Morgunblaðið - 28.02.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. PEBRÚAR 1987
að ákveða það sjálf við hveija þau
skipta.
Því var slegið upp yfir þvera for-
síðu Þjóðviljans miðvikudaginn 11.
febrúar sl. með þriggja dálka mynd
af Igor N. Krasavin, sendiherra
Sovétríkjanna á íslandi, að kannski
yrði íslenska kjötfjallið selt til Sov-
étríkjanna. Var látið að því liggja,
að ef til vill mætti selja 2.000 til
3.000 tonn af dilkakjöti til Sov-
étríkjanna. Frá því var sagt í
Morgunblaðinu í janúar 1984, að
þá hefði nýlega verið hér á ferð
rússneskur dýralæknir til að skoða
sláturhús og kynna sér dýrasjúk-
dómvamir. Kom þá fram, að hingað
til hefði sala á íslensku dilkakjöti
til Sovétríkjanna strandað á því, að
riðuveiki hefur sótt á íslensku sauð-
kindina. Vafalaust leggja einhveijir
hart að Steingrími Hermannssyni
að fá Sovétmenn til að hefja kjöt-
innflutning héðan.
Afstaða framsóknar-
manna
Litið er á för Steingríms Hermannssonar til Moskvu að nokkru leyti sem þakklætisvott til íslendinga fyrir að halda leiðtogafundinn. Hér
sést Steingrimur heilsa Ronald Reagan, Bandaríkjaf orseta, á Keflavikurflugveili.
f KOSNINGASKAPI
TIL KREMLVERJA
eftirBjörn Bjarnason
Önnur opinber heimsókn forsætisráðherra íslands til Sovétríkj-
anna stendur nú fyrir dyrum. Annað kvöld lendir Steingrímur
Hermannsson og fylgdarlið hans á flugvellinum í Moskvu. Á mánu-
dag og fram á þriðjudag dvelst hann siðan i sovésku höfuðborginni.
Hann hittir Nikolai Ryzhkov, forsætisráðherra, og væntanlega einn-
ig Mikhail Gorbachev, aðalritara. Ekkert hefur verið gefið upp um
umræðuefni. Auðvelt er að geta sér til um þau: viðskipti íslands og
Sovétríkjanna; stefna Gorbachevs í innanlandsmálum og samskipti
austurs og vesturs.
Geir Hallgrímsson var fyrsti
íslenski forsætisráðherrann, sem
fór í opinbera heimsókn til Sov-
étríkjanna. Var það haustið 1977,
rúmum tveimur árum eftir að Hels-
inki-lokasamþykktin var undirrituð.
Á þeim árum var slökun ofarlega
á dagskrá í samskiptum austurs og
vesturs. Sovétmenn höfðu ekki ráð-
ist inn í Afganistan og frelsisþrá
Pólveija hafði ekki verið barin niður
með hervaldi. Ég var í fylgdarliði
Geirs sem skrifstofustjóri í forsætis-
ráðuneytinu. Ferðalagið verður
öllum ógleymanlegt, sem þar áttu
hlut að máli. Eftir viðræður við
Alexei Kosygin, forsætisráðherra
Sovétríkjanna, í Kreml var lagt land
undir fót. Við fórum alla leið suður
til Armeníu. Dvöldumst þar í góðu
yfirlæti í höfuðborginni Yerevan og
héldum síðan til Tiblisi í Gnísíu og
ferðinni lauk í Kiev í Úkraínu.
Tveimur árum áður en Geir fór í
Rússlandsferðina var fyrsta opin-
bera heimsókn utanríkisráðherra
íslands þangað, en það var Einar
Ágústsson, sem ruddi þá braut.
Hefur íslenskur utanríkisráðherra
ekki síðan farið til Sovétríkjanna.
Pétur Thorsteinsson sendiherra var
fylgdarmaður Geirs og Einars á
sínum tíma og verður hann einnig
í för með Steingrími Hermannssyni
nú.
Sérstakur fylgdarmaður Geirs
Hallgrímssonar af hálfu Sovét-
stjómarinnar var Alexander Ishkov,
þáverandi sjávarútvegsráðherra.
Hann var skjólstæðingur Brezhnevs
og í þeim hópi valdamanna af gamla
skólanum, sem lengst sat og brúaði
bilið milli Stalíns og samtímans.
Ishkov hætti í ónáð, sakaður um
spillingu, svo sem ólögmæta sölu á
kavíar. Ishkov var geðfelldur maður
í viðkynningu og lék jafnan á atls
oddi, tók lagið ef því var að skipta.
För Geirs Hallgrímssonar til Sov-
étríkjanna bar að með öðrum hætti
en ferðalag Steingríms Hermanns-
sonar nú. Þetta var á þeim árum,
þegar Sovétmenn unnu markvisst
að því að gera samninga við vest-
ræn ríki um margvísleg mál, svo
sem tækni- og vísindasamvinnu og
reglulega samráðsfundi háttsettra
embættismanna í utanríkisráðu-
neytum landanna. Þá höfðu þeir
einnig áhuga á því eins og nú að
geta á grundvelli einhvers konar
samkomulags hlutast til um örygg-
ismál landanna í Norður-Evrópu,
en það landfræðilega hugtak nota
sovésk yfirvöld oftast, þegar þau
ræða um kjamorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndunum. Eins og
kunnugt er ályktaði Alþingi íslend-
inga á þann veg vorið 1985, að
könnuð verði samstaða og grund-
völlur fyrir samningum um kjam-
orkuvopnalaust svæði í Norður-
Evrópu. Er Norður-Evrópa skýrð á.
þann veg í skýrslu Matthíasar Á.
Mathiesen, utanríkisráðherra, frá
vorinu 1986, að átt sé við lönd í
norðanverðri álfunni frá Úralfjöll-
um til austurstrandar Grænlands,
jafnt hlutlaus ríki sem aðildarlönd
Atlantshafsbandalagsins og Var-
sjárbandalagsins.
Áður en Geir Hallgrímsson hélt
til Sovétríkjanna var ítarlega rætt
um það við sovéska sendiherrann í
Reykjavík, sem þá var Georgi Fara-
fonov, hvort gefín skyldi út sameig-
inleg tilkynning að loknum
viðræðum Geirs í Moskvu og hvort
skrifa ætti undir einhveija samn-
inga þar. Sovétmenn litu þannig
á, að til lítils væri að hitta erlenda
ráðamenn án þess að gefa út skrif-
lega tilkynningu með þeim og helst
skrifa undir einhveija samninga.
Niðurstaðan varð sú, að sameigin-
lega tilkynningin var stutt og
almennt orðuð. Ekki var skrifað
undir samninga.
Helst má ráða það af ummælum
Steingríms Hermannssonar um för
hans nú, að líta beri á hana sem
þakklætisvott af hálfu Sovétmanna
fyrir það, hvemig íslendingar stóðu
að leiðtogafundinum á liðnu hausti.
Á hinn bóginn vona ýmsir, að for-
sætisráðherra geti bundið enda á
óvissu um einhveija þætti viðskipt-
anna við Sovétríkin í för sinni. Eftir
að Sovétmenn ákváðu í nóvember
síðastliðnum að kaupa af okkur
saltsíld fyrir 66-84% hærra verð en
af Kanadamönnum og 38% hærra
verð en meðaltal af mörgum tilboð-
um Norðmanna, eru engin veruleg
vandkvæði á ferðinni í viðskiptum
landanna. Að minnsta kosti eru
engin þess eðlis að nauðsynlegt sé
fyrir forsætisráðherra að koma þar
við sögu. Ekki er líklegt, að forsæt-
isráðherra úr Framsóknarflokknum
muni impra á því við Sovétmenn,
að aflétt verði ríkiseinokun á inn-
flutningi á olíu til íslands og
íslensku olíufélögunum verði leyft
Ég hef annars staðar fært rök
fyrir þeirri skoðun minni, að Sovét-
menn líti á viðskiptin við ísland
með pólitíska hagsmuni sína að leið-
arljósi. 1946 og 1953, þegar
grundvöllurinn var lagður að þeim
viðskiptum, sem enn eru stunduð
milli þjóðanna, töldu Sovétmenn sig
hafa pólitískan ávinning af því að
hefja viðskipti við íslendinga. Síðan
1953 hafa verslunarviðskiptin verið
„lögmæt" leið Sovétmanna, ef svo
má segja, til að hafa áhrif á gang
mála á íslandi. Þeir fslendingar,
sem trúa á þá hugmyndafræði, sem
í orði kveðnu að minnsta kosti ræð-
ur sovéskri utanríkisstefnu, hafa
lýst viðskiptunum við Sovétríkin
sem „líftaug“ og þau séu til mót-
vægis við ýmsa og óvænta ásókn
frá auðvaldsríkjunum. í viðræðum
við íslenska stjómmálamenn og
embættismenn hika sovéskir erind-
rekar ekki við að blanda saman
viðskiptum og stjórnmálum telji
þeir það samrýmast hagsmunum
sínum.
Framsóknarmenn og málgagn
þeirra Tíminn hafa jafnan brugðist
illa við, þegar rætt er um breyting-
ar á viðskiptunum við Sovétmenn.
Einkum hafa þeir snúist hart til
vamar óbreyttu ástandi, ef rætt er
um að afnema ríkiseinokunina á
innflutningi á olíu. Auk þess hefur
Tíminn þá sérstöðu meðal íslenskra
íjölmiðla að birta áróðursgreinar frá
starfsmönnum sovéska sendiráðsins
eins og um mikilvægt framlag til
málefnalegra umræðna sé að ræða.
Samband íslenskra samvinnufé-
laga (SÍS) hefur mikil viðskipta-
tengsl við Sovétríkin og hefur
afstöðu SÍS verið lýst þannig af
Olgu Viktorovnu Cherstvovu, sem
ritaði bókina ísland og vandamál
utanríkisstefnu þess, er var gefín
út í Moskvu 1983: „Fulltrúar
íslensku þjóðarinnar og fjölmargra
atvinnufyrirtækja á Islandi sjá í
verslun við Sovétríkin tryggingu
fyrir vel heppnaðri þróun sjálfstæðs
og þjóðlegs atvinnulífs. Hin miklu
verslunar og iðnaðarsamtök ís-
lands, Samband íslenskra sam-
vinnufélaga (SÍS), styðja frekari
þróun verslunar milli Sovétríkjanna
Frá síðasta fundi forsætisráðherra íslands og Sovétrikjanna. Geir Hallgrimsson og Alexei Kosygin ræðast viö í Kreml.