð. En hvaða áhrif hafa prófanir
á hegðun og atferli manna? Reynsl-
an sýnir að ekki er hægt að treysta
því að þeir sem sýna merki sýking-
ar taki upp „öruggara kynlíf". Svo
virðist sem aðeins minnihlutinn af-
ráði að eignast ekki böm. Hvað
gerist ef tekið er að rannsaka aðra
hópa þjóðfélagsins? Við getum eng-
an veginn gert okkur hveijar afleið-
ingamar kunna að verða.
Þrátt fyrir að öllu hafi verið til
kostað til að fræða almenning um
alnæmi hefur fólk takmarkaðan
skilning á eðli sjúkdómsins. Þeir
sem vinna að því að semja reglu-
gerðir og tilmæli ættu að hafa í
huga að flestir þeir sem reynast
,jákvæðir“ við alnæmisprófun líta
á það sem afdráttarlausan dauða-
dóm. Vinnuveitendur og trygging-
arfélög veita þessu fólki enga
huggun frekar en Bayestölfræði.
Á meðan ekki em til staðlar um
framkvæmd prófana er óráðlegt að
skylda fólk utan áhættuhópa til að
gangast undir alnæmispróf. Það
kostar bæði fé og óendanlega fyrir-
höfn að fullvinna slíka staðla. En
vandinn er ekki eingöngu tæknilegs
eðlis því upp í hugann koma vísinda-
leg, lagaleg og heimspekileg
vandamál. Ef niðurstöður prófana
eiga að ráða örlögum manna hlýtur
það að vera skýlaus krafa að niður-
stöðumar séu öldungis áreiðanlegar
og að þeim verði haldið leyndum. Á
að skylda alla til að gangast undir
sams konar próf eða á að aðlaga
þau að aðstæðum á hveijum stað
og á hvetjum tíma? Reynslan hefur
sýnt að nauðsynlegt er að þaul-
kanna ,jákvæð“ sýni úr einstakling-
um sem ekki hafa tilheyrt skil-
greindum áhættuhópum. Víðtækari
mótefnamælingar munu óhjá-
kvæmilega leiða til þess að fleiri
slík tilfelli komi fram. Vera kann
að fjöldinn verði það mikill að
vísindamenn anni því ekki að rann-
saka þau til fullnustu. Hvemig á
þá að ákveða hvaða sýni verða tek-
in til rækilegri meðferðar? Verða
niðurstöður mótefnamælinga í öðr-
um löndum teknar gildar? Hversu
oft verða mælingar endurteknar
vegna þess að fram hafa komið
nýjar aðferðir?
Ef framkvæma á prófanir á al-
menningi verða að liggja fyrir
fyrirfram skilgreind líkindamörk á
því að viðkomandi gangi með sjúk-
dóminn. Einhvers konar röksmíðar
er þörf sem ákvarðar hvort viðkom-
andi tilheyri ákveðnum þjóðfélags-
hóp eða sé í sýkingarhættu. Hversu
mörgum trúlofunum þarf að slíta
til að koma í veg fyrir eitt alnæmis-
tilfelli? Hversu mörgum störfum á
að fóma? Hversu mörgum fóstmm
þarf að eyða og hversu mörg hjón
þurfa að eyða ævinni bamlaus til
að koma í veg fyrir fæðingu eins
bams sem haldið er alnæmi?
Á.Sv. tók saman.
Morgunblaðið/Bjami
Á myndinni eru talið frá vinstri: Hilmar Oddson, kvikmyndaleik-
stjóri, Friðrik Þór Friðriksson, kvikmyndagerðarmaður, Jón
Þórarinsson, formaður framkvæmdastjómar Listahátíðar, Sig-
urður Sverrir Pálsson, kvikmyndagerðarmaður, Kristin Jóhann-
esdóttir, kvikmyndaleikstjóri, Sæbjörn Valdimarsson,
kvikmyndagagnrýnandi og Rut Magnússon, framkvæmdastjóri
Listahátíðar.
Kvikmyndahátíð
Listahátíðar í
Laugarásbíói
Fimm erlendir
gestir koma
á hátíðina
NÍUNDA kvikmyndahátíð
Listahátíðar verður í Laugar-
ásbíói dagana 19. til 27.
september. Sýndar verða um
þrjátíu myndir frá sautján
löndum. Sýningar verða á
hverjum degi frá klukkan 15
til 23 þá níu daga sem hátíðin
stendur.
Gestir á kvikmyndahátíðinni
verða pólski leikstjórinn Krzys-
ztof Zanussi, fínnsku leikstjór-
amir Aki og Mika Kaurismáki,
franski rithöfundurinn og leik-
stjórinn Alan Robbe-Grillet og
ítalski leikstjórinn Ettore Seola,
sem verður viðstaddur opnun
hátíðarinnar, laugardaginn 19.
þessa mánaðar. Þá verður sýnd
mynd Scola, “Makkaróní", en
hann er höfundur kvikmyndar-
innar Le Bal, sem fékk mjög
góðar viðtökur á kvikmynda-
hátíð Listahátíðar í fyrra.
í undirbúningsnefnd hátíðar-
innar eru Sigurður Sverrir
Pálsson, kvikmyndagerðarmað-
ur, Kristín Jóhannesdóttir,
kvikmyndaleikstjóri, Friðrik Þór
Friðriksson, kvikmyndagerðar-
maður, Sæbjöm Valdimarsson,
kvikmyndagagnrýnandi og
Hilmar Oddsson, kvikmynda-
leikstjóri.
Þær myndir, sem undirbún-
ingsnefndin telur athyglisverð-
astar eru “Komið og sjáið“, sem
er stríðsádeila gerð af rússneska
leikstjóranum Elem Klimov, “Ár
hinnar kyrru sólar“ en höfundur
hennar er Pólveijinn Krzysztof
Zanussi og “Fangin fegurð",
sem gerð er af Frakkanum Ala-
in Robbe-Grillet. Tveir þeir
síðastnefndu eru gestir kvik-
myndahátíðarinnar, eins og áður
sagði.
Nefndin vill einnig benda sér-
staklega á myndimar “Ran“,
sem Japaninn Akira Kurosawa
leikstýrði, Fellinimyndina “ Gin-
ger og Fred“, “Hryðjuverka-
menn“, sem fékk önnur verðlaun
á kvikmyndahátíðinni í Locamo
í ágúst síðast liðnum en hún er
gerð af Taiwanbúanum Edward
Yang, svo og kínversku myndina
“Stúlka af góðu fólki“, egypsku
myndina “Hinn sjötti dagur" og
japönsku myndina “Hasar-
mynd“.
í tengslum við kvikmyndahá-
tíðina var síðast liðið vor efnt
til samkeppni um handrit að
stuttum myndum. Skilafrestur
er nú útrunninn og bárust alls
27 handrit. Þijú þeirra verða
valin af dómnefnd, sem er skipuð
þeim Sigurði Sverri Pálssyni,
formanni undirbúningsnefndar
kvikmyndahátíðarinnar, Svein-
bimi I. Baldvinssyni, rithöfundi
og Thor Vilhjálmssyni, rithöf-
undi. Úrslitin verða kynnt við
opnun kvikmyndahátíðarinnar á
laugardaginn. Listahátíð kostar
síðan gerð kvikmynda eftir þess-
um handritum með 850 þúsund
króna framlagi til hverrar mynd-
ar fyrir sig. Ætlunin er að
myndimar verði sýndar næsta
vor f tengslum við tíundu Lista-
hátíð í Reykjavík.
Úr kvikmyndinni “Fangin fegurð" (La Belle Captive), sem Frakk-
inn Alain Robbe-Grillet leikstýrði.