Morgunblaðið - 14.12.1994, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
✓
Óhreinustu
börnin hennar Evu
FYRIR nokkrum mánuðum trúði
karlmaður mér fyrir því að hann
hafí verið misnotaður kynferðislega
sem drengur. Hann hafði leitað til
Stígamóta. „Þær vísuðu mér nánast
á dyr,“ sagði hann. Síðar hafa á
annan tug karlmanna sagt mér svip-
aðar sögur. Sumir þeirra voru mis-
notaðir af konum, jafnvel mæðrum
sínum. Slík tilvik eru auðvitað vel
þekkt erlendis, þó hér á landi hvíli
á þeim þvílík bannhelgi að ekki
megi á þau minnast.
Eg hygg að þetta sé býsna dæmi-
gert fyrir íslenska karlmenn, er orð-
ið hafa fyrir kynferðislegu ofbeldi.
Þeir eiga hvergi skilningi að mæta.
Höfnun Stígamóta
Ég hef áður opinberlega sakað
Stígamót um það að láta sér drengi
eða karlmenn í léttu rúmi liggja.
Guðrún Jónsdóttir sagði í sjónvarps-
viðtali á sínum tíma að afstaða mín
væri á misskilningi byggð. En nú
árétta ég hana og er hun reist á
þrennum meginforsendum: Karl-
menn eru næmir á kurteislegt fá-
læti, tortiyggni og áhugaleysi sem
þeir mæta á Stígamótum; yfirlýstur
tilgangur samtakanna er sá að fást
eingöngu við kynferðislega misnotk-
un á konum; hugmyndafræði þeirra
er feminísk og túlkar kynferðislega
misnotkun sem ofbeldi gagtivart
konum er eigi rætur að rekja til
kúgunnar karla og „eignarréttar" á
þeim. Svo segir Guðrún Jónsdóttir í
bæklingnum „Sifjaspell", sem Stíga-
mót gáfu út: „Svo virðist, sem þeim
finnist að það að vera karl, veiti
þeim rétt til að aga, refsa, misnota
og hafa taumhald á konum og böm-
um.“ Hugmyndafræðin veldur þá
eðlilega því að Stígamót hafa árum
saman fjallað um kynferðislega mis-
notkun eins og hún snerti einungis
„konur og böm“ og er það þá undir-
skilið stúlkubörn. Þetta hefur auðvit-
að þau áhrif að almenn-
ingur og fjölmiðlar
halda að drengir séu svo
fáir að þeir skipti litlu
máli í_ heildarsamheng-
inu. Ágætt dæmi um
það er í grein eftir Guð-
laugu Guðmundsdóttur
blaðamann á Morgun-
blaðinu, B-blaði, hinn
3. júlí. Þar ræðir hún
um þolendur nauðgana
og sifjaspella í bemsku
og segir að „þeir sem
fyrir slíku verða eru í
yfírgnæfándi meirihluta
konur“. En þetta er reg-
inmisskilningur sem
ótrúlega erfítt reynist
að kveða niður hér á landi.
Staðreyndirnar
Maður er nefndur David Finkel-
hor. Hann er efalaust þekktasti
fræðimaður sem nú er uppi um kyn:
ferðislega misnotkun á börnum. í
grein í tímaritinu Child abuse and
neglect á þessu ári gerir hann grein
fyrir könnunum á kynferðislegri
misnotkun á bömum í 21 vestrænu
landi, þar með töldum öllum Norð-
urlöndunum nema íslandi. Aðferða-
fræði rannsóknanna og skilgrein-
ingar viðfangsefnisins voru með
ýmsum móti. En niðurstöðumar alls
staðar sýna hærri tölur en menn
létu sig óra fyrir í hvetju landi um
sig. Rannsóknimar í sumum löndum
náðu einungis til stúlkna eða kynin
vom ekki aðgreind. En í þeim 17
þjóðlöndum þar sem tölur eru fyrir
bæði kyn sérstaklega em þolendur
að meðaltali 18,3% stúlkur en 9,6%
drengir. Sums staðar var munur
kynjanna meiri, annars staðar
minni, jafnvel fniklu minni.
En hér er ekki öll sagan sögð.
Sá munur sem er á kynjunum í
skráðum tilfellum annars vegar og
tíðnirannsóknum hins
vegar er miklu meiri
hvað drengi varðar.
(Ekki þó um það fjallað
í þessari sérstöku
tímaritsgrein). Það
sýnir vel hve tilvikin
gagnvart drengjunum
eru meira falin. Það
halda menn að stafí
af ýmsum menningar-
legum hömlum. En
jafnvel þetta er ekki
einu sinni öll sagan.
Ýmsir hafa nefnilega
fært sannfærandi rök
að því að drengir séu
hlutfallslega meira
vantaldir en telpur
jafnvel einnig í tíðnirannsóknum.
Fyrir því eru taldar flóknar aðferða-
fræðilegar ástæður en allar rann-
sóknir fram á síðustu ár hafa verið
hugsaðar út frá konum. En ýmsar
menningarlegar ástæður eru einnig
taldar fyrir þessu. Álitið er að karl-
menn eigi erfiðara með að skýra frá
reynslu 'sinni í könnunum og jafnvel
átta sig á henni fyrir sjálfum sér
vegna mótunar og krafná sam-
félagsins um kynhegðun þeirra og
karlmennsku.
Af niðurstöðum rannsókna einum
sér er þó ljóst að kynferðisleg mis-
notkun er svo algeng á drengjum
að það er út í hött að gera einhvern
sérstakan greinarmun á kynjunum.
Kynferðisleg misnoktun eða ofbeldi
ógnar meira og minna öllum bömum.
Einkennileg þverstæða
Stígamót hafa hér á landi opnað
umræðu um kynferðislegt ofbeldi
og misnotkun á konum og gert sam-
félaginu auðveldara um vik að taka
á henni. Og þau hafa vitanlega orð-
ið einstökum konum að liði og styrkt
samheldni þeirra almennt. En
drengir og karlmenn njóta ekki góðs
Sigurður Þór
Guðjónsson
af og hafa jafnvel farið enn meira
í felur. Þetta er einkennileg þver-
stæða en það er mikilvægt að fólk
átti sig á henni. Það er nefnilega
svo komið, og þá ályktun dreg ég
af viðtölum við karlþolendur, að sjálf
tilvist Stígamóta virkar blátt áfram
sem sérstök aukahindrun á karl-
menn, ofan á aðrar hindranir sem
fyrir voru, til að viðurkenna sig sem
þolendur. Stafar það beinlínis af
einhliða umfjöllun Stígamóta um
kynferðislegt ofbeldi eða misnotkun
á börnum. Þetta er mjög alvarlegt
vegna hins mikla fjölda karlmanna
sem líklega er um að ræða. Með
hliðsjón af staðreyndum í öðrum
löndum er það hrein ijarstæða að
taka hlutfall þeirra karla er leitað
hafa til Stígamóta sem vísbendingu
um raunverulegan fjölda þeirra sem
þolenda hér á landi.
Kvennahreyfing á villigötum
Skýrasta dæmið um virðingaleysi
Stígamóta fyrir karlmönnum, er
orðið hafa fyrir kynferðislegri mis-
Karlmenn eiga sannar-
lega að finna það, segir
Sigurður Þór Guð-
jónsson, að þeir eru
óhreinustu börnin
hennar Evu.
notkun sem drengir eða jafnvel full-
orðnir menn, er það uppátæki þeirra
að velja einmitt alþjóðlegan baráttu-
dag kvenna, af öllum dögum, til að
efna til göngu til að vekja athygli
á kynferðislegu ofbeldi, en samtökin
munu fyrst og fremst hafa átt frum-
kvæði um þetta. Gangan var 8.
mars í fyrra. Aldrei hefur sá boð-
skapur verið sterkari að kynferðis-
legt ofbeldi sé bara kvennamál. All-
ir þeir karlþolendur sem ég hef tal-
að við upplifa þetta sem grimma
höfnun. Þeir eigi sannarlega að
fínna það að þeir séu óhreinustu
bömin hennar Evu. Því verður ekki
trúað fyrr en á reynir að það sé
virkilega vilji meirihluta íslenskra
kvenna. Hátt á fimmta tug félaga-
samtaka studdu þó Stígamót í
göngunni og flest voru það kvenna-
samtök. Og því miður veldur ein-
mitt það mestum áhyggjum. Þó
kynferðislegt ofbeldi, og þá ekki
síst gegn börnum, sé vitanlega há
sósíal-pólitískt fyrirbrigði er snertir
lífsgildi og hugsunarhátt almennt í
samfélaginu og þar sem femínism-
inn hefur margt fram að færa til
betri skiinings, má íslensk kvenna-
hreyfing ekki gera þau hörmulegu
mistök að stuðla að því að fyrir-
brigðið kynferðislegt ofbeldi öðlist
eins konar andlega löggildingu með
þjóðinni sem hefðbundið pólitískt
kvenfrelsismál í þrengri skilningi.
Fordæmi gefið
í lesendabréfi í Morgunblaðinu
26. nóvember um kynferðislegt of-
beldi gegn bömum er þessi setning:
„Ótrúlega fáir karlmenn hafa látið
í sér heyra varðandi þennan
glæp ...“ Nefna mætti dæmi um
margar svipaðar fullyrðingar í fjöl-
miðlum síðustu misseri.
En ég vil leyfa mér að minna á
eina staðreynd þó það verði mér
áreiðanlega ekki til vegsauka: Lang-
ítarlegasta frásögn sem til er á ís-
lensku um afleiðingar kynferðislegr-
ar misnotkunar og reyndar einnig
leiðina til baka var sögð af karl-
manni. Og hvað gerðist? Fjallað var
opinberlega þann veg um málið að
reynt var að gera frásögn hans tor-
tryggilega með flestum þeim for-
dómum sem yfírleitt er hægt að tína
til gegn þeim sem ijúfa þögnina.
Engum blöskraði þó þær aðfarir.
Enginn reis upp manninum til varn-
ar eða þolendum yfirleitt. Ekki
Stígamót, ekki Barnaheill; enginn
einstaklingur, enginn mannréttinda-
frömuður, engin kona. Allir sem
einn sneru sér undan.
íslenskir karlmenn sem orðið hafa
fyrir kynferðislegri misnotkun sem
drengir, eða fullorðnir menn, eru
ekki fífl. Þeir hafa fengið forsmekk-
inn af því hvað bíður þeirra ef þeir
þegja ekki þunnu hljóði. Hvernig í
ósköpunum geta menn svo hneyksl-
ast á því að þeir láti lítið til sín
taka kynferðislegt ofbeldi gegn
börnum? Það er vissulega oft auð-
veldara að fordæma en skilja.
Höfundur er rithöfundur.
Náttúruvemd -
útlitið eða vistkeðjan?
ÞAÐ ER gleðilegt
að sjá hve mjög með-
vitund almennings hef-
ur breyst til batnaðar
varðandi samspil
manns og náttúru á
síðustu tíu árum. Við
höfum átt okkar
„grænu fjölskyldur“,
sorpflokkun hefur auk-
ist, og umbúðamálin
komin á byrjunarreit
svo eitthvað sé nefnf.
En þó er langt í land
að almenningur, kjós-
endur þessa lands,
þrýsti nægilega á lög-
gjafann um eðlilegt
framhald á þessari þróun, þó að
ekki væri nema til þess að við verð-
um samstiga hinum Norðurlöndun-
um í þessum málaflokki. Er ástæð-
an fyrir þessu ef til vill
sú, að nægjanlegar
upplýsingar liggja ekki
fyrir um þessi mál? Eru
hugtökin sem við not-
um um þætti málsins
þannig að misskilning-
ur sé hemill á fram-
haldsþróunina?
Það er ekki hægt að
veijast þeirri hugsun
þegar valdamenn
þjóðarinnar taka sér
orðið UMHVERFI í
munn, að þá vísi þeir
til málaflokks, sem er
eins og skreytingin á
kökunni: Sparimálefni
nokkurra sérvitringa, og einfald-
Iega ekki hægt að komast hjá því
lengur að stofna umhverfisráðu-
neyti eins og nágrannaþjóðimar.
Með sjálfbærri þróun,
segir Einar Þorsteinn,
eru ekki notaðir nema
vextirnir af höfuðstóli
jarðarinnar.
Raunar er ríkisstjórnin búin að
álykta um sjálfbæra þróun á land-
inu um aldamótin. En hvað þýðir
það í raun og hvað þýða öll þessi
orð eins og vistfræði, lífríki, um-
hverfísmál, náttúruvernd, græn
hugsun, vistvænn o.s.frv.?
Tilraun til skilgreiningar
Fyrir árið 1974 var náttúruvernd
orðið sem var í notkun. Allir skildu
það: Það var að viðhalda og endur-
lífga landsvæði eða náttúruperlur
þannig að ágangur mannskepnunn-
ar og annarra skepna legðist af.
Undir það hugtak flokkast t.d.
skógrækt, uppgræðsla og jafnvel
viðhald ýmissa villtra dýrategunda.
En árið 1974 fyrir borgarstjómar-
kosningarnar í Reykjavík kemur
fram orðið umhverfisvernd, sem
bætir við náttúruverndina einnig
mótuðu umhverfi mannsins. Græna
byltingin í Reykjavík var liður í
þessari þroun og hugtakið umhverf-
ismál fékk sinn fasta sess á næstu
tíu árum. Mótað umhverfi mannsins
tók síðan smám saman inn í mynd-
Góð úlpa
er hlýjólagjöf
Mikið úrval af úlpum
með og án hettu. Stærðir 34-50
Pósisendum
\(#HW5ID
Laugavegi 21, s. 25580
Einar Þorsteinn
ina allt það sem maðurinn sýslar
við: Efnafræðina, vélfræðina, tækn-
ina o.s.frv. og óásættanlegar hliðar-
verkanir þessara mála fengu svo
nafnið mengun.
Þessi tvö fyrstu stig í samspili
manns og nátiúru eru það sem við
í reynd búum við í dag hér á landi.
Bæði þessi stig eru þannig að í
þeim er maðurinn settur andspæn-
is náttúrunni en er ekki hluti af
henni. í huga almennings kemur
því upp sá skilningur að samskipti
hans við náttúru og umhverfi séu
í góðu lagi meðan allt er eins og
nú, aðeins ef menn gæta þess að
„ganga ekki á grasinu“ og kaupi
meira „grænt“ bensín eða grænt
rúllubaggaplast!
Þriðja samskiptastig manns
og náttúru
Nágrannaþjóðir okkar eru nú
þegar búnar að taka upp þriðja
stig í samspili manns og náttúru.
Það nefnist vistkerfisstigið og inni-
heldur hugtakið sjálfbæra þróun.
Nær væri að nefna hugtakið sjálf-
bært vistkerfi. í því er maðurinn
hluti af náttúrunni þannig að allt
sem hann tekur sér fyrir hendur,
öll efni sem hann notar og beiting
tækninnar sem hann ræður yfir,
eru orðin hluti af ferli lífríkis jarð-
arinnar. Hver einasti maður er því
dags daglega ábyrgur fyrir þessum
áhrifum á það. Þessi ferill er flók-
inn en engu að síður staðreynd.
Tökum dæmi til að skýra þetta
betur: Baldur Baldursson fær sér
að borða og fer síðan á salernið,
rétt áður en hann skellir sér í
bæjarferð á bílnurn. Eftir nýju skil-
greiningunni, því sem er í raun og
veru að eiga sér stað, hefur hann
í leið áhrif á eftirfarandi: Maturinn
tengist lífríki hafsins, gróðurlendi
jarðarinnar, pökkunariðnaðinum
og þar með fellingu skóganna.
Úrgangurinn sem hann skilar af
sér á salerninu fer sína leið út í
hafið eftir að klósettpappírinn hef-
ur verið sigtaður úr (það nægir
eftir stigi tvö!). Bíllinn er búinn til
úr málmi sem hefur kostað mikla
orku og þar með mikla mengun
að framleiða. Bensínið á bílnum
er tekið úr jarðskorpunni. Tóma-
rýmið sem eftir verður neðanjarðar
veldur auknum jarðskjálftum.
Brennslan á bensíninu veldur
mengun. Vitaskuld er þetta örlítið
brot hjá Baldri en hundruð milljóna
Baldra og Bína gera einmitt það
sama á hverjum degi.
Sjálfbær þróun
Sjálfbær þróun vinnur á móti
þessari hegðun okkar nútíma-
manna. Með hana í fyrirrúmi eru
ekki notaðir nema vextirnir af höf-
uðstóli jarðarinnar. Þegar eitt tré
er hoggið er tveim plantað. Þegar
samin skal kostnaðaráætlun um
nýjar framkvæmdir þarf að taka
með í reikningin þær hliðarverkanir
sem framkvæmdin hefur, því að á
endanum segja þessar hiiðarverk-
anir til sín, ef til vill sem eyðing
gróinna landsvæða. Og þegar orku-
mál íslendinga eiga að verða sjálf-
bær, þarf að nota annað brennslu-
efni á togarana og bílana en nú er.
Með því að setja sig inn í þriðja
samskiptastig manns og náttúru
sést fyrst hversu ógnarstórt verk-
efnið er framundan. Það sést einnig
að umhverfis- (lífríkis-)ráðuneytið
hefur í raun inngrip í málefni allra
hinna ráðuneytanna og ætti því að
réttu að verða móðurráðuneytið ef
eitthvert vit á að verða í stjórnun
þessa lands. Því að ef auglýsa á
Island sem hreint land er Iágmark
að við séum jafnfætis öðrum í við-
horfum okkar til náttúrunnar.
Höfundur cr hönnuður.