Morgunblaðið - 28.02.1987, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 1987
Kveðjuorð:
Björgvin Jónsson
— Breiðabólsstað
Fæddur 10. maí 1912
Dáinn 30. janúar 1987
„Allt sem þér viljið að aðrir menn
gjöri yður, það skuluð þér og þeim
gjöra. Hver sem heyrir þessi orð
mín og breytir eftir þeim, sá er líkur
hyggnum manni er byggði hús sitt
á bjargi." Svo kennir frelsarinn í
fjallræðunni. Við nemum þessi orð
í æsku og fínnum að þau eru sönn.
Heimurinn væri sannarlega betri
og mannlífíð fegurra ef allir færu
eftir þeim í breytni sinni og sam-
skiptum við aðra menn. En það
vantar víst oft nokkuð upp á fram-
kvæmdina þegar til kastanna
kemur. Til þess bendir óneitanlega
svo margt sem í heiminum við-
gengst og gerir hann svo oft og
viða að táradal og vettvangi haturs
og þjáninga.
Við heyrum og nemum hið góða
orð, en með breytni okkar segjum
við einatt sem svo: Við hlustum nú
ekki á þetta, við kunnum sjálf ann-
ars konar hyggindi sem í hag koma
— og svo hugsar hver um sig og
togstreitan hefst og tillitsleysið um
annarra hag. Og sá þykir jafnvel
mestur sem þar gengur harðast
fram á kostnað náungans — og allt
skal það vera í nafni frelsisins, sem
er fallegt orð en margoft misnotað.
Einn af fyrstu lærisveinum Krists,
höfundur Jakobsbréfs segir um
þetta: „Þér beijist og stríðið. Þér
eigið ekki af því að þér biðjið ekki.
Þér biðjið og öðlist ekki af því að
þér biðjið illa, þér viljið sóa því í
munaði. Hreinsið hendur yðar, þér
syndarar, og gjörið hjörtun flekk-
laus, þér tvílyndu. Nálægið yður
Guði, og þá mun hann náigast yð-
ur. Auðmýkið yður fyrir Drottni og
hann mun upphefja yður." Og enn
er ritað: „Hyggindi hyggindamann-
anna mun ég að engu gjöra, segir
Drottinn.“ Og „hver fær að stíga
upp á ijall Drottins? Sá sem hefur
óflekkaðar hendur og hreint
hjarta". Sá hefur ófiekkaðar hend-
ur, sem aldrei vann öðrum til meins,
heldur hlúði að lífí og gróðri alia
ævi og enga fyrirhöfn sparaði í
umönnun þess sem honum var til
trúað og lét sér ávallt annt um
annarra hag — jafnvel framar en
sinn eigin. Og sá hefur hreint
hjarta, sem ekki temur sér tvílyndi,
en kemur fram við alla jafnt, varð-
veitir bamslega viðkvæmni gegnum
árin og gleðst í einlægni yfír vel-
gengni og hamingju annarra. Þrátt
fyrir allt eru þeir til á meðal okk-
ar, sem hafa í lífí og breytni farið
nærri þessari forsögu frelsarans,
að „allt sem þér viljið að aðrir menn
gjöri yður, það skuluð þér og þeim
gjöra". Og oftast er það þá eins og
þeir viti ekki um það sjálfír, eins
og þetta sé ómeðvitað eðli og eig-
ind. Og eins og algjör andstæða
þeirrar auglýsingamennsku, sem
nú er tíðkuð svo hóflaust af þeim
sem reyna að upphefja sjálfa sig
og öðlast lýðhylli gegnum fjölmiðla
og básúnublástur. Hinu var okkur
þá heitið að sælir munu hógværir
og að þeir muni landið erfa. Oft fer
hljótt það sem hollast grær. Og
þeir sem í sannleika þjóna með-
bræðrunum og gefa af sjálfum sér
— þeir hreykja sér ekki og heimta
ekki athygli og aðdáun íjöldans.
Svo mikil hópvera er maðurinn
og hópseíjun bundinn, að sá sem í
einhveiju sker sig úr eða bindur
bagga sína ekki sömu hnútum og
samferðamenn verður einatt fyrir
misskilningi og jafnvel nokkrum
fordómum þeirra sem álengdar
standa, en þeim mun meira metinn
og virtur af þeim sem bezt til þekkja
og skilja hvað sérstöðunni veldur,
hvort sem hún er sjálfráð eða
ósjálfráð.
Þessar hugsanir bæra sér og
bijótast fram þegar litið er yfir
lífsferil Björgvins Jónssonar á
Breiðabólsstað. Slík var gerð hans
öll og framganga á þeim hólmi, sem
honum var markaður. Hann var
einn af þeim sérstæðu mönnum sem
okkur fínnst að fari fækkandi, nú
þegar þjóðfélagshættir og mennta-
kerfí virðast móta flesta í sama
farið að mörgu leyti. Björgvin var
að sumu leyti einstæðingur í lífínu,
en um leið vinmargur og vinsæll
og öilum hugþekkur er honum
kynntust, sökum trygglyndis og
góðvildar sem frá honum geislaði.
Hann fór á mis við sumt það sem
mönnum þykir mikilsverðast og
mest til hamingju horfa í lífínu, en
var þó ávallt veitandi öðrum af
rikdómi síns örláta hjarta. Orð
frænda hans, Þorsteins skálds Erl-
ingssonar, gætu einnig átt við um
hann:
„I hlíðinni, þar sem hann verkin sín vann,
sem vin sinn hann taldi hvem djarfhuga mann,
og vann það í kyrrð, sem hann kunni".
Og„þóáekki víst sá, sem vegsemdar naut
af völdum og auðsældum hærri,
að fara með sárari söknuði braut
né sigur í lífinu stærri“.
Björgvin fæddist í Syðstu-Mörk
undir Eyjatjöllum hinn 10. maí árið
1912. Foreldrar hans voru hjónin
Jón Jónsson og Guðbjörg Jónsdóttir
er þar bjuggu þá með íjórum böm-
um sínum ungum. Fæðingu Björg-
vins bar að með átakanlegum og
örlagaríkum hætti, því að þessa
vordaga 1912 reið yfír harður jarð-
skjálfti sem olli miklu tjóni um
austan- og ofanverða Rangárvalla-
sýslu og hrundi þá m.a. bærinn í
Syðstu-Mörk. Við þessar ægilegu
aðstæður ól móðir hans tvíbura og
lézt annar þeirra strax og hún sjálf
skömmu síðar, en Björgvin lifði.
Um þennan atburð og raunir föður-
ins orti Þorsteinn Erlingsson kvæði
og segir þar:
„Þau undu sér glöð við það eins og það var,
þau önnuðust kyrrláta heimilið þar
og hlúðu að börnunum bæði.
Með höndunum iðnu þau höfðu það byggt,
sem hér var með dugnaði og samlyndi tiyggt
Þau vonuðu, og við, að það stæði.
En landskjálftinn kom þar og bæ þeirra braut,
það böl er svo geigvæn, svo sligandi þraut,
þá verða’eins og vikur úr stundum.
En þá fannst þó fóðumum birt upp í bráð,
er bömunum hafði'hann og móðrinni náð
og bar þau úr húsunum hrundum.
Og vinimir raungóðu veittu þeim skjól.
Þá var eins og hlýnaði aftur af sól
og ógnimar yiðu’ekki að meini.
Þau höfðu við landskjálftans leikbræður þreytt,
þær liðssveitir dauðans, og uggðu'ekki neitt.
Nú lagðist hann sjálfur í leyni.
Það var, þegar móðirin bjargráða beið
og baminu sjötta í hörmungar neyð,
þá settist hann bleikur hjá beði.
Hann hætti’ekki við, uns þau hvíldu þar föl
við hlið sínum vin eftir grátlega kvöl.
Með þeim var svo grafin hans gleði.
Og hann sýnist einsamall, hvar sem hann er.
En horfi’hann á bamið, sem kvakandi fer
í fangið á fðður og móður,
þá losnar um tárin, þau læðast á kinn,
þá lítur hann tvístraða hópinn sinn,
og þurrkar af hvörmunum hljóður".
Já, hópurinn móðurlausi tvístrað-
ist og systkinunum var komið í
fóstur, fjórum á jafnmörg heimili í
Fljótshlíð og einu að Stóru-Mörk í
fyrstu. Björgvin var fluttur um
vikugamail í fóstur að Austur-
Sámsstöðum í Fljótshlíð til hjón-
anna Sigurðar Einarssonar og Önnu
Sigurðardóttur, sem þar bjuggu
með tveimur sonum sínum um
tvítugt og tveimur eða þremur fóst-
urbömum. Þau bættu nú við sig 7
marka hvítvoðungi, sem svo var
veikburða að vart var hugað líf.
Hjá þessum heiðurshjónum ólst
Björgvin síðan upp til fullorðinsára
eins og þeirra eigin sonur væri og
vandist snemma við hin hefðbundnu
sveitastörf. Hann gekk í bamaskóla
til Nikulásar kennara Þórðarsonar
og þó sú skólaganga þætti nú ekki
löng, þá reyndist hann næmur vel
á það sem kennt var eins og falleg-
ar einkunnir á afburðavel skrifuð-
um prófmiðum kennarans bera vott
um.
Þegar fósturforeldrar Björgvins
bmgðu búi og fluttu að Litla-
Kollabæ, til Guðjóns sonar síns árið
1934, þá fór Björgvin þangað með
þeim og átti þar heimili um sinn.
Um það leyti fór hann, eins og sið-
ur var ungra manna, á vertíð til
Vestmannaeyja, en ekki urðu þær
vertíðir margar, því að hann veikt-
ist þar og þurfti að gangast undir
læknisaðgerð á höfði og átti hann
nokkuð lengi við þau veikindi að
stríða. En í Litla-Kollabæ var hann
til ársins 1937, er hann fyrst kom
að Breiðabólsstað sem kaupamaður
nokkrar vikur um sumarið og fljót-
lega eftir það réðist hann ársmaður
á Staðnum. Það vantaði því aðeins
fáa mánuði í 50 ár frá því hann
fyrst kom til starfa á Breiðabóls-
stað, þá 25 ára gamall. Hann vann
síðan á heimilinu á Breiðabólsstað
alla tíð, fyrst hjá sr. Sveinbirni
Högnasyni og frú Þórhildi Þor-
steinsdóttur til ársins 1963 eða í
26 ár, og síðan hjá mér undirrituð-
um og fjölskyldu minni í rúm 20
ár eða þar til hann missti heilsuna
vegna heilablæðingar í október
1983. Eftir það var hann ýmist á
sjúkrahúsum eða heima á Breiða-
bólsstað, nema síðustu tvö árin er
hann dvaldi á hjúkrunarheimilinu
Ljósheimum á Selfossi.
Þá nærri hálfu öld, sem Björgvin
var á Breiðabólsstað, vann hann
heimilinu af frábærri trúmennsku
og samviskusemi. Hann var á vissan
hátt kjölfestan í búskaparönnum
og umsvifum, alltaf á sínum stað
og öllum hnútum kunnugur. Aðrir
komu og fóru, en hann tók órofa-
tryggð við staðinn og fjölskylduna
hér, vildi veg heimilisins sem mest-
an og gengi þess í hvívetna og lét
sér svo annt um sem allt væri hans
eigið. Hann var verkfús og hugmik-
ill til allra starfa svo að hugurinn
bar hann jafnvel ofurliði þegar að
mörgu þurfti að hyggja í senn.
Framan af árum var honum gjamt
að hlaupa við fót og fram á síðustu
ár mátti sjá hann bregða fyrir sig
betri fætinum þegar hugurinn knúði
hann áfram. Aðalverkefni hans
voru jafnan bundin við búfénaðinn,
hirðingu hans og umönnun bæði
vetur og sumar og allan ársins
hring. Þar var hann á réttri hillu,
því að hann var mikill dýravinur
og sparaði enga fyrirhöfn til þess
að tryggja vellíðan málleysingjanna
sem honum var trúað fyrir. Vann
hann sér það stundum erfítt, að
annarra dómi, en hann hafði líka
mikið yndi af að umgangast dýrin
og var næmur á líðan þeirra og
þarfir, hverrar tegundar sem vom,
og með afbrigðum ijárglöggur.
Hann átti framan af árum góða
hesta og fékk margur unglingurinn
góðs af því að njóta, bæði heima-
fólk og sumardvalarböm. En ekki
þurfti þó það til til þess að böm
hændust að honum og tækju við
hann tryggð. Hann átti alla tíð vini
í bömunum. Svo var um systkinin
á Breiðabólsstað bæði fyrr og síðar,
svo var um bömin og unglingana
á bæjunum í kring og svo var um
sumardvalarbömin á Breiðabóls-
stað, sem mörg bundu við hann
ævilanga vináttu. Kannski var það
svo af því að sjálfur átti hann bams-
lega viðkvæman huga. Hann kunni
að gleðjast eins og bam, en hann
bjó líka yfír ríku geði, sem ekki
duldist ef réttlætistilfínningu hans
var misboðið. Gerði hann þá engan
mannamun ef því var að skipta.
Björgvin var alla tíð mjög félags-
lyndur og tók virkan þátt í félagslífi
í sveitinni, einkum í UMF Þórs-
mörk. Hygg ég að hann hafi verið
vel að því kominn er hann var gerð-
ur að heiðursfélaga í ungmennafé-
laginu á sjötugsafmælinu sínu árið
1982. Þar var heiðraður hinn
óbreytti liðsmaður, sem aldrei lét
sitt eftir liggja í nokkm því er við
þurfti og félaginu gat orðið til efl-
ingar og heilla. Hann var einnig
ótrauður stuðningsmaður hesta-
mannafélagsins Geysis og sótti
jafnan mót þess og samkomur.
Aðra viðurkenningu hlaut hann
líka, sem var honum mikils virði
og sannarlega verðskulduð, er hann
árið 1977 var sæmdur vönduðu
gullúri frá Búnaðarfélagi íslands
fyrir vel unnin störf á sama heimili
í 40 ár.
En Björgvin lét sér ekki aðeins
annt um hagi bús og heimilis. Mörg-
um stundum og mikilli orku varði
Soffía Guðmunds-
dóttirfrá Efri-Hlíð
Fædd 13. nóvember 1899
Dáin 6. janúar 1987
Hefur göngu æskan ör
árla lífs á degi,
sýnist ævin unaðsför
eftir sléttum vegi,
skilur ei, að kuldakjör
koma á daginn megi.
Haustsins þungu kröm og kör
kennir vorið eigi.
Þreyta merkir hár og hár
hvítt, er líður vorið.
Sljóvgar auga tár og tár.
Tæmist æskuþorið.
Allir hljóta sár og sár,
svo að þyngir sporið.
Leggst við baggann ár og ár,
uns menn fá ei borið.
Mörguir, þykir vel sé veitt,
vinnist gullið bjarta,
láta í búksorg ævi eytt,
ágimdinni skaita.
En þeir flytja ekki neitt
yfir djúpið svarta.
Þangað fylgir aðt' ,s eitt:
ást frá vinarhjarta.
(Öm Amarson)
Amma mín, Soffía Guðmunds-
dóttir, var kona sem fátt var eins
Qarri og að leggja mikið upp úr
heimsins gæðum. En svo mikið er
víst að hún hafði á lífsgöngu sinni
safnað miklu af þeim auði sem flutt-
ur verður „yfír djúpið svarta" eins
og segir hér að ofan. Hún var af
þeirri kynslóð sem nú er óðum að
hverfa á vit feðranna, kynslóðinni
sem barðist með oddi og egg fyrir
daglegri tilveru sinni og lagði með
því grunninn að þeim vellystingum
sem okkur þykja svo sjálfsagðar í
dag.
Amma fæddist á Hofsstöðum í
Helgafellssveit og var næstyngst
sautján bama foreldra sinna, Ólínu
Ámadóttur og Guðmundar Bjama-
sonar. Aðeins sjö bamanna komust
á legg en það vom auk ömmu,
Guðrún, Bjami, Kristín, Kristján,
María og Matthildur, en hún dó tíu
ára gömul. Matthildur var ung tek-
in í fóstur af bamlausum hjónum
sem bjuggu í Reykjavík en auk
hinna bamanna ólu þau Guðmundur
og Ólína upp þijá drengi, að nokkru
leyti. Það voru Loftur Gestsson,
Guðmundur Jóhannsson og Lúther
Salómonsson.
Uppvaxtarsagan var saga harðr-
ar lífsbaráttu við búskap á nokkmm
bæjum í nágrenni Stykkishólms,
þar af lengst í Jónsnesi.
Þegar amma hleypti heimdrag-
anum lá leiðin í vist og kaupavinnu,
m.a. að Hólum í Hjaltadal og til
Reykjavíkur. í höfuðborginni notaði
amma tækifærið og fór í kvöld-
skóla, til að verða sér úti um
einhveija kunnáttu í tungumálum
og fleim.
En aftur var haldið heim í Helga-
fellssveitina og 15. apríl árið 1925
giftist amma jafnaldra sínum,
Gunnari Hannessyni frá Stykkis-
hólmi. Þau áttu þá þegar eina
dóttur, Jóhönnu Þórunni, og á að-
fangadag 1925 fæddist þeim sonur,
Njáll. I fyrstu bjuggu þau í Jóns-
nesi hjá foreldrum ömmu, en árið
1928 settust þau að á litlu býli í
Helgafellssveit, Efri-Hlíð.
Fjölskyldan stækkaði smám sam-
an og árið 1933 voru bömin orðin
sex, Vigdís, Ragnhildur Kristjana
og tvíburamir Hannes Kristján og
Askell, auk þeirra Hönnu og Njáls.
En á skammri stund skipast veð-
ur í lofti og árið 1934 lést Gunnar.
Þá vom tvíburamir orðnir árs-
gamlir. Þrátt fyrir töluverða ómegð
hélt. amma búskapnum áfram með
aðstoð foreldra sinna sem fluttu í
Efri-Hlíð og Lofts Gestssonar, sem
áður er getið. Þetta, að eiga góða
að gerði sitt til þess að hægt var
að halda búinu saman. En jafn-
framt, og ekki síður var það
dugnaður, kjarkur og óbilandi
styrkur ömmu sem fleytti henni
yfir alla erfíða hjalla. Það vom ein-
mitt þessir þættir sem vom svo
ríkjandi í skapgerð hennar, allt til
síðasta dags.
Svo kom þó að fjölskyldan brá
búi og flutti í Stykkishólm, haustið
1948. Fyrstu árin vann amma ekki
úti, en þegar fækkaði og róðurinn
léttist fór hún að vinna í frystihús-
inu.
Árið 1958 vom bömin öll flogin
úr hreiðrinu og þá fór hún til Rögnu
dóttur sinnar í Grundarfírði. Þar
var hún í 5 ár en kom svo aftur í
Stykkishólm og flutti í kjallarann
hjá foreldrum mínum. Frá þeim
ámm á ég svo ótalmargar endur-
minningar og eftir því sem árin líða
verður það stöðugt dýrmætara að
hafa átt greiðan aðgang að frásögn-
um um lífsmáta sem nú heyrir
sögunni til.
Aftur reyndi á þolrifín árið 1972
en þá dó Hanna, elsta dóttir ömmu.
Þær mæðgur vom mjög samrýndar
og því var þetta mikið áfall, en
ekki lét amma bugast, frekar en
við var að búast þar sem hún átti
í hlut.
Þeir vom ótalmargir af alda-
mótakynslóðinni sem háðu harða
lífsbaráttu og saga ömmu gæti ver-
ið saga margra. En sú lífsreynsla
verður manni einstök sem maður
eignast einhveija hiutdeild í, þó
ekki sé nema af afspum. Þannig
leið mér gagnvart ömmu. Ég fann
til stolts yfír því hversu mikið hún
hafði tekist á við og aldrei gefíst
upp.
Megi minningin um Soffíu Guð-
mundsdóttur verða öllum sem
þekktu hana hvatning til að bera
höfuðið hátt þó gefa kunni á bátinn
í lífsins ólgusjó.
Sigurborg Kr. Hannesdóttir