Morgunblaðið - 16.09.2005, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2005 27
MENNING
Meðan norsku fjölmiðlarnirvelta því fyrir sér hvortRoy Jacobsen verði næsti
menningarmálaráðherra Noregs,
situr þessi virti og kumpánlegi rit-
höfundur þeirra hér uppá Íslandi
og spjallar við íslenska bókaorma
um verkin sín. Þegar Jacobsen
settist niður með blaðamanni til
spjalls, var hann nýbúinn að lesa
Moggann sinn til að fregna af úr-
slitum kosninganna í heimalandinu
og framvindu stjórnmálanna þar.
Hann les íslensku; hefur gríð-
arlegan áhuga á fornbókmennt-
unum okkar; kenndi sér málið að
mestu sjálfur, en kveðst ónýtur við
að tala það. Skáldsagan Frost,
sem tilnefnd var til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs árið
2003, er smíðuð kringum persónu
úr Íslendingasögunum, en bókin
er nú nýkomin út í íslenskri þýð-
ingu.
Roy Jacobsen kveðst skrifa
vegna þess að hann verði einfald-
lega að gera það. Það sé honum
jafn nauðsynlegt og að draga and-
ann. „Ég fann alltaf löngun hjá
mér til að nota málið. Ég ólst upp
í verkamannafjölskyldu í úthverfi
Óslóar þar sem lífið gat verið erf-
itt, og ég fann að það gátu falist
ákveðin völd í því að geta beitt
tungumálinu sem vopni. Ég var
góður í því. Mér fannst líka gam-
an að lesa. Þannig hefur tungu-
málið alltaf verið mér mikilvægt;
– til að skilja veröldina í kringum
mig og fyrir mína sálarheill.“
Roy Jacobsen fæddist árið 1954.
Fyrsta ritverk hans, smásagna-
safnið Fangeliv kom út árið 1982,
og hreppti Tarjei Vesaas-
verðlaunin sem besta frumraun
höfundar. „Það var mikill léttir
hvað bókinni var vel tekið. Ég var
á ferðalagi í Japan þegar bókin
kom út. Ég var búinn að vera á
flakki í þrjá mánuði og hafði ekk-
ert frétt af bókinni þegar ég kom
til baka á hótelið mitt í Tókýó.
Þar beið mín skeyti þar með ham-
ingjuóskum vegna verðlaunanna.
Þetta er það besta sem hent getur
óreyndan rithöfund, og ég var
ákaflega glaður. Ég átti samt eftir
að skrifa nokkrar bækur í viðbót
áður en ég gat farið að lifa af því
að vera rithöfundur. Ég man enn
eftir síðasta deginum mínum í
annarri vinnu – það var árið 1989
á gamlárskvöld. Þá var ég að
vinna með geðveikum börnum. Ég
hef reyndar sýslað við ýmislegt
um dagana, var sjómaður, var í
byggingavinnu, hafnarverkamað-
ur, kennari, en alltaf í hlutastarfi
með ritstörfunum þar til þetta
gamlárskvöld. Ég hef gaman af
því að vinna með öðru fólki og hef
líka gaman af því að vinna með
höndunum og geri það enn. Ég á
lítið eyðibýli á landsbyggðinni á
stað sem svipar til Hornstranda.
Móðir mín er þaðan og þangað fer
ég á hverju sumri og dudda mér
við að höggva timbur, dytta að og
smíða. Ég fer þangað líka á vet-
urna til að skrifa og kann vistinni
vel á þessum fallega stað.“
  
Fyrri bók Jacobsens sem komút á íslensku, Ísmael, fjallar
um atburði í lífi fyrrverandi
kaldastríðsnjósnara, sem hefur
sest að í Norður-Noregi. Þótt
Ísmael og Frost gerist á ærið ólík-
um tímum, er fortíðin þó sögusvið
beggja. Roy Jacobsen segir sögu-
legan skáldskap ekki höfða til sín,
nema hann eigi erindi við samtím-
ann. „Mér finnst söguleg skáld-
saga verða að vera eins konar nú-
tími í dulargervi. Ég er enginn
sagnfræðingur. Flestar sögur mín-
ar gerast í samtímanum. Ég skrifa
um fortíðina einungis vegna þess
að þar eru tilfinningar, hugsun og
gjörðir sem eiga jafnt við í sam-
tímanum. Kúnstin að vera mann-
eskja hefur ekki breyst svo
nokkru nemi.“
Innan beggja þessara sagna
glíma höfuðpersónurnar við eigin
fortíð. Jacobsen líkir þessu fortíð-
arrápi í fortíðarsögunum við kín-
verska öskju. Upp úr þeirri fyrstu
kemur önnur eins, en bara minni,
og svo koll af kolli. „Mér finnst
þetta áhugavert. Kannski er
manneskjan alltaf að endurtaka
eitthvað sem gerst hefur í fortíð-
inni. Við höldum alltaf að við
séum mjög sérstök kynslóð sem
lifir mjög óvenjulega tíma, og að
það sem við upplifum hafi ekki
gerst áður. En flest hefur gerst
áður. Fólk fyrr á tímum hefur set-
ið í sömu kringumstæðum og við
nú; hugsað um svipaða hluti, talað
um svipaða hluti og fundið til
svipaðrar líðanar. Við erum ekki
eins frumleg og við viljum halda.“
Jacobsen segir að viðureign
manneskjunnar við eigin gjörðir
og afleiðingar þeirra sé honum
hugleikin. „Í þessum tveimur bók-
um er hefndin líka lykilatriði. Ef
einhver gerir eitthvað á þinn hlut,
raskast hagkerfi tilfinninganna,
og þú þarft að ná jafnvægi aftur.
Til að ná jafnvæginu þarftu að
eiga við þann sem á þinn hlut
gerði, og þau samskipti verða víxl-
verkandi, nema þið finnið leið til
sátta. Íslendingasögurnar eru full-
ar af fallegum lýsingum á því að
hefndin fær ekki að leika lausum
hala vegna þess að einhver fær
góða hugmynd og sættir nást.
Sjáðu bara Þorgeir Ljósvetn-
ingagoða, eða Harðar sögu! Mann-
kynið á alltaf möguleika á bæði
stríði og friði og af Íslendingasög-
unum getum við lært margt um
það hvernig hægt er að öðlast frið
eftir ósætti. Kannski að þið ættuð
bara að þýða þær yfir á hebresku
og arabísku og færa Ísraelum og
Palestínumönnum nokkur eintök.
Þeir gætu svo lesið 105. kafla
Njálu upphátt hvorir fyrir aðra,
þar sem Þorgeir kveður upp sátt-
arúrskurð sinn.“
Áhugi Roys Jacobsens á Íslend-
ingasögunum kviknaði strax í
skóla, og þakkar hann það góðum
norskukennara sínum. „Hann var
sérvitur og hafði enga trú á sam-
tímaskáldskap – vildi að við
kynntum okkur fortíðina. Honum
tókst að sannfæra mig – og tvo
aðra í bekknum um að við ættum
að lesa nokkra kafla úr Njálu,
Gísla sögu og fleiri bókum. Ég
varð alveg heillaður. Fyrir mig
var þetta eins og að lesa kúreka-
sögur úr minni eigin fortíð. Ég fór
að lesa þýðingar á sögunum og
gat ekki hætt. Þetta eru bók-
menntir sem maður þarf að lesa
aftur og aftur. Þegar ég var um
þrítugt sá ég svo að það var miklu
meira til óþýtt en þýtt, þannig að
ég tók mér tvö ár í að læra forn-
málið – upp á eigin spýtur. Ég las
og las – fletti upp orðum, eða
hringdi í fólk ef mig rak illa í
vörðurnar. En svo kom að því að
mig langaði líka að lesa sam-
tímasögur, Fótspor á himnum,
Heimskra manna ráð og fleira. Ég
var sá kjáni að halda að það yrði
ekkert mál, úr því ég var farinn
að lesa Íslendingasögurnar. En
það var nú öðru nær. Það var
mikil vinna að komast í gegnum
þær; – með stóra orðabók mér við
hlið. Í dag er þetta ekkert mál
lengur, og ég er farinn að lesa á
íslensku það sem ég þarf, sögur –
og dagblöðin, en ég er ekki nógu
góður að tala.“
  
Roy Jacobsen er ánægður meðað vera hér gestur bók-
menntahátíðar, en segir það jafn-
framt erfitt. Það sé eins og að
valsa um í annarra manna garði.
„Ég kom á hátíðina 1993, og nýt
þess að vera nú kominn í annað
sinn. Annars er ég búinn að koma
hingað oft, – sennilega þrettán
sinnum, og hef tekið mér frí hér
með krökkunum mínum. Það er
alltaf gaman að koma hingað og
ég hef ferðast um allt landið. Ég á
orðið marga vini hérna, rithöf-
unda sem ég hef þekkt í um fimm-
tán ár, og ferðast með til annarra
landa. Í hvert skipti sem ég kem
fer ég í bókabúð til að sjá hvað
hefur bæst við síðan síðast af nýj-
um skáldsögum.“
Roy Jacobsen kveðst sammála
því að samstarf Norðurlandaþjóð-
anna í listum sé sennilega nánast í
bókmenntunum. „Ég hef líka á til-
finningunni að Íslendingar og
Norðmenn séu sérstaklega nánir í
bókmenntunum. Það kann að
hljóma skringilega; – kannski ættu
Danir að standa ykkur nær, en
þegar verið er að senda okkur
norrænu skáldin út um hvippinn
og hvappinn til suðrænna og sið-
menntaðra þjóða til að kynna verk
okkar, þá eru það Íslendingarnir
og Norðmennirnir sem sækja mest
hvorir í aðra, – þvælast saman um
borgirnar og sitja lengst fram á
nætur yfir öli og spjalli. Finnarnir
eru þó einstöku sinnum með, – en
Danirnir eru þá löngu farnir í
háttinn og Svíarnir alltof kurteisir
til að taka þátt í svoleiðis hangsi.
Við erum kannski aðeins meiri
villimenn í okkur, Norðmenn og
Íslendingar.“
Roy Jacobsen hefur skrifað tíu
skáldsögur, smásögur, barnabók,
kvikmyndahandrit og ævisögu.
Hann segist ekki hafa áhuga á að
skrifa fyrir leikhús, og að honum
sé fyrirmunað að yrkja. „Prósinn
er mitt fag.“
Kúnstin að vera manneskja
hefur ekkert breyst að ráði
’Kannski að þið ættuðað þýða þær yfir á hebr-
esku og arabísku og
færa Ísraelum og Pal-
estínumönnum nokkur
eintök. Þeir gætu svo
lesið 105. kafla Njálu
upphátt hvorir fyrir
aðra, þar sem Þorgeir
kveður upp sáttarúr-
skurð sinn.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Morgunblaðið/Golli
Roy Jacobsen rithöfundur: „En svo kom að því að mig langaði að lesa sam-
tímasögur [...]. Ég var sá kjáni að halda að það yrði ekkert mál, úr því ég
var farinn að lesa Íslendingasögurnar. En það var nú öðru nær.“
begga@mbl.is
TENGLAR
.....................................................
http://www.cappelen.no/main/
forfatter.aspx?f=7038
XEINN
AN
05
09
003
Fjarðargata 13-15 Hafnarfirði
565 7100
Stærðir frá
34 - 46
ÚT ER komin bókin Guðs dýrð og
sálnanna velferð. Prestastefnudóm-
ar Brynjólfs biskups Sveinssonar
1639-1674. Már Jónsson tók sam-
an. Sýnisbók íslenskrar alþýðumenn-
ingar 10. Háskólaútgáfan, Reykjavík
2005.
Brynjólfur biskup Sveinsson er einn
af höfðingjum íslenskrar sögu.
Þekktastur er hann fyrir harm-
þrungin örlög dóttur sinnar Ragnheið-
ar.
Farsælli var hann sem embætt-
ismaður og hér birtast dómar sem
hann lét ganga á prestastefnum á
Þingvöllum og víðar um landið. Tekið
er á siðferðisbrestum þjóðarinnar og
ekki síður prestastéttarinnar en jafn-
framt er andlegri velferð landsmanna
sinnt og réttindi þeirra gagnvart kon-
ungi varin. Útgáfunni fylgir yfirgrips-
mikil skrá yfir nöfn og atriðisorð.
Sagnfræði
♦♦♦