Morgunblaðið - 16.09.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2005 31
Að vonum hefur það vakið nokkraathygli að ríkisstjórnin ákvaðnýlega að leggja einn milljarðkróna af símasölufé til þess að
reisa byggingu við Landsbókasafn sem á
að hýsa nokkrar stofnanir sem starfa á
sviði íslenskra fræða. Málið á sér all-
langan aðdraganda sem ástæða er að
skýra, svo að enginn haldi að hér sé um
skyndilega duttlunga stjórnmálamanna
að ræða. Ákvörðunin er nið-
urstaða af margra ára sam-
ræðu og samstarfi stjórnvalda
menntamála og þeirra stofn-
ana sem hlut eiga að máli.
Þegar samningar höfðu
tekist um að fela íslenskum
stjórnvöldum og Háskóla Ís-
lands vörslu verulegs hluta
þeirra íslensku handrita sem
um langt skeið höfðu verið
vistuð í dönskum söfnum,
þótti nauðsynlegt að búa
handritunum sjálfum og rann-
sóknum á þeim umgerð sem
sýndi að Íslendingar væru
viðbúnir að taka við þessum
gersemum. Í samvinnu við
Háskóla Íslands lét rík-
isstjórn reisa Árnagarð við
Suðurgötu, og flutti Handrita-
stofnun Íslands starfsemi sína
þangað árið 1969, en tveimur
árum síðar bárust fyrstu
handritin frá Danmörku. Með
lögum árið 1972 var nafni
stofnunarinnar breytt í Stofn-
un Árna Magnússonar á Ís-
landi (hér eftir Árnastofnun)
og henni mörkuð sú staða
gagnvart ríkisvaldinu og Há-
skóla Íslands sem síðan hefur
haldist. Þótt skörulega hefði
verið brugðist við með nýrri byggingu var
framsýnum mönnum þá ljóst að ekki væri
um varanlega lausn að ræða. Þá voru
þegar löngu mótaðar hugmyndir um sam-
einingu Landsbókasafns og Háskóla-
bókasafns í eina stofnun sem yrði til húsa
í nýrri byggingu á háskólasvæðinu, þjóð-
arbókhlöðu. Töldu þá flestir, sem létu sér
hugað um málið, eðlilegt að Árnastofnun
yrði ætlaður staður þar, enda yrðu þá tvö
helstu handritasöfn þjóðarinnar undir
einu þaki og mjög ákjósanleg aðstaða til
handritarannsókna. Eins og kunnugt er
tók langan tíma að reisa Þjóðarbókhlöð-
una, sem loks var tekin í notkun árið
1994, tveimur áratugum seinna en upp-
haflega var ætlað. Einhvern tíma á því
tímabili höfðu menn komist að þeirri nið-
urstöðu að starfsemi Árnastofnunar
mundi ekki rúmast í hinni nýju bókhlöðu,
og varð því ekki af flutningi hennar þang-
að. Ástæður fyrir þessu hafa sjálfsagt
verið ýmsar en einkum sú að háskóla- og
fræðasamfélag í landinu hafði eflst mjög
og vaxið á þeim tveim áratugum sem liðn-
ir voru, svo að ljóst var að hið nýja Lands-
bókasafn-Háskólabókasafn þyrfti á öllu
rými Þjóðarbókhlöðunnar að halda.
Frá upphafi mun hafa verið gert ráð
fyrir því að einhvern tíma yrði byggt við
Þjóðarbókhlöðu, og fljótlega eftir að hún
var tekin í notkun kom fram sú hugmynd
að reist yrði viðbygging á lóðinni þar sem
Árnastofnun og fleiri stofnanir á sviði ís-
lenskra fræða fengju aðstöðu. Gæti þá
gamall draumur um sambýli hand-
ritasafna ræst, en jafnframt yrði mótuð
umgerð um öflugar rannsóknir á þessu
sviði þar sem aðstaða nýttist með ákjós-
anlegum hætti og tekist gæti frjótt sam-
starf fræðimanna. Jafnframt yrði þessi
fræðamiðstöð vitaskuld nátengd kennslu
og rannsóknum við Háskóla Íslands. Við-
byggingu var einnig ætlað að leysa ýmsar
þarfir Landsbókasafns-Háskóla-
bókasafns. Loks má benda á að ný sýn-
ingaraðstaða fyrir bækur og handrit ætti
vel heima í næsta nágrenni við sýningar
Þjóðminjasafns í endurnýjuðu húsnæði.
Snemma árs árið 2000 skipaði Björn
Bjarnason menntamálaráðherra nefnd til
að gera tillögur um slíka nýbyggingu.
Nefndin skilaði áliti til ráðherra í árs-
byrjun 2001 þar sem gerð var grein fyrir
þörfum stofnananna, hugsanlegu fyr-
irkomulagi og rýmiseiningum viðbygg-
ingar. Um var að ræða mjög stóra bygg-
ingu (tæplega 11.000 m2, þar af 5000
neðanjarðar) sem að sama skapi hefði
orðið dýr framkvæmd. Nokkur fyrirvari
kom fram við þessa tillögu af hálfu Há-
skólans, m.a. af því að hún þótti þrengja
að möguleikum Háskólans til nýbygginga
á lóð sinni vestan Suðurgötu og ekki var
þar áhugi á þeirri lausn á lestraraðstöðu
stúdenta sem kynnt var. Vafalaust hefur
stjórnvöldum einnig vaxið kostnaður í
augum. Árið 2002 skrifaði þáverandi
stjórn Landsbókasafns-Háskóla-
bókasafns menntamálaráðherra bréf þar
sem farið var fram á að ráðuneytið setti
lítinn vinnuhóp til að endurskoða tillög-
urnar með það fyrir augum að draga úr
rými og kostnaði, enda
voru þá þarfir Lands-
bókasafns-Háskóla-
bókasafns metnar minni
en áður vegna aukins
vægis rafrænna gagna
og annarra og ódýrari
leiða til að fá geymslu-
húsnæði. Sá vinnuhópur
var þó aldrei skipaður,
en í árslok 2004 tóku for-
stöðumenn þeirra stofn-
ana sem um var að ræða,
þ.á m. landsbókavörður,
saman álit um hvernig
hægt væri að leysa þarfir
stofnananna með mun
minni byggingu (um 5000
m2, þar af um 1500 neð-
anjarðar), sem yrði vita-
skuld ódýrari en sú sem
fyrr var áætluð og mundi
ekki þrengja kosti Há-
skóla Íslands þar sem
byggingin og bílastæði,
sem þyrfti hennar vegna,
mundu rúmast innan lóð-
ar Þjóðarbókhlöðu. Þessi
álitsgerð var kynnt fyrir
Þorgerði Katrínu Gunn-
arsdóttur mennta-
málaráðherra í janúar
síðastliðnum og hefur
síðan verið til athugunar í ráðuneytinu.
Það er væntanlega á grundvelli þessarar
sögu og endurskoðaðrar tillögu sem
menntamálaráðherra hefur lagt til við
ríkisstjórnina að málinu verði hrint í
framkvæmd.
Jafnhliða tilkynningu um milljarð til
byggingar var sagt frá því að mennta-
málaráðuneyti hefði í smíðum frumvarp
um sameiningu þeirra stofnana sem ætl-
að væri að flytja inn í nýtt húsnæði (og er
þá Landsbókasafn-Háskólabóksafn und-
anskilið). Sameining er ekki forsenda fyr-
ir húsbyggingu, en sameiginlegt húsnæði
er hins vegar forsenda fyrir því að sam-
eining geti tekist vel. Þetta eru þó í raun
og veru tvö aðskilin mál. Ég sé enga
ástæðu til að gera því skóna fyrir fram að
ekki sé hægt að móta lagaramma um
sameiningarferli sem allir hlutaðeigandi
geti við unað. Í þeirri vinnu er afar mik-
ilvægt að ná góðu samkomulagi við Há-
skóla Íslands um stöðu hinnar nýju stofn-
unar og tengsl við deildir Háskólans sem
tryggi gott og farsælt samstarf. Gert mun
ráð fyrir að háskólaráð H.Í. skipi meiri-
hluta stjórnar nýrrar stofnunar og ætti
því engin ástæða að vera til að óttast að
stefnumörk hennar samræmist ekki
stefnu Háskóla Íslands.
Ég var nýlega staddur á Írlandi og
kom þar meðal annars í nokkrar þeirra
bygginga sem Írar hafa reist utan um
ýmsar þjóðargersemar sínar og fræða-
starfsemi. Þær eru sannarlega glæsilegar
og sýna sjálfsvirðingu fámennrar þjóðar
og virðingu fyrir menningararfi sínum,
ekki síst þau hús sem reist voru fyrir
meira en öld þegar Írar voru enn fátæk
þjóð. Sömu viðhorf ríktu hjá Íslendingum
þegar þeir létu það verða fyrstu stór-
framkvæmd á tíma heimastjórnar að
reisa hið fagra Safnahús við Hverfisgötu
yfir þau þjóðlegu menningarverðmæti
sem þá hafði verið safnað saman og bóka-
kost í þjóðareigu. Hús íslenskra fræða við
Þjóðarbókhlöðu mun sýna virðingu Ís-
lendinga fyrir þeim menningararfi sem
þeim hefur verið falið að varðveita, það
mun efla rannsóknir í hugvísindum við
Háskóla Íslands, og húsnæði mun losna
handa Háskólanum þegar Stofnun Árna
Magnússonar, Orðabók Háskólans og Ís-
lensk málstöð flytja í nýja byggingu. Full
ástæða er fyrir háskólafólk og aðra sem
vilja veg íslenskrar menningar og fræða-
starfs sem mestan að fagna þessari
ákvörðun ríkisstjórnarinnar.
Hús íslenskra
fræða
Eftir Véstein Ólason
Vésteinn
Ólason
’Hús íslenskrafræða við Þjóð-
arbókhlöðu mun
sýna virðingu
Íslendinga fyrir
þeim menning-
ararfi sem þeim
hefur verið falið
að varðveita …‘
Höfundur er forstöðumaður Stofnunar
Árna Magnússonar.
sögurnar eiga sér stað í
m og þær yrðu ef til vill
rugðnar. Bara ekki eins
hann og hlær. „Hvers
að skrifa um líf fólks í
kar en Norður-Lund-
m ég þekki hverja þúfu?“
yti hefur bandaríski rit-
Anne Tyler haft mikil
y en hún býr í Baltimore
ar bækur eiga sér stað
gin felst líklega í því að
i sínu trúr. Sé maður það
r á því að sögurnar virki
ns og ég sagði áðan þá er
ur til að skrifa sögulegar
g ef ég kem einhvern tíma
a aftur í tímann mun ég
æti á sjöunda áratugnum
upphaf þeirrar menningar
ærust. Hinnar svokölluðu
ar.“
nningabókin Fever Pitch,
ár, sem fyrst vakti athygli
n kom út árið 1992 en
n með kostulegum hætti
mbandi sínu og enska
élagsins Arsenal. Við-
í huga margra er létt-
lgengni bókarinnar hon-
öldu?
Já, þar sem maður getur
ér fyrirfram að bók falli í
kinheldur var þetta mín
ei, þar sem ég veit að
ið um glettilega marga.
ttspyrnuáhugamenn eru
gir, eins og mér skilst að
rna á Íslandi, og þar sem
við að eyða peningum í
ndbönd og allskonar hluti
m sínum taldi ég ekki
ir hefðu áhuga á því að
ssu tagi. Bók um þá
m kom mér hins vegar á
sambandi var hvað við-
yrnuáhugamanna voru
na litið. Ég var auðvitað
á því að fylgismenn Ars-
áma bókina í sig en strax
num kom í ljós að stuðn-
ingsmenn annarra liða höfðu gaman af
henni líka, meira að segja Tottenham-
aðdáendur. Það þyrfti slægan mann til
sannfæra mig um að lesa bók um Tott-
enham,“ segir Hornby og skellihlær.
Fyrir þá sem ekki vita er Tottenham
Hotspur höfuðandstæðingur Arsenal í
Lundúnum og engir kærleikar þar á
milli.
Svo náði bókin til fleira fólks en
sparkfíkla en ýmsir aðrir hópar gátu
séð sig í henni, svo sem aðdáendur
kvikmyndastjarna, popphljómsveita og
svo framvegis.
„Það er rétt. Eini munurinn er sá að
knattspyrna hefur einstakan hæfileika
til að gera mann miður sín. Knatt-
spyrnuáhugamenn eru miklu oftar mið-
ur sín en hitt. Það er nú bölvunin við
þessa annars ágætu íþrótt. Þetta á síð-
ur við um tónlistaráhugamenn. Aðdá-
endur Oasis geta orðið óánægðir með
plötu en þeir finna seint hjá sér hvöt
til að hoppa út um gluggann af von-
brigðum.“
Ánægður með
kvikmyndirnar
Þrjár bóka Hornbys hafa verið kvik-
myndaðar, Fever Pitch með Colin
Firth í aðalhlutverki, High Fidelity,
þar sem John Cusack var fremstur
meðal jafningja, og About a Boy með
Hugh Grant í fararbroddi. Kvikmynda-
rétturinn á hinum tveimur skáldsög-
unum hans, How to be Good og A
Long Way Down, hefur þegar verið
seldur. Skyldi Hornby vera ánægður
með myndirnar?
„Já, tvímælalaust. Þetta eru allt góð-
ar myndir. Í öllum tilvikum hefur kvik-
myndagerðarmönnunum tekist að
fanga anda bókanna. Það skiptir
mestu. Auðvitað hefur ýmsu verið
breytt en það er bara eðlilegt, kvik-
myndir eru annað listform og lúta öðr-
um lögmálum. Ég sá aldrei ástæðu til
að grípa fram fyrir hendurnar á mönn-
um og segja: Þetta atriði verður að
vera með! Það þjónar engum tilgangi.
Rithöfundar sem gera svoleiðis hluti
skilja einfaldlega ekki út á hvað þetta
gengur og ættu þar af leiðandi ekki að
taka þátt í þessu.“
Hornby segist aldrei hafa velt því
fyrir sér hvort bækur hans myndu
enda á hvíta tjaldinu, hvorki meðan
hann var að skrifa þær né á eftir.
„Persónulega fannst mér fyrstu tvær
bækurnar, Fever Pitch og High Fidel-
ity, einstaklega ókvikmyndalegar og
sama má segja um nýju bókina. Hvað
er spennandi við fjórar manneskjur
standandi uppi á þaki út frá sjónarhóli
kvikmyndanna? En myndirnar voru
gerðar og hafa gengið sæmilega þannig
að ég get ekki sagt að ég sé lengur
hissa þegar menn sækjast eftir því að
gera myndir eftir bókunum mínum.
Það breytir þó að engu leyti mínum
vinnubrögðum við skrifin. Ég er fyrst
og síðast rithöfundur.“
Skáldsagan ekki
nægilega skemmtileg
Bækur verða að kvikmyndum, en ekki
öfugt, segir Stefán Máni rithöfundur í
grein um tilvistarkreppu skáldsög-
unnar í síðustu Lesbók Morgunblaðs-
ins. „Þetta er í raun eina von þessa
gamla listforms – skáldsögunnar – að
verða einn daginn að kvikmynd,“ held-
ur hann áfram. Í ljósi umræðunnar hér
að framan blasir við að bera þetta und-
ir Nick Hornby. Ætli hann taki undir
þetta sjónarmið?
„Skáldsögunni er vandi á höndum.
Um það er engum blöðum að fletta.
Það eru ekki nægilega margir að lesa
bækur nú til dags. Fólk er upptekið við
eitthvað allt annað. Mér finnst þetta þó
fulldjúpt í árinni tekið. Ef ég lít bara í
eigin barm, þá hafa bækurnar mínar
lifað ágætu lífi áður en þær urðu að
kvikmyndum en það tekur að meðaltali
fimm ár að gera kvikmynd eftir skáld-
sögu. Þær hafa náð til fjölda fólks. Ég
held að helsti vandi skáldsögunnar í
dag sé að hún er ekki nægilega
skemmtileg. Ég er ósammála því að
formið sé gengið sér til húðar. Skáld-
sagan hefur bara villst af leið. Líttu á
Harry Potter. Fólk vill lesa þær bæk-
ur. Sama máli gegnir um Mandólín
Corellis kafteins og fleiri bækur. Les-
endurnir eru með öðrum orðum til
staðar, við þurfum bara að fanga at-
hygli þeirra. Og hvernig gerum við
það? Með nákvæmlega sama hætti og
sjónvarpið, kvikmyndirnar, tölvuleik-
irnir og hvað þetta nú allt heitir.
Skáldsagan verður að gera lesandann
agndofa.“
Heyrt um „þann stóra“
Hvert er þá hlutverk höfundarins í
samtímanum?
„Að skemmta fólki, vekja áhuga
þess. Ef þú ert að skrifa bók, hvort
sem hún fallar um Stalín eða eitthvað
annað, verður hún að vera læsileg.
Höfundinum ber að höfða til tilfinninga
lesandans, bjóða honum í ógleymanlegt
ferðalag.“
Hornby viðurkennir að hann er ekki
lesinn í íslenskum bókmenntum og
þegar hann er spurður hvort hann
þekki einhverja íslenska höfunda svar-
ar hann: „Bara þá sem ég hef hitt síð-
ustu 24 klukkutímana.“ Hann hefur þó
heyrt talað um „þann stóra“. Laxness.
„Já, Laxness. Hann vann til Nób-
elsverðlauna á sínum tíma, ekki satt?
Það væri gaman að lesa eitthvað eftir
hann. Og svo voru menn að segja mér
frá fantagóðum glæpasagnahöfundi
sem nær metsölu hér ár eftir ár.“ Arn-
aldur Indriðason. „Bíddu nú hægur.“
Indriðason. „Ind-rida-son, alveg rétt.
Það kemur, í ljósi þess sem við töl-
uðum um áðan, ekki á óvart að glæpa-
sagnahöfundur seljist best hjá ykkur.
Góðar glæpasögur eru yfirleitt
skemmtilegar, halda lesandanum við
efnið. Forvitnin er að fara með hann
og hann hreinlega verður að halda
áfram að lesa. Leggur bókina helst
ekki frá sér. Þannig ættu allar skáld-
sögur að vera.“
dann agndofa
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
lk í styrjöldum þannig að öfgakenndar og hættulegar aðstæður í
by en nýjasta skáldsaga hans fjallar um fólk í sjálfsvígshugleiðingum.
orri@mbl.is
 Nánar verður rætt við Nick Hornby
um knattspyrnu og eindreginn stuðn-
ing hans við Arsenal í sérblaði Morg-
unblaðsins um ensku knattspyrnuna
á morgun.