Morgunblaðið - 28.02.1987, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 1987
29
Háskólinn XVI:
Raunvísmdastofnun
og líffræðistofnun
eftirÞórð
Kristinsson
Rannsóknir raunvísindadeildar
fara fram í Raunvísindastofnun og
Líffræðistofnun. Verkefnin sem við
er fengist eru margvísleg, ýmist
grunnrannsóknir, hagnýt þróunar-
verkefni eða þjónusturannsóknir,
enda þótt ekki séu ávallt greinileg
skil þar á milli. Við stofnanimar
starfa fastir kennarar raunvísinda-
deildar, auk rannsóknamanna og
sérfræðinga sem yfirleitt eru ráðnir
til að sinna sérstökum verkefnum.
Raunvísindastofnun hóf starf-
semi sína í nýbyggingu við
Dunhaga árið 1966 og sameinaðist
Eðlisfræðistofnun henni þá, en hún
var stofnuð 1958. Við samrunann
var starfsemi Eðlisfræðistofnunar
skipt í tvær rannsóknastofur, eðlis-
fræðistofu og jarðeðlisfræðistofu,
en auk þess voru á Raunvísinda-
stofnun efnafræði, stærðfræði og
tölfræði. 1968 breyttist heiti jarð-
eðlisfræðistofu í jarðfræðastofu og
1982 var henni skipt í tvær stofur,
jarðfræðistofu og jarðeðlisfræði-
stofu. Á Raunvísindastofnun eru
nú sex rannsóknastofur, svo sem
um gat í síðasta pistli; efnafræði-
stofa, eðlisfræðistofa og jarðeðlis-
fræðistofa hafa bækistöð í húsi
Raunvísindastofnunar, jarðfræði-
stofa er í Jarðfræðahúsi, reikni-
fræðistofa er í gömlu Loftskeyta-
stöðinni og stærðfræðistofa í húsi
verkfræðideildar, VR-2. En varla
er hægt að segja að þær hafí allar
sérstakt húsnæði, heldur er nær að
þær séu staðsettar þar sem kennar-
amir hafa aðstöðu. Þá hafa
kennarar í matvælafræði og einn
kennari í efnafræði aðstöðu til rann-
sókna við stofnanir utan háskólans,
á Hafrannsóknastofnun, Rann-
sóknastofnun fískiðnaðarins og
Rannsóknastofnun landbúnaðarins.
í skrá yfír rannsóknir við háskól-
ann 1985—86 em talin yfír 130
rannsóknaverkefni sem unnið er að
á hinum ýmsu stofum Raunvísinda-
stofnunar. Hér verða þau ekki talin,
heldur reynt — í þessum pistli og
hinum næsta — að gefa örlitla hug-
mynd um starfsemi hverrar stofu
fyrir sig, en mjög er þó stiklað á
stóm. Mörg verkefnin era langtíma-
verkefni, unnin í samvinnu við aðrar
stofnanir og aðilja, bæði hér heima
og erlendis.
Forgangsverkefni á eðlisfræði-
stofu um þessar mundir em rann-
sóknir í þéttefnisfræði, þ.e. á
eiginleikum fastra efna með áherslu
á mælingar á eiginleikum þeirra við
mjög lágan hita, nálægt alkuli
(+273C). Er fýrirhugað að beina
þessum rannsóknum einkum að
innra eðli málma; kanna áhrif hita,
rafsviðs, segulsviðs og geislunar á
rafeindir, segulvirkni og hljóðeindir.
Hönnuð hefur verið tölvustýrð vél
sem sker málma með rafneistum
og er hún notuð til að útbúa málm-
sýni til rannsóknanna. Þá er unnið
að verkefnum á sviði orkumála.
Rannsakað er hvort unnt sé hér-
„í skrá yfir rannsóknir
við háskólann 1985—86
eru talin yfir 130 rann-
sóknaverkefni sem
unnið er að á hinum
ýmsu stofum Raunvís-
indastofnunar. “
lendis að framleiða á hagkvæman
hátt eldsneyti sem unnið væri með
hjálp rafmagns, e.t.v. að hluta úr
mó eða sorpi; en þannig mætti
framleiða vetni, ammoníak eða
metanól sem eldsneyti fyrir vélar.
Af öðmm verkefnum má t.d. nefna
rannsóknir á kólnun nifteinda-
stjama, lqamasamsetningu geim-
geisla, niðurbroti kísiljáms, sögu
stjamvísinda og heimsmyndar frá
öndverðu fram yfír daga Newtons
og nýtingu vindvarma til húshitunar
með vatnshemli; en vatnshemill
hefur þá kosti fram yfír rafal að
aflið breytist með þriðja veldi af
snúningshraða og því er sjálfkrafa
samstilling vindafls og hemlunar-
afls(varma).
Samhliða rannsóknum á stofunni
er rekið rafeindaverkstæði þar sem
unnið hefur verið að þróun nýrra
mælinema og rafeindatækja sem
þeim fylgja. Dæmið um slík þróun-
arverkefni em segulmælingatæki,
íssjá til að kortleggja þykkt jökla,
rafeindavogir og tölvukerfí fyrir
frystihús og sjálfvirk mælingatæki
með skráningu og loks nýir nemar
og örtölvustýrð rafeindatæki til
mælinga á geislavirkum efnum.
Sérstök fyrirtæki hafa nú verið
stofnuð til að fylgja hinum tveimur
síðastnefndu verkefnum eftir.
Reynslan í örtölvutækni sem safn-
ast hefur við Raunvísindastofnun
hefur mjög eflt ýmis rannsókna-
verkefni, t.d. á stofunum í eðlis-,
efna- og jarðeðlisfræði.
Á efnafræðistofu er fengist við
rannsóknir á fjóram meginsviðum
efnafræðinnar, lífefnafræði, líf-
rænni efnafræði, ólífrænni efna-
fí-æði og eðlisefnafræði. Verkefnin
em t.d. rannsóknir á fítuefnum í
hjarta, heila og maga, sem beinast
að orsökum kransæðasjúkdóma;
athugun leiða til að einangra íjöl-
mettaðar fítusýmr úr lýsi í þeim
tilgangi að fínna hentuga aðferð til
að framleiða verðmætar fítusýmr
úr lýsi til lyfjagerðar; gmndvaílar-
rannsóknir á samsetningu og virkni
blæðingarensíma sem fínnast í
slöngueitri, til að afla dýpri skiln-
ings á virkni ensíma (lífhvata);
kannaðar aðferðir til að einangra
og hreinsa verðmæt efni úr hráefni
frá matvælaiðnaði; rannsóknir sem
beinast að efnasmíði, þ.e. tilbún-
ingi, ýmissa lífrænna og ólífrænna
efna; athugun á því hvort unnt sé
að vinna nýtanlega kísl, þ.e. efna-
samband kísils og súrefnis, sem
fellur út í jarðsjó í Svartsengi —
en efni þetta hefur margvíslegt
notagildi í iðnaði; þá er í eðlisefna-
fræði m.a. fengist við rannsóknir
sem em liður í þróun og skilningi
á „Laser“-geislatækni.
Rannsóknir á jarðeðlisfræðistofu
beinast að eðlisfræði hinnar föstu
jarðar og jökla, auk þess sem sér-
stök háloftadeild er á stofunni.
Verkefnin sem fengist er við hafa
mjög ráðist af land- og jarðfræði-
legri sérstöðu íslands, enda aðstæð-
ur til rannsókna á ýmsum
eðlisþáttum landreks og eldvirkni
óvíða betri en hér á landi. Á landinu
em u.þ.b. 40 jarðskjálftamælistöðv-
ar sem Raunvísindastofnun hefur
umsjón með. Mæligögnin em notuð
við rannsóknir á jarðskorpuhreyf-
ingum, eðli og upptökum jaið-
skjálfta og gerð jarðskorpunnar á
íslandi og einnig til að fylgjast með
hræringum m.t.t. eldgosa- og jarð-
skjálftahættu; en í sumum tilvikum
gefa skjálftamælingamar vísbend-
ingar um hreyfíngar bergkviku í
jarðskorpunni sem geta verið
tengdar eldsumbrotum. Þá er unnið
að fræðilegri úttekt á ýmsum eðlis-
og efnaeiginleikum jarðhitans við
Grímsvötn og orsökum Skeiðarár-
hlaupa. Hvað varðar beina hagnýt-"
ingu jarðhita hefur m.a. verið
rannsakað tvífasa streymi vatns og
gufu í bergi og niðurstöður notaðar
í ráðgjafarstarfí vegna jarðgufu-
virkjana, t.d. á Nesjavöllum og
einnig erlendis. íssjáin, sem áður
var nefnd, er notuð við eitt af
stærri einstökum verkefnum
Raunvísindastofnunar undanfarin
ár, rannsóknir á íslenskum jöklum;
með íssjánni er þykkt jökuls mæld
út frá ferðatíma rafsegulbylgja nið-
ur í gegnum ísinn. Af niðurstöðum
mælinganna em dregin kort af jök-
ulþykktinni á hveijum stað og hæð
botnsins yfír sjávarmáli, auk þess
sem ýmiss fróðleikur er fenginn um
landmótun, jarðfræði og jöklafræði.
Rannsóknir þessar gera einnig
kleift að afmarka hve stór hluti
jökla veitir vatni til hinna ýmsu
fallvatna, en sú þekking skiptir
máli við mat á vatnsmagni sem
fellur til virkjana og veitir vitneskju
um legu eldstöðva og vatnslóna
undir jökli og rennslisleiðir jökul-
hlaupa — og kemur því einnig að
notum við almannavamir og vega-
gerð. Segulsviðsmælingar fara
fram í segulmælingastöð hálofta-
deildar stofunnar í Leirvogi í
Mosfellssveit, en þær hafa einkum
verið hagnýttar við ákvörðun mis-
vísunar á kortum og einnig af
erlendum rannsóknastofnunum í
háloftafræðum.
Höfundur er prófstjóri við HÁ-
skóln íslands.
A afmælisarinu 1986, var sett nytt met i solu
Skoda á íslandi. í framhaldi af því náöum viö bestu
samningum um verö til þessa. Nú bjóöum viö ár-
gerö '87 á ótrúlegu verði: Aöeins kr.145.000.-
Kíktu viö um helgina og þú sannfærist um aö
þetta eru bestu bílakaupin í dag.
OPIÐ LAUGARDAG OG SUNNUDAG
KL.13-17 -
JOFUR HF
NYBYLAVEGI2
KÓPAVOGI
SÍMI 42600
I