Morgunblaðið - 14.12.1994, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1994 29
Lærra
imlög
ræði eigi ekki að glepja mönnum
sýn. „Þjóðin þarf einhveija mánuði
eða ár til að átta sig á þeirri bylt-
ingu sem varð með Þjóðarbókhlöð-
unni. Ég lýki þeirri byltingu við þá
miklu breytingu, sem varð á starf-
semi háskólans þegar hún var flutt
úr Alþingishúsinu í háskólabygg-
inguna árið 1940.“
Sveinbjörn segir að horfa eigi til
þess að ríkisstjómin setti sér það
markmið að ljúka við Þjóðarbókhlöð-
una á kjörtímabilinu, sem hafi ekki
verið auðvelt. „Menn verða að átta
sig á að slík framkvæmd er ekki
sjálfgefín. Til dæmis vék mennta-
málaráðherra ýmsum mikilvægum
verkefnum til hliðar, svo sem Þjóð-
minjasafni, Þjóðskjalasafni og Lista-
háskóla. Það er því vanþakklæti að
kvarta nú. Stúdentar sýndu lofsvert
framtak með söfnun sinni, en þeir
þurfa þó að sýna þolinmæði og tillits-
semi, því þeir hafa fengið jólagjöf
sem á sér engan líka.“
Fjárþörf skýrist á næsta ári
Jóhannes Nordal, formaður safn-
stjórnar, segir að aílir sem til þekki
geri sér grein fyrir að með Þjóðar-
bókhlöðu sé stigið risaskref til
bættrar aðstöðu fyrir rannsóknir og
vísindastarfsemi á íslandi. Auk
stóraukins lesrýmis bjóði safnið upp
á margvíslega þjónustu, sem ekki
hafi verið fyrir hendi hér á landi
hingað til. Það sé því ekki að undra
þótt fjárframlög til þess þurfi að
vera verulega hærri en til gömlu
safnanna. Hann segir nauðsynlegt
að hækka þá fjárhæð sem Þjóðar-
bókhlöðu sé ætluð í fjárlagafrum-
varpinu. „Hins vegar verður rekstur
------ safnsins ekki kominn í
er jóla- endanlegt horf fyrr en líð-
m á sér ur u næsta ár, en flestar
n líka Þær áætlanir, sem lagðar
hafa verið fram, miðast
við heilsársrekstur. Raun-
veruleg fjárþörf safnsins kemur
skýrar í ljós eftir því sem meiri
reynsla fæst á reksturinn á næsta
ári og þá gæti reynst nauðsynlegt
að endurskoða fjárframlög. Rík-
isstjórn og Alþingi hafa sýnt mikinn
stórhug með framlögum til bygg-
ingar safnsins og ég er sannfærður
um að sami skilningur mun verða
á ferðinni varðandi framlög til
reksturs þess á næstu árum.“
TIL eru vel varðveitt fótspor
risaeðla, sem voru uppi fyr-
ir um 1,5 milljónum ára í
Zambezi-dalnum í
Zimbabwe, sem áður hét Ródesía.
Hægt er að ganga um og virða fyrir
sér steingerða skóga frá forsöguleg-
um tíma og þar til fyrir skömmu gat
einnig að líta lifandi „risaeðlur“.
Svartir nashyrningar hafa verið á
svæðinu í 40 milljón ár og þeir settu
svo mikinn svip á umhverfi sitt að
árið 1984 ákváðu Sameinuðu þjóðirn-
ar að friðlýsa dalinn. Þá voru 3.500
nashyrningar þar og fyrir fáeinum
árum voru þeir 1.500. Blaðamaður
The Sunday Telegraph var hins vegar
viðstaddur þegar síðustu tvö dýrin
voru flutt á brott á sérstakt öryggis-
verndarsyæði. Þar eru nú 120 nas-
hyrningar eftir.
Opinbera skýringin á fækkun
svörtu nashyminganna er sú að fá-
tækir zambískir bændur hafi stráfellt
dýrin, náð af þeim hornunum og selt
þau til Austurlanda, þar sem þau eru
eftirsótt og virði ríflega þyngdar
sinnar í gulli. Sannleikurinn er hins
vegar annar og óhugnanlegri.
Það er vissulega rétt að fátækir
bændur hafa drepið elnhver dýr, en
þau öfl sem reynst hafa nashyming-
unum skeinuhættust, eru betur skipu-
lögð og í röðum þeirra eru háttsettir
embættis- og stjórnmálamenn í
Zimbabwe. Starfsmenn verndarsvæð-
isins hafa sakað fjölda embætt-
ismanna um að tengjast málinu og
segja það vera hryllingssögu um van-
rækslu, vanmátt og geysilega spill-
ingu sem fólst í því að sjá um að
dýranna væri ekki gætt þegar veiði-
þjófarnir réðust að þeim og stráfelldu.
Leyniþjónustan gætir
leyndarmálsins
Starfsmennirnir segja leyndar-
málsins vandlega gætt af leyniþjón-
ustu Zimbabwe, sem sé augu og eyru
einræðisstjómarinnar í landinu. í
Zimbabwe óttist menn mjög að lenda
í klóm útsendara hennar, en að
minnsta kosti átta menn, sem könn-
uðu hveijir stóðu að baki linnulausum
nashyrningadrápunum hafí látið lífíð.
Aðeins einn maður var reiðubúinn
að ræða við blaðamann The Sunday
Telegraph undir nafni, Gordon Putt-
erill, maður sem lýst var sem fullkom-
lega heiðarlegum og sannkristnum
manni. Hann hugsaði sig um í tvo
mánuði áður en hann féllst á að upp-
lýsa um hvað raunverulega hefði
gerst.
Putterill var fyrir skömmu vikið frá
störfum, gefið að sök að hafa dregið
sér fé frá þýsku stjórninni sem renna
átti til dýraverndar. Þrátt fyrir að
sannað hafi verið að ásakanirnar áttu
ekki við rök að styðjast, fær hann
ekki að hefja störf og er fullyrt að
málið sé liður í ofsóknum á hendur
honum, vegna þess að hann hefur
gefið upp nöfn nokkurra embættis-
manna sem hafi greitt fyrir veiði-
þjófnaðinum.
Starfsmenn pyntaðir
Meðal þeirra sem Putterill nefndi,
var starfsmaður þjóðgarðanna í
Zimbabwe, sem var á mála hjá leyni-
þjónustunni, og liðsmenn „Selous
Scouts", ródesískra sérsveita, sem
gengu síðar í sérsveitir suður-afríska
hersins. Stjórnin í Zimbabwe hefur
hins vegar ekki gripið til neinna að-
gerða á þeim þremur árum sem liðin
eru frá því að Putterill gaf upp nöfnin.
Barátta Putterills og fleiri starfs-
manna þjóðgarðanna í Zimbabwe við
spillta starfsmenn, sem voru á mála
hjá leyniþjónustunni, var árangurs-
laus. Ékkert virtist hægt að gera og
starfsmenn horfðu hjálparlausir á fíla
og nashyminga drepna í hundraða-
tali.
Meðai þeirra sem létu af störfum,
var næstæðsti yfírmaður garðanna
og dýraverndunarfélög, m.a. í Bret-
landi, gerðu hvað eftir annað athuga-
semdir við spillinguna í þjóðgörðunum
og drápið á dýrunum. Stjórnvöld í
Zimbabwe létu sér nægja að kenna
nágrönnum sínum í Mosambique,
Botswana óg Zambíu um.
Putterill hélt áfram baráttu sinni
og þá var ráðist gegn honum og
starfsmönnum hans, einn þeirra var
pyntaður á skrifstofu Putterills. Hann
lét ekki undan og var nær dauða en
lífi þegar honum var sleppt. Putterill
kærði málið en áður en til þess kom
að hinir seku yrðu dregnir fyrir dóm,
SVARTUR nashyrningur. Mulin hornin eru eftirsótt í Austurlönd-
um þar sem þau eru talin örva kynhvötina.
Útrýmt vegna
stríðsreksturs
oggræðgi
Svarti nashyrningurinn er í útrýmingarhættu,
eftir að hafa verið uppi í um 40 milljón ár.
Fyrir tíu árum voru 3.500 dýr á vemd-
arsvæði Sameinuðu þjóðanna í Zimbabwe.
Nú er ekki einn einasti nashymingur þar.
Spilltir embættismenn og afrískir mafíuhópar
em á góðri leið með að útrýma tegundinni
fyrir aldamót.
HORN svartra nashyrninga voru m.a. seld til þess að fjármagna
stríðsresturinn i Ródesíu, sem nú heitir Zimbabwe.
rann málið út í sandinn. Honum var
sagt upp og hóf rannsókn í kjölfarið.
Niðurstaða hans er ekki aðeins áfell-
isdómur yfír embættismönnum í
Zimbabwe, heldur einnig nágrannan-
um í suðri, Suður-Afríku.
Þáttur Suður-Afríku
Árið 1920 voru um milljón nas-
hyrningar í Afríku allri og um 70.000
árið 1970. Nú eru hins vegar aðeins
8.000 dýr eftir í álfunni og þar af
eru um 6.000 í Suður-Afríku. Veiði-
þjófnaðurinn þar er nú þegar hafinn
og nokkrir spilltir og ábyrgðarlausir
starfsmenn verndarsvæðanna í Suð-
ur-Afríku sjá til þess að hann við-
gangist. Þeir sem viðurkenna á annað
borð að vandinn sé fyrir hendi, viður-
kenna að hann muni aukast.
Þrátt fyrir að Suður-Afríka sé nú
heimkynni síðustu nashyrninganna,
hýsir landið einnig höfuðstöðvar
valdamikilla glæpahringja, sem
smygla nashyrningshomum, fílabein-
um, eiturlyfjum, vopnum og demönt-
um úr landi og hafa útrýmt nashym-
ingunum um stærsta hluta álfunnar.
Fjármögnun stríðsreksturs
Þeir sem til þekkja eru sammála
að slátrunin hafi hafist árið 1975.
Fyrir henni stóðu ródesískar sérsveit-
ir, sem síðar gengu í sérsveitir suður-
afríska hersins. Saman stóðu ródes-
ísku sveitirnar og suður-afrískar ör-
yggissveitir fyrir skipulegum drápum
á nashyrningum og fílum, vegna
hornanna og tannanna, sem þær
seldu og nýttu ágóðann til að fjár-
magna stríðsrekstur hvíta minnihiut-
ans gegn skæruliðasamtökum svert-
ingja sem reyndu að steypa stjórn-
inni af stóli.
En það var ekki eina ástæðan.
Putterill og fleiri fullyrða að ætlun
suður-afríska hersins hafí verið að
veikja með þessu nágrannaríkin.
Tókst þeim að fá á mála hjá sér
embættismenn í Zambíu, Ródesíu og
Botswana. Þegar Ródesía varð að
Zimbabwe árið 1980 héldu suður-
afrísku sveitirnar heim. Fjöldi ródes-
ísku sérsveitamannanna flutti í kjöl-
farið og tók með sér kunnáttuna í
drápum og sölu á nashyrningshorn-
um.
Þrátt fyrir að Ródesíu-stríðinu
væri lokið, var enn óróleiki á landa-
mærum Suður-Afríku og nágranna-
ríkjanna, og því voru nashyrningarn-
ir áfram drepnir, m.a. til að fjár-
magna aðstoð stjórnarinnar við Un-
ita-skæruliðana í Angóla, en hún
varð að fara leynt.
Foringi í suður-afrísku sérsveitun-
um, sem barðist í Angóla, er jafn-
framt friðunarsinni. Bárust honum
fjölmargar morðhótanir þegar hann
upplýsti hversu víðtækt nashyrninga-
og fíladráp landa sinna væri í Angóla.
Þegar rányrkjunni var lokið í An-
góla, tók við annað stríð í Mós-
ambique, þar sem Suður-Afríkumenn
blönduðu sér í deilurnar.
Glæpamennirnir njóta enn
verndar
Fjöldi einstaklinga, fyrirtækja og
glæpahringja hefur hagnast á dráp-
unum. Stærstu glæpahringimir eru
portúgalskir, grískir, tævanskir og
ítalskir, auk þess sem suður-afrískir
glæpamenn hafa notið góðs af þess-
ari ólöglegu verslun.
Að sögn suður-afrísks starfs-
manns þjóðgarðanna hefur stjórnin
verndað glæpahringina of lengi til
þess að hægt sé að grípa til skipu-
legra aðgerða gegn þeim. Sagði hann
þá enn njóta vemdar stjórnvalda.
Að minnsta kosti 22 nashyrningar
hafa verið skotnir það sem af er ári
í Kruger-garðinum og Umfolozi- og
Hluhluwe-verndarsvæðunum í Natal-
héraði.
Starfsmenn vemdarsvæðanna ótt-
ast að glæpamennirnir muni gera
atlögu að þeim 2.000 dýrum sem
eftir eru á um 400 ferkílómetra
verndarsvæði. Ólíklegt sé að nas-
hyrningunum 6.000 í Suður-Afríku
takist að bjarga. Verði ráðist að dýr-
unum frá allt að tíu stöðum eins og
starfsmennirnir óttast, er úti um
stofninn. Takist að veija dýrin fyrir
óprúttnum veiðimönnum, er enn
möguleiki á því að með tíð og tíma
verði hægt að flytja þau aftur á
heimaslóðir sínar.
Byggt á The Sunday Telegraph