Morgunblaðið - 14.12.1994, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
„Bókaveisla“ í verslunum Hagkaups og Bónus um helgina veldur miklum titringi á jólabókamarkaðnum
Hrun í sölu
hjá bóka-
verslunum
Afsláttartilboð Hagkaups og Bónus á bókum
hafa valdið samdrætti í veltu bókaverslana
um allt að 50% frá því í fyrra og þær sjá
fram á erfiða tíma á næsta ári. Kristinn
Bríem kynnti sér viðhorf bóksala, útgefenda
og forráðamanna stórmarkaðanna.
ÞAÐ hefur verið dauflegt um að litast í mörgum bókabúðuin meðan viðskiptavinir
Hagkaups og Bónus hafa bókstaflega hamstrað jólabækurnar.
HVERNIG getur staðið á því að tveir
stórmarkaðir, sem að stórum hluta
eru í eigu sömu aðila, heyi hart verð-
stríð sín á milli í sölu á bókum? Eru
það eðlilegir viðskiptahættir að þessi
fyrirtæki bjóði bækur með mjög lágri
álagningu nú fyrir jólin og kippi þar
með rekstrargrundvellinum undan
mörgum smærri bókaverslunum?
Þessar spumingar hafa komið fram
vegna afsláttartilboða Hagkaups,
Bónus og Kaupfélags Árnesinga
undanfarið, sem seldu gífurlegt
magn af bókum um helgina. Smærri
bókabúðir hafa fyrir vikið borið mjög
skarðan hlut frá borði og telja sig í
mörgum tilvikum sjá fram á hrun í
sölunni í desember miðað við fyrra
ár. „Bókastríðinu" hefur nú slotað
enda gilti 25% afsláttar- ____________
tilboð Hagkaups einungis
í þrjá daga og Bónus hef-
ur sömuleiðis lækkað sinn
afslátt úr 30% í 15%. Þrír
tilteknir titlar verða þó ■—..........
seldir þar með 30% af-
slætti fram til jóla.
Á þessu máli eru margar hliðar,
ekki síst þegar til lengri tíma er lit-
ið. Því er haldið fram að vegna af-
sláttarins verði salan fyrir jólin meiri
en ella hefði orðið. Á hinn bóginn
sé hér um ójafna samkeppni að ræða
sem kunni að hafa í för með sér lak-
ari þjónustu til lengri tíma litið því
Flest bendir
til fækkunar
bókaverslana
flest bendir til að bókaverslunum
muni fækka.
Bókaútgáfur ákvarða útsöluverð á
bókum en selja þær síðan almennt
með 30% afslætti til smærri bóka-
verslana. Þetta er sami afsláttur og
Bónus bauð viðskiptavinum sínum á
söluhæstu bókunum um helgina. Því
mætti ætla að fyrirtækið hafí verið
selja bækur á kostnaðarverði. Hins
vegar er því haldið fram að fyrirtæk-
ið fái eitthvað fyrir sinn snúð vegna
sérstaks staðgreiðslu- og magnaf-
sláttar umfram 30%. Sama gildi um
Hagkaup og verslanir Eymundsson-
ar.
Oskar Magnússon, forstjóri Hag-
kaups, segist ekki geta upplýst um
sölu fyrirtækisins um helgina. „Við-
tökurnar hafa verið alveg
einstakar og augljóst að
fólk kunni að meta þetta.
Þá hefur þessu fylgt sala
á ýmsum öðrum vörum
og þó álagningin sé lítil
á bókunum vegur annað
upp á móti.“
Varðandi þá staðreynd að Hag-
kaup og Bónus eru að hluta í eigu
sömu aðila bendir Óskar á að hér
sé um sjálfstæð fyrirtæki að ræða.
„Það ríkir fullkomin samkeppni milli
Hagkaups og Bónus og engin breyt-
ing orðið þar á frá því Fjárfestingar-
félagið Þor eignaðist hlut í Bónus.“
„Undirrótin er framkoma
bókaútgefenda"
Óskar vísar því á bug að Hagkaup
sé með þessu að gera út af við smærri
bóksala heldur verði um aukna bók-
sölu að ræða. Undirrót málsins sé
framkoma bókaútgefenda sem hafi
gefíð verslunum 30% afslátt frá út-
söluverði. Útgefendur hafi hins vegar
stundað það í síauknum mæli að veita
ýmsum öðrum sama afsiátt. Þeir hafi
t.d. í vaxandi mæli boðið starfs-
mannafélögum 15-30% afslátt. Óskar
bendir á að verslanir hafi ekki fengið
meiri afslátt þrátt fyrir að selja mun
meira magn.
„Móttökurnar sem verslanir okkar
hafa fengið frá upphafi gefa tilefni
til þess að við gerum eitthvað fyrir
fólkið sem hefur verslað við okkur„“
sagði Jóhannes Jónsson, kaupmaður
í Bónus. „Bókin var virkilega freist-
andi því álagningin er há og eftir-
spumin mikil á þessum tíma.“ Hann
benti á að íslendingar byggju í sam-
keppnisþjóðfélagi og svo virtist sem
menn hefðu ekki áttað sig á því að
samningur bóksala og útgefenda
hefði failið úr gildi fyrir tveimur
árum. Dómur Hæstaréttar hefði
byggt á þeim samningi þegar Hag-
kaup hefði á sínum tíma verið dæmt
til að selja á sama verði og aðrir.
Bókaútgefendur eru sem milli
Skoðanakönnun meðal fyrirtækja
um efnahagsþróun 1995
Spá meiri verð-
bólgu og svip-
uðu atvinnuleysi
íslenskur
kexpakki á
hvert heimili
í viku hverri
jafngiidir
32 ársverkum
í iðnaði.
- kjarni málsins!
VERÐBÓLGA á íslandi verður 3,6%
á næsta ári og atvinnuleysi helst
svipað og nú er, eða um 4,7%. Þetta
er spá þeirra fyrirtækja sem tóku
þátt í skoðanakönnun Stjórnunarfé-
lags íslands, sem kynnt var á ár-
legri spástefnu félagsins í gær.
Verðbólguspá fyrirtækjanna er
öllu svartsýnni en spá Þjóðhags-
stofnunar, sem telur að verðbólga
verði um 2% árið 1995. Fyrirtækin
eru hins vegar eilítið bjartsýnni en
Þjóðhagsstofnun hvað atvinnuleysið
varðar, en stofnunin spáir að það
verði 4,9%. Bæði fyrirtækin og Þjóð-
hagsstofnun spá 1,4% hagvexti á
næsta ári, en fyrirtækin telja að
hækkun atvinnutekna á mann verði
2,78% miðað við 2,5%.
Hófleg bjartsýni
Hvað varðar langtímahorfur í ís-
lensku atvinnulífi gætir mátulegrar
bjartsýni í fyrirtækjaspánni. Þrjú af
fjórum fyrirtækjum telja að horfurn-
ar séu í meðallagi góðar og að okk-
ur takist að halda í við nágranna-
þjóðirnar. Hinir telja horfurnar
slæmar og spá að fiskistofnar rétti
hægt úr kútnum og íslendingar
dragist aftur úr nágrannaþjóðunum.
Ekkert fyrirtæki telur að við munum
búa við örari hagvöxt en nágranna-
þjóðirnar.
Þegar benda skal á leiðir út úr
efnahagsþrengingum íslendinga
benda flestir, eða 44%, á aukna al-
þjóðavæðingu, þ.e. frekari aðlögun
steins og sleggju í þessu máli því
væntanlega hafa tilboð stórmarkað-
anna þau áhrif að bóksala eykst fyr-
ir jólin frá því sem ella hefði orðið.
Á hinn bóginn bera þeir hag bóka-
búðanna fyrir bijósti sem hafa verið
tryggir viðskiptavinir gegnum árin.
Jóhann Páll Valdimarsson, formað-
ur Félags íslenska bókaútgefenda,
segist ekki telja að hér sé um eðlilega
samkeppni að ræða. „Það er ljóst að
Hagkaup og Bónus selja þessar bæk-
ur eingöngu í augtýsingaskyni til þess
að laða fólk að sínum verslunum og
fá það til að kaupa aðra vöru. Bóka-
verslanir byggja afkomu sína á sölu
bóka árið um kring og hafa ekki aðra
vöru. Að sjálfsögðu er þessi_ sam-
keppni afar ójöfn og óeðlileg. Ég hef
áhyggjur af afsláttarboð-
um af þessu tagi þegar
til lengri tíma er litið. Það
er engum til hagsbóta ef
rekstrargrundvellinum er
kippt undan bókabúðun-
um vegna þess að Hag-
kaup og Bónus hafa nákvæmlega
engan áhuga á bókum á öðrum árs-
tíma en fyrir jólin.“
Um 35-50% veltusamdráttur
Forráðamenn bókabúða draga ekki
dul á áhyggjur sínar af framtíðinni
og kveða svo fast að orði að hrun
hafi orðið í sölunni. Þetta sé þungt
högg fyrir þær því veltan í desember
sé 30-50% af ársveltunni. Teitur Gú-
stafsson, formaður Félags bóka- og
ritfangaverslana, segir að salan um
helgina í bókaverslunum hafí verið
35-50% minni en á sama tíma í fyrra.
„Þessar verslanir byggja afkomu sína
á bóksölunni fyrir jólin en hjá Hag-
kaup og Bónus skiptir þetta hins veg-
ar litlu máli. Við vitum ekki hversu
mikið Hagkaup seldi og sjáum ekki
fyrr en um næstu helgi hvort bóksal-
an fer í gang aftur. Ef svo fer sem
horfir að bókaverslanir missi 10-25%
af ársveltunni gefur augaleið að það
er mjög alvarlegt mál fyrir hverfis-
búðir og búðir á landsbyggðinni."
Jón Sigfússon, framkvæmdastjóri
Eymundssonar, tekur í sama streng
og segir að bóksalan í sjö
verslunum fyrirtækisins sé
um helmingi minni þessa
dagana en í fyrra. „Þetta
þýðir gjörbreytt landslag
í bóksölu strax 'á næsta
ári og eflaust munu ein-
hveijir ekki lifa þetta af. Ég hef heyrt
af verslunum sem ætla að fækka fólki
strax eftir áramót til að mæta þessu.“
Um framtíð Eymundssonar-versl-
ananna sagði Jón að hver og ein
væri rekin sem sjálfstæð eining. „Það
er ljóst að við verðum að hugsa okk-
ar gang því bækur vega um 70-80%
af sölunni í desember.“
Slæmt fyrir
búðir á lands
byggðinni
Efnahagsþróun 1994 og spá fyrir 1995
Spá fyrirt. Spá ÞHS Áætl. útk. Spá fyrirt. Spá ÞHS
1994 1994 1994 1995 1995
Hagvöxtur milli ára -2,3% -2,6% 1,9% 1,39% 1,40%
Verðbólga milli ára 3,90% 3,0% 1,50% 3,59% 2,0%
Launaþróun milli ára -0,63% -0,50% 1,70% 2,78% 2,5%
Gengi USD í árslok 75,33 - 67,00' 69,88 -
Gengi DEM í árslok 43,88 - 44,00' 45,61 -
Breyt. á meðalgengi 4,57% 4,1% 5,0% 3,23% 0,00%
Raunvextir í árslok 6,36% - 8,3%' 8,56% -
USD-LIBOR í árslok 3,65% - 6,1%' 6,29% -
DEM-LIBOR í árslok 5,02% - 5,3%' 5,56% -
Atvinnuleysi 5,57% 5,5% 4,8% 4,72% 4,9%
1 Miðað við lok nóvember 1994.
að Eviópusambandinu og hugsan-
lega aðild að því. Um 28% telja hins
vegar að óbreytt stefna og tvíhliða
samningar við ESB séu affarasæl-
astir og álíka margir benda á minnk-
un ríkisafskipta sem leið út úr vand-
anum. Ekkert fyrirtæki telur hins
vegar að auknar framkvæmdir ríkis-
ins séu af hinu góða. Meirihluti svar-
enda telur aðjafnvægi í ríkisfjármál-
um muni ekki nást á árinu, en 31%
telur að slíkt sé hægt með skipulags-
breytingum og aukinni sjálfsábyrgð
ríkisstofnana.
Hveijir verða helstu vaxtarbrodd-
ar í atvinnulífi íslendinga á komandi
árum? Flestir, eða 34%, nefna frek-
ari úrvinnslu sjávarafurða, 24%
nefna ferðaþjónustu og 16% stóriðju.
Aðeins 5% sjá enga líklega vaxtar-
brodda.
Gengi og vextir
Fyrirtækin gera ráð fyrir að með-
algengi erlendra gjaldmiðla hækki
um 3,23% árið 1995, en Þjóðhags-
stofnun gerir ekki ráð fyrir breyt-
ingu þar. Spáin gerir ráð fyrir lítilli
hækkun vaxta: að raunvextir á verð-
tryggðum útlánum banka í árslok
1995 verði 8,56% í stað 8,3% nú.
Spá fyrirtækjanna fyrir 1994
reyndist full svartsýn, eins og reynd-
ar spá Þjóðhagsstofnunar líka. Hún
gerði ráð fyrir frekari samdrætti I
stað hagvaxtars sem varð og verð-
bólga og atvinnuleysi var talið verða
heldur hærra en raunin varð á.