Morgunblaðið - 28.02.1987, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 1987
Fallin virki
eftír Kjartan Guð-
jónsson
Árið 1809 að mig minnir tók
rússneskur her Sveaborg, öflugasta
virki Norðurlanda, án þess að hleypt
væri af skoti. Á okkur dögum féll
þetta virki öðru sinni, án þess að
hleypt væri af skoti, þá orðið höfuð-
stöðvar Norræna listbandalagsins.
í þetta sinn var innrásin meir í ætt
við þakleka, herinn bírókratar vopn-
aðir stresstöskum. Listamenn sem
áttu að vetja staðinn gáfust ekki
beinlínis upp, þeim var smám saman
ýtt til hliðar. Á Norðurlöndum hefur
hin síðari ár vaxið úr grasi ný stétt
ættuð úr háskólum með uppsafnaða
punkta í listfræði eða hliðstæðum
greinum, mikilvirkir menn í blaða-
skrifum og fundarsetum. Þeir voru
í gallabuxum ’68 en komnir með
bindi ’78. Þeir hafa viðurværi sitt
af því að fjalla um verk sem aðrir
hafa skapað, og má það kyrrt liggja,
eitthvað verða mennimir að sýsla.
Er stundir liðu fram óx þeim smám
saman ásmegin. Þeir fóru að fljúga
milli góðbúanna, höfuðborga Norð-
urlanda, einkum SAS-landanna,
með dagpeninga uppá vasann og
halda huggulega fundi, allir þekkt-
ust, þetta var ein fjölskylda. í
upphafi voru listamenn hafðir með,
sem héldu jafnvel að þeir réðu ein-
hveiju en vom fljótlega teknir á
klofbragði fjármála og prósentu-
snakks, sme þeir botnuðu lítið í.
Áður en þeir vissu hvaðan á þá
stóð veðrið voru allar nefndir full-
skipaðar listfræðilegum bírókröt-
um, fundarsamþykktir og
nefndarálit bunuðu eins og úr
brunaslöngu. Þeir fáu listamenn,
sem eftir vom, hafa annaðhvort
gengið undir jarðarmen skrifræðis-
ins eða dregið sig í hlé. Frá
Sveaborg tóku nú að berast tilskip-
anir, ef þær vom þá ekki sendar
beint til Ámsterdam, sem þeir virð-
ast oft halda að sé höfuðborg
íslands. Sýningar, eðli þeirra og
inntak, er nú ákveðið í Sveaborg,
iistamönnum sem áður réðu ráðum
sínum sjálfír er vísað í skot eins
og próventukerlingum. Svo dæmi
sé tekið þá sendu þeir hingað einu
sinni einhvem Þórarin Nefjólfsson
með alræðisvald yfír því, hvað ís-
lendingar skyldu sýna á norrænni
farandsýningu. Á þessum manni
þekkti enginn haus eða sporð, en
reyndist við eftirgrennslan þriðja
flokks listamaður, trúlega kominn
til metorða fyrir orð en ekki listræn-
ar athafnir. Litlar klíkur í stómm
löndum geta orðið ótrúlega voldug-
ar. Sú klíka sem ræður öllu í
Norræna listbandalaginu kæmist
fyrir við borð á Mokka og skoðanir
hennar á myndlist hefðu alveg eins
getað mótast í kjaftaklúbbi mennta-
skólanema við næsta borð. And-
varaleysi listamanna hefur verið
með ólíkindum. En nú hef ég sann-
frétt að kominn sé kurr í liðið, þótt
lítið sé um skipulegt andóf ennþá.
Að minnsta kosti danskir og norsk-
ir myndlistarmenn, ungir og gamlir,
em í uppreisnarhug og ætli Islend-
ingar reki ekki lestina ef að líkum
lætur. '
Og nú virðist röðin komin að ís-
landi: Upp er risin ný stétt með
prófgráður og doktorsglýju í aug-
um. Ef rétt er á haldið geta list-
fræðingar verið hinir þörfustu,
miðlað þekkingu til almennings
gegnum fjölmiðla, kennt í skólum
og að meinalausu fengist \’ið gagn-
rýni. Margt bendir þó til að þeir
ætii sér meiri hlut, að metnaður
margra þeirra sé meiri en þeir fá
Kjartan Guðjónsson
„Upp er risin ný stétt
með prófgráður og
doktorsglýju í augnm.
Ef rétt er á haldið geta
listfræðingar verið hin-
ir þörfustu, miðlað
þekkingu til almenn-
ings gegnum fjölmiðla,
kennt í skólum og að
meinalausu fengist við
gagnrýni. Margt bendir
þó til að þeir ætli sér
meiri hlut, að metnaður
margra þeirra sé meiri
en þeir fá undir risið.“
undir risið. Einhvem veginn hefur
sú hugmynd komist á kreik að list-
fræðingar skuli einir eiga tilteknar
stöður þaðan sem leiðin er greið til
áhrifa og um síðir einveldis. Til
þessa hafa listamenn ráðið sínum
málum sjálfír, að vísu við misjafnan
orðstír, en kostur var að það reynd-
ist alltaf hægt að steypa þeim sem
urðu mönnum leiðir. Oðru máli
gegnir um einræðisherra í söfnum
og sýningarsölum sem gróa fastir
eins og kaktusar við skrifborðsstóla
sína. Nú er svo komið, að ungir
listamenn þora varla að efna til
sýninga, nema fá til þess guðs
blessun, formála eftir listfræðing í
sýningarskrá, sem jafnan tryggir
góða krítik einhvers staðar. Verst
er þó þegar listfræðingar, hallir
undir heimatrúboð, halda áfram að
slá um sig með skólaspeki sinni í
„kosmos-míkrókosmos“-stíl frám á
miðjan aldur, jafnvel orðnir doktor-
ar. Ég þekki menn óskólagengna í
fagurfræðum, sem fylgst hafa með
myndlist árum saman nánast af
ástríðu, sumir þeirra safnarar. Þeir
hafa þetta góða hjartalag og eðlis-
lægt hugboð um hvort eitthvað sé
bitastætt í mynd, hliðstætt hugboði
listamanns, sem málar mynd eða
yrkir ljóð, en slíkt er víst ekki talið
til menntunar. En svo hefur þessi
fagidjótíski vaðall í listfræðingum
leikið marga þeirra, að þeir þora
nánast ekki að opna munninn um
þetta hugðarefnia sitt nema með
þeim fyrirvara, að þeir hafí „ekkert
vit á myndlist". Þekking og skiln-
ingur fara ekki alltaf saman. Aftur
hef ég kynnst listfræðingum sem
ekki hafa hugboð um neitt nema
það sem hægt er að slá upp í hand-
bókum.
Einhvem veginn hefur það kom-
ist á prent, að ég hafí einn abstrakt-
málara hafnað þátttöku í abstrakt-
sýningunni á Kjarvalsstöðum. Ég
veit ekki hvers vegna ég einn sá
það í hendi mér, að sýning sem
þessi, sem var hugmynd að haústi
og komin á veggina um nýár, gat
ekki staðist. Til þess var frestur of
stuttur, það virðast aðrir en ég til-
búnir að fjalla um þessa sýningu í
einstökum atriðum og læt ég það
ógert að sinni, enda allt búið og
gert og verður ekki aftur tekið.
Ég læt hér með í ljós einlægan
fögnuð minn yfír því, að Einar
Hákonarson skyldi ráðinn að
Kjarvalsstöðum. Hann er einn af
okkur, ef til vill sá síðasti sem ráð-
inn verður í slíka ábyrgðarstöðu.
Enginn hefur barist af meira harð-
fylgi fyrir því að fá eitthvert vit í
þessi Kjarvalsstaðamál og þótt und-
arlegt sé, án stuðnings hinna „ungu
og framsæknu" afla sem nú ráða
listamannafélögunum, ef frá er tal-
in loðin og vatnsdauf stjómarálykt-
un sem var svo lítil að hún sást
varla á prenti. Það þykir kannski
ekki gott, að hann kann ekki tæpi-
tungu.
Það leggja víst allir ungir menn
upp í vegferð sína með einhveijar
hugmyndir um að þeir geti bætt
heiminn. Sumir hófu byltinguna
með því að jarma í kór: Kerfíð!
Kerfið! — þangað til þeir blánuðu.
Það skýtur því skökku við að hin
ungu og framsæknu öfl, t.d. í SÍM
og FIM, skuli ekki fyrr vera komin
í einhveija hreppsnefndina en þeir
láta eins og kerfíð hafí verið þeirra
ær og kýr frá upphafí. Fundarsam-
þykktir og ályktanir berast eins og
skæðadrífa á gljáprentuðum pappír,
og má segja að þar sendi hver öðr-
um bréf. Að fylgja þessum sam-
þykktum eftir er ekki á dagskrá,
það eiga líklega aðrir að gera,
kannski kerfíð.
Það eina sem þeir hafa viljað
nýta sér af arfi okkar feðranna er
eiginhagsmunapotið, en þann höf-
uðstól hafa þeir ávaxtað með prýði.
Gömlum mönnum er oft legið á
hálsi fyrir það að þeir þoli illa breyt-
ingar. Til eru þó gammlir menn,
sem harma það einna mest, að í
raun breytist ekkert í þessu lífi
nema bláyfirborðið.
Höfundur er listamaður í
Reykjavík.
Innrásin
í
Nýjábæ!
Nýibær er nú hersetinn af alls kyns bollum.
Óskaplega indælum bollum. Þær eru Ijúfar á
manninn, mælast vel fyrir og eru staðráðnar í
að selja sig ódýrt. Svo ódýrt að þú trúir því
tæplega. Aðeins 45 krónur bollan.
Gefstu upp!
Þú kolfellur fyrir þessu dásamlega innrásarliði.
Nýibær er opinn á laugardögum frá 10 til 4
og á sunnudögum frá 1 til 5.
WER
VORUHÚSIÐ E/Ð/STOfíG/