Morgunblaðið - 16.09.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1987
„Ef Jackie Kennedy hefði
lesið Angelique... “
Umræður um konur og bókmenntir á Bókmenntahátíð
Isabel Allende: „Konur í rómönsku Ameríku geta ekkert skrifað um kynlíf án þess að allir haldi að þær
eigi í æsilegu framhjáhaldi." Frá pallborðsumræðunum í Norræna húsinu.
Húsfyllir og rúmlega það var
í Norræna húsinu eftir hádegi
í gær, þegar þar fóru fram pall-
borðsumræður um konur og
bókmenntir á vegum Bók-
menntahátíðarinnar. Yfirgnæf-
andi meirihluti gesta voru konur
á öllum aldri enda voru frum-
mælendur allir af kvenkyni og
úr hópi þeirra rithöfunda sem
gista Reykjavík vegna hátíðar-
innar þessa vikuna.
Fyrst talaði Fay Weldon frá
Bretlandi. Hún hóf mál sitt á því
að fara fáeinum orðum um alla
þá sem hafa hagsmuni af ritstörf-
um og bókaútgáfu fyrir utan
rithöfunda sjálfa, það er að segja
bókaútgefendur, umboðsmenn,
gagnrýnendur, blaðamenn, prent-
smiðjueigendur og svo framvegis.
„Ég man í fljótu bragði ekki eftir
nema einni stétt sem hefur jafn
mikið af „afætum" utan á sér,“
hélt Weldon áfram, „og það eru
glæpamenn! Þeim fýlgja jafnan
heilir herskarar af löggæslumönn-
um, dómurum, fangavörðum og
þar fram eftir götunum. An þess
að ég vilji að öðru leyti líkja þess-
um tveimur stéttum saman tel ég
raunar að rithöfundar mega vel
stunda dálítið niðurrif, en það sem
ég er að fara er að allar þessar
„afætur" hafa hag af því að búa
til nýjar bókmenntastefnur af litlu
tilefni og efna síðan til rifrilda um
þær. Ég tel að kvennabókmennt-
imar, eins og þær hafa verið
skilgreindar upp á síðkastið, séu
af þessu tagi. Við rithöfundamir
reynum bara að skrifa eins vei og
við getum, burtséð frá straumum
og stefnum, og ég kann því illa
þegar ég er sökuð um herskáan
femínisma í mínum bókum. Að
mínum dómi er réttara að kalla
meirihlutann af þessum svokölluðu
kvennabókum „tjáskiptasögur" en
raunverulegar bókmenntir. Þær
em vel réttlætanlegar vegna þess
að þegar konur tóku að vakna til
vitundar um stöðu sína fyrir fáein-
um áratugum var svo ótal margt
sem þær vissu ekki um sjálfar sig,
og þess vegna eðlilegt að þær
reyndu að koma uppgötvunum
sínum í söguform. Þessar bækur
hafa verið kallaðar blanda af sjálfs-
fróun og sálfræðimeðferð í nið-
randi tón en þær voru og eru
nauðsynlegar. Ég hef fengið bréf
frá körlum sem fullyrða að konur
þeirra hafí yfírgefíð þá eftir að
hafa lesið bækur eftir mig. Þetta
er auðvitað fírra því bækumar
valda ekki uppreisn kvenna, þær
lýsa henni í mesta lagi. Ef áhugi
á kvennabókmenntum er eitthvað
að minnka um þessar mundir er
það sjálfsagt bara vegna þess að
bækumar eru ekki nógu góðar
bókmenntir; ég held að ennþá sé
margt ósagt um konur. Svo her'
ég tekið eftir því að sem betur fer
eru karlar famir að taka mið af
ýmsum þeim gildum sem fram
hafa komið í kvennabókmenntun-
um og ég tel að endurnýjun
skáldsögunnar á næstu ámm muni
einkum felast í því að í henni verði
alls konar innbyrðis samskiptum
kynjanna lýst á breiðum grund-
velli; samskiptum kvenna við karla,
karla við karla og kvenna við kon-
ur.“
„Ef Paul Gauguin hefði
verið kona ...“
Benoite Groult frá Frakklandi
rakti í inngangserindi sínu stöðu
kvenna í listalífínu gegnum aldim-
ar, og því hvemig konum hefði
markvisst verið haldið niðri. Karlar
hefðu talið þeim, og sjálfum sér,
trú um að hvers konar sköpun
væri einkamál karla og væri bams-
burður uppbót konunnar á þessu
sviði. „Karlmenn áttuðu sig á því,“
sagði Groult, „að hæsta stig valds-
ins er sköpunin og því gerðu þeir
allt sem þeir gátu til að leggja
stein í götu skapandi kvenna." Hún
tók síðan dæmi af ýmsum konum
sem hafa skarað fram úr í bók-
menntum og/eða listum allt frá
Saffó hinni grísku og komst að
þeirri niðurstöðu að engin þeirra
hefði þurft að sinna hefðbundnu
kvenhlutverki jafnframt listsköpun
sinni; þær hefðu orðið ekkjur á
unga aldri, verið ógiftar, nunnur
eða lesbíur. Þær konur sem voru
giftar og áttu böm gátu hins veg-
ar ekki með nokkru móti veitt
sköpunarþrá sinni útrás, sagði
Groult, og nefndi frægt dæmi úr
bókinni Sérherbergi eftir Virginiu
Woolf; ef William Shakespeare
hefði átt systur sem hefði búið að
sömu snilligáfu og hann hefði
henni sjáifsagt annaðhvort verið
drekkt í bameignum eða hún
hreinlega lokuð inni á hæli og tal-
in snarvitlaus. „Eða hvað halda
menn að hefði gerst ef Paul
Gauguin hefði verið kona og hefði
hlaupið frá manni og ungum böm-
um til að fara að mála á Suður-
hafseyjum? Hún hefði verið
handtekin af lögreglunni áður en
hún hefði einu sinni komist út úr
Frakklandi. Af því að Gauguin var
hins vegar karlmaður er hann tal-
inn maður að meiri fyrir að hafa
látið undan listþrá sinni.“ Þá sagði
Groult að þróunin síðustu þijátíu
ár hefði verið geysihörð og á við
„Ég nýt að segja sögu og
ímynda mér að hún eigi erindi.“
Spjallað við rithöfundinn Fay Weldon
„ Sumar bóka minna hafa veríð settar á sama bekk og svokallaðar
kvennabókmenntir. En ég skrífa ekki meðvitað og markvisst um
stöðu konunnar og gengst ekki við því að vera stimpluð feministi.
Skilsmunur milli mín og feminista er fyrst og fremst sá að þeim
síðarnefndu er umhugað um að segja konunni, hvernig hún eigi að
hugsa, bregðast við, finna til, lifa lífinu. Ég held ekki ég gerí það.
Vonandi ekki. Því að hver verður að reyna að finna sinn eigin far-
veg og horfast í augu við þann raunveruleika.
Þetta sagði brezka skáldkonan
Fay Weldon, sem er stödd hér á
Bókmenntahátíð 1987, í samtali við
Morgunblaðið.
Fay Weldon er þekkt hérlendis,
og tvær bóka hennar hafa verið
þýddar á íslenzku, „Ástir og ævi
kvendjöfuls" og„ Praxis", sem er
kunnust bóka hennar. Praxis var
þriðja bók hennar. Hún vakti at-
hvgli og umtal víða, margir
hneyksluðust á hispursleysi höfund-
ar. Efnistök og persónusköpun
þóttu sérstæð og bókin varð mjög
umdeild.
Hún segir:„ Skáldsaga hefst með
hugmynd, skoðun, afstöðu. Svo
getur allt tekið aðra stefnu, þegar
farið er að vinna úr þessu. Praxis
er skrifuð um eitt orð. Praxis er
marxiskt hugtak þegar kenning
verður raunveruleiki. Praxis er
kvenmannsnafn frá Viktoríutíman-
um, praxis er fullnæging, praxis
er þáttaskil. Það var spennandi að
láta þessi orð og það sem í þeim
felst tengjast saman inni í sögunni
og persónunum og atferli þeirra.
Það var gaman að glíma við þetta,
en ég var ekki vísvitandi að reyna
að hneyksla einn né neinn. En mér
var skemmt, ég ber ekki á móti því.“
„Víst er staða konunnar mér
hugleikin," heldur hún áfram, „ég
er ekki ein um að velta henni fyrir
mér. Og íhuga, að hún er flóknari
og margslungnari nú en áður. Kon-
ur vilja frelsi til menntunar, at-
hafna. Þær vilja komast áfram.
Samtfmis er svo að gera vart við
sig tregða hjá konum á Vesturlönd-
um við að eiga böm. Þær virðast
líta á böm sem sem hemil á þroska-
eða framabrautinni. Þær óttast að
togstreitan verði meiri en þær ráði
við. Samt er frumþörf konunnar að
ala af sér nýjan einstakling. Aftur
á móti vex þörf karlmanna til að
konan fæði þeim böm. Það er þeim
ákveðið ytra tákn. Og tiygging fyr-
Fay Weldon
ir einhveiju skjóli. Held ég. En svo
er þversögn í þessu líka. Feður em
við fæðingu bams síns en samt
varpa þeir ábyrgðinni frá sér, að
fæðingunni afstaðinni."
„Staða bamsins í þjóðféiaginu
eða í fjölskyldunni er ekki síður
forvitnileg. Og mætti ræða meira.
Ég á einkum við sektarkennd bams-
ins gagnvart foreldmm sínum og
umhverfí. Böm vilja geðjast foreld-
mm sínum, en til þess verða þau
helzt að haga sér vel. Ekki hafa
hátt né láta illa. Þar með veldur
það vonbrigðum og bregst foreldr-
unum = sektarkenndin á fullu.
Kannski er miklu fleira bömum að
kenna en við viðurkennum. En svo
sárt að játa það. Við emm að ham-
ast að koma okkur áfram, eignast
alla skapaða hluti, búa í haginn
fyrir litlu gleðigjafana. Komum svo
þreytt heim og það er tekið á móti
okkur með gali og öskri. Það segir
sig náttúrlega sjálft; Við æpum á
þau og skömmumst. Þau fá sektar-
kennd og við líka...Og er ekki sökin
eiginlega þeirra. Ef þau væm ekki
svona óþolandi.."
„Eiginlega væri þetta stórmerki-
legt söguefni. En ætli ég gæti ráðið
við það. Bamið/sektarkenndin. Það
er svo sársaukafullt. Eins og að
gera á sér kviðristu. Því að maður
verður að vera heiðarlegur gagn-
vart viðfangsefninu. Umfram allt
ef böm ættu í hlut. Almennt em
böm ekki ofsæl af hlutskipti sínu,
það em alltaf þau sem verða fyrir
hnjaski. Setjum upp þessa mögu-
leika: foreldramir em ástfangnir
og hamingjusamir= bömin verða
eins og hálfgerðir munaðarleysingj-
ar. Foreldramir eru svo uppteknir
af sínum tilfínningum, að það sem
í hlut bamanna kemur verður rýrt.
Ef hjónaband er vont verða bömin
oft ofvemduð. Því að þau mega
ekki gjalda fyrir að samband foreld-
ranna er klént. Því er alltaf verið
að bæta þeim eitthvað upp. Ef for-
eldramir em grimmir og strangir,
fyllist bamið ótta og öryggisleysi.
Ef foreldramir skilja fyllist bamið
oft af njósnaratilfmningu. Nei,
bömin em ekki ofsæl. Við getum í
bezta falli reynt að horfa á málin
með augum bams. Reyna að skilja
og ef það tekst ekki, þá að minnsta
kosti um'oera. Bami er fyrir öllu,
að foreldramir standi með því. Þá
er það ömggt í óskiljanlegri veröld
sinni.
Ég spyr Weldon álits á inntaki
Öskubuskukompleksins, sem geng-
ur út á að konur hafí dulda þörf
fyrir að vera heima og þær þrái
vemd eiginmanns og heimilis. En
þjóðfélagið hafí þrýst þeim þaðan