Morgunblaðið - 16.09.2005, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
S
viðið er sumarbústaðapall-
ur. Eða inni í sum-
arbústað. Það fer eftir því
hvar þú situr. Það fer líka
eftir því hvar þú situr
hvaða útgáfu þú færð af leikritinu.
Alltént færðu báðar hliðar málsins, í
orðsins fyllstu merkingu, á sýningu.
Fyrir hlé og síðan eftir hlé. Skilst
þetta? Varla.
„Þetta er snilldin við þetta leikrit
Árna,“ segir leikstjórinn og leik-
hússtjórinn Hilmar Jónsson og á við
Himnaríki eftir Árna Ibsen, sem
verður frumsýnt í Hafnarfjarðarleik-
húsinu í kvöld. Leikritið segir frá
fólki í sumarbústað og hefur í raun
tvær sögulínur; aðra sem gerist úti á
palli og helmingur áhorfenda sér, og
hina sem gerist inni í húsinu og hinn
helmingurinn sér. Sögurnar skarast
síðan á ýmsan hátt, persónur fara inn
og út úr húsinu og sömuleiðis inn og
út úr sögunum tveimur. Eftir hlé er
leikritið síðan endurtekið frá byrjun,
en áhorfendur hafa skipt um sæti í
salnum og fá því að sjá það sem gerð-
ist hinum megin. Fá hina hliðina á
sprenghlægilegu málinu.
Himnaríki er sett upp í tilefni af tíu
ára afmæli Hafnarfjarðarleikhússins,
sem sló rækilega í gegn árið 1995 með
þessu sama stykki. Verkið var sýnt
100 sinnum þann vetur og hætti þó
fyrir fullu húsi. „Þetta var ævintýri
líkast. Þegar við byrjuðum snerist
allt um þessa einu sýningu, Himna-
ríki, og við vorum ekki með nein önn-
ur áform á prjónunum. Við fengum
styrk úr leiklistarráði og frá bænum
sem gerði okkur kleift að setja sýn-
inguna upp, og við gerðum eiginlega
hálfgerða hústöku í gamla frystihús-
inu,“ rifjar Hilmar upp og á þar við
heimkynni Hafnarfjarðarleikhússins
allt þar til í fyrra, í gömlu frystihúsi
niðri við höfn. Nú hefur leikhúsið
komið sér upp nýrri og fínni aðstöðu
við hlið Fjörukrárinnar. „Við mætt-
um bara inn með draslið okkar og svo
var leyst úr málunum eftir á. Síðan
sló sýningin svo rækilega í gegn að í
nóvember, þegar við áttum að vera
farin úr húsinu, vorum við enn með
fullt hús og 4-5 sýningar í viku. Þetta
varð allt miklu stærra og meira en við
áttum nokkurn tíma von á,“ segir
hann þegar blaðamaður spyr hann
hvernig honum líði þegar hann líti til
baka um tíu ár.
Velgengni Hafnarfjarðarleikhúss-
ins átti eftir að halda áfram eftir leik-
sigurinn með Himnaríki árið 1995.
Ári síðar setti leikhúsið upp Birting
og sú sýning naut síst minni vin-
sælda. Síðan þá hefur Hafnarfjarð-
arleikhúsið verið einn af hornstein-
unum í íslensku leikhúslífi, ekki síst
vegna þeirrar sérstöðu að það setur
einungis upp ný íslensk verk. „Það er
í raun allt annað fag að setja upp ný
verk en að endurtaka gömul verk
með nýstárlegum hætti. Það er
tvennt ólíkt, að vinna með texta sem
þegar er búið að reyna og slípa til, og
hinn sem á eftir að fara í gegnum það
ferli,“ segir Hilmar, sem sjálfur hefur
leikstýrt mörgum af sýningum leik-
hússins. Hann segir þá vinnu engu að
síður mjög skemmtilega. „Þessi sam-
vinna við höfundinn og leikarana er
yfirleitt mjög gefandi, fyrir alla held
ég. Við höfum alltaf lagt upp með að
allir nýttu hæfileika sína til alls hér í
Hafnarfjarðarleikhúsinu og tækju
þátt í vinnunni á öllum sviðum, hvort
sem það er að leika, skrifa eða mála
leiktjöld. Slík vinna er mjög sérstök
og skemmtileg.“
Listræn áhætta
Segja má að sú stefna Hafnarfjarð-
arleikhússins að sýna eingöngu ný ís-
lensk verk hafi verið nokkur tíðindi í
íslensku leikhúslífi á sínum tíma, þeg-
ar íslenskar leiksýningar voru mun
sjaldgæfari en nú. Mörg íslensk leik-
skáld skrifuðu sín fyrstu orð fyrir
hafnfirskt svið og það er ef til vill til
marks um framsýni Hafnarfjarð-
arleikhússins að sýningum á verkum
íslenskra leikskálda hefur fjölgað
mjög á síðasta áratug.
Hilmar neitar því ekki að hann sé
stoltur af starfi leikhússins. „Ég held
að það hafi verið ágætis innlegg í ís-
lenskt leikhúslíf og lagt þung lóð á
vogarskálarnar í íslenskri leikritun.
Það hafði áhrif á starf leikhópanna að
það skyldi slá hér í gegn leikhús með
eingöngu ný, íslensk verk. Margir
hópar hafa fetað sömu braut í kjölfar-
ið og þetta skapaði líka þrýsting á
stóru leikhúsin, þegar fólk sá að það
var hægt að vera með vinsælt en
samt frumskapandi leikhús. Við erum
að uppræta þá gömlu mýtu að ís-
lenskt menningarefni sé þungt og
leiðinlegt,“ segir hann.
En fólst ekki dálítil listræn áhætta
í þessu vali á sínum tíma? „Jú, vissu-
lega, því ný verk eru alltaf óþekkt
stærð. Þess vegna er líka gaman fyrir
okkur að koma aftur að þessu verki,
Himnaríki, því nú er það þekkt stærð
– sem við bjuggum til,“ svarar hann.
„Þess vegna er í lagi að brjóta prin-
sippið um ný íslensk verk núna – þó
öll slík séu auðvitað til þess að brjóta
– vegna þess þetta er okkar stykki.“
Farið eftir handritinu
Þessi enduruppsetning Hafn-
arfjarðarleikhússins á Himnaríki tíu
árum síðar er líka hugsuð sem virð-
ingarvottur við höfundinn, Árna Ib-
sen, sem fékk heilablóðfall fyrir rúmu
ári síðan. „Árni var mjög mikilvægur
í starfsemi okkar fyrstu árin, með alla
sína reynslu, og hann gekk í öll störf
hér. Þannig að það er líka tilefni að
heiðra hann á afmælinu okkar, fyrir
utan gleðina af því að vinna með text-
ann hans. Árni er meistari samtal-
anna,“ segir Hilmar og bætir við að
verkið og texti þess standi full-
komlega fyrir sínu í dag. „Þegar við
dustuðum rykið af handritunum
fundum við strax að við þurftum ekki
að breyta stafkrók. Málfarið er ung-
æðislegt en um leið er textinn mjög
rytmískur. Og það er best að fylgja
honum alveg – ef leikararnir fara að
bæta einhverju inn í missir textinn
marks. Um leið og farið er í handritið
og gert eins og Árni skrifaði, virkar
það aftur. Það er alveg merkilegt og á
bæði við um þetta verk Árna og
fleiri.“
En er þá ekkert mál að leikstýra
svona verki? Bara rétta leikurunum
bókina og biðja þá að fara eftir text-
anum? Svo einfalt er málið víst ekki,
sérstaklega með hliðsjón af hinni
flóknu uppbyggingu sem lýst var í
upphafi greinarinnar. „Það er mjög
krefjandi fyrir leikara að leika á
tveimur leiksviðum í einu og allar
tímasetningar og andrúmsbreytingar
þurfa að vera hárnákvæmar,“ út-
skýrir Hilmar. „Galdurinn við leik-
ritið felst í því að leikararnir séu al-
veg á tánum og geti haft stjórn á
aðstæðum þó að eitthvað riðlist. Þetta
leikur sig alls ekkert sjálft, þó að leik-
ritið sé vel skrifað.“
Fólkið skiptir mestu
Hilmar Jónsson hefur verið leik-
hússtjóri í Hafnarfjarðarleikhúsinu
frá upphafi og ýtt mörgum leiksýn-
ingum og leikskáldum úr vör, sem
síðan hafa hlotið gott brautargengi.
Dæmi um það er einmitt Himnaríki
Árna, og sömuleiðis verk hans Að ei-
lífu – sem heyra mátti á rússnesku í
flutningi RAMT-leikhússins í Þjóð-
leikhúsinu í síðustu viku, en bæði
þessi verk hafa verið þýdd á fjölda
tungumála og sett upp víðs vegar um
heim.
En hvað skyldi vera mest virði þeg-
ar Hilmar lítur um öxl? „Það er að
sjálfsögðu allt fólkið sem hefur komið
að starfsemi leikhússins. Allir sem
koma að svona starfi þurfa að vera
mjög örlátir og taka ákveðna afstöðu;
það eru verri laun og lengri vinnutími
og fólk þarf að vera til í að ganga í öll
störf. Fyrir það ber að þakka. Síðan
þykir manni líka vænt um þann
stuðning sem leikhúsið hefur fengið,
frá Hafnarfjarðarbæ, ráðuneyti
menntamála og bransanum – öllum
þeim sem hafa stuðlað að því að list-
rænt skemmtileikhús með ný, íslensk
verk hafi starfað í þessi tíu ár.“
Hann segist að vissu leyti líta á
Himnaríki sem nýtt upphaf fyrir
Hafnarfjarðarleikhúsið. „Það var
upphaf á sínum tíma og nú byrjum
við einnig nýtt tímabil; við höfum gert
fimm ára samning við ríki og bæ í
þessu nýja og fína húsnæði. Það er
vel búið að okkar hag til næstu ára.
Framhaldið er bjartsýni, gleði og
áframhaldandi sköpunarkraftur.“
Ævintýri líkast
Himnaríki hét fyrsta
sýning Hafnarfjarð-
arleikhússins fyrir tíu
árum, sem sló um-
svifalaust í gegn. Í til-
efni af afmælinu fer
leikritið aftur á svið í
Hafnarfirði og ræddi
Inga María
Leifsdóttir því við
leikstjóra sýning-
arinnar, leikhússtjór-
ann Hilmar Jónsson.
Morgunblaðið/ÁsdísMálin rædd á pallinum í sumarbústaðnum.
Morgunblaðið/Ásdís
Leikritið segir frá fólki í sumarbústað og hefur í raun tvær sögulínur; aðra sem gerist úti á palli og hina sem gerist inni í húsinu.
„Þetta varð allt miklu stærra og meira en við áttum nokkurn tíma von á,“
segir Hilmar Jónsson um tíu ár Hafnarfjarðarleikhússins.
Morgunblaðið/Ásdís
ingamaria@mbl.is
eftir Árna Ibsen.
Leikarar: Elma Lísa Gunn-
arsdóttir, Erling Jóhannesson,
Friðrik Friðriksson, Guðlaug
Elísabet Ólafsdóttir, Jóhann G.
Jóhannsson og Þrúður Vil-
hjálmsdóttir.
Búningar og gervi: Ásta Haf-
þórsdóttir.
Leikmynd: Finnur Arnar Arn-
arson.
Lýsing: Garðar Borgþórsson.
Leikstjórn: Hilmar Jónsson.
Himnaríki