Morgunblaðið - 10.08.1985, Blaðsíða 18

MQBGUtjBLAD?D, LAVAAfiDAGUR 10. ÁGÚST19S5 ,
Ska f tamálið
— eftir Jón Oddsson
Ýtur ör
Forsjálum verður jafnan gætn-
in að gagni. Fyrirhyggjuleysið og
rangsleitnin draga oftast dilk á
eftir sér. Þeim fyrirhyggjulausu
er gjarnt að bera síðar vandamái
sin á torg blindir á eigin sök og er
einkar lagið að koma sökinni á
aðra.
Af þeim fóstbræðrum í Gerplu
segir m.a.: „Þótti þeim sín ævi
verri en eigi, ef þeir skyldu engum
þeim tiðendum valda er minnileg
þyki öldum og óbornum." Af gögn-
um Skaftamálsins má sjá, að
Skafti Jónsson NT-blaðamaður
sækir ráð til föður síns og bróður,
sem báðir eru löglærðir, þegar
lögð eru á ráðin um opinbera kæru
í málinu. Við dómsmeðferð máls-
ins, síðast niðurstöðu Hæstarétt-
ar, má ljóst vera hverjum þeim, er
kynnir sér hin opinberu gögn
málsins, að grundvöllur kærunnar
er alfarið rangar sakargiftir og
þar stendur ekki steinn yfir steini.
Minna samráð þeirra feðga einna
helst á orð Þórelfar móður Þor-
geirs Hávarssonar í Gerplu, þar
sem hún segir: „Aldregi skyldi
góður drengur láta þá skömm af
sér spyrjast að kjósa frið ef ófrið-
ur var í boði.“ í þessu sambandi er
rétt að hafa í huga, að það eru
ótalmargir, er dreymir um frægð-
ina — og einstaka nægir að verða
frægir að endemum.
Endurskoðunin
Morgunblaðið hefur sem fyrr og
eitt íslenskra dagblaða sýnt
ábyrgð í opinberri umfjöllun
málsins. Þar ræður málstaður
málafærslu. Slík heiðarleg og
réttsýn blaðamennska er þjóðfé-
lagslega mjög mikilvæg — stoð
fyrir rétt einstaklingsins í um-
brotasömu þjóðfélagi.
Athyglisvert er, að lögreglu-
mennirnir þrír voru alfarið sýkn-
aðir af öllum atriðum hinnar
opinberu ákæru ríkissaksóknara
bæði í Hæstarétti og Sakadómi
Reykjavíkur. Ákæra ríkissaksókn-
ara reyndist því í alla staði röng
og ekki byggð á raunhæfri veru-
leikaskynjun. Sama er að segja
um kærur Skafta Jónssonar. Þar
er því um að ræða rangar sakar-
giftir. Refsikröfur ríkissaksókn-
ara í máli þessu voru þungar, allt
að margra ára fangelsi, er hann
ætlaði lögreglumönnunum. Slík
var framsókn málsins.
Þrir dómarar Hæstaréttar, er
mynduðu þannig meirihluta með
einu atkvæði, greiddu því atkvæði
að gera mínum manni lítilfjörlega
fésekt, þar sem þeir töldu hann
hafa sýnt gáleysi í gæslu sinni á
Skafta miðað við það að Skafti var
handjárnaður og í miklu uppnámi
og braust um. Um þennan þátt
málsins, sem eigi var í ákæru-
skjali ríkissaksóknara né hafði
fengið réttilega réttarfarslega
umfjöllun og meðferð, varð
ágreiningur meðal dómara
Hæstaréttar. Slíkt veikir niður-
stöðu dómsins og óvíst hvort
þannig formlegur meirihluti að
magni geti talist í eðli sínu réttari
en minnihluti, þegar litið er til
hins vandaða dóms Sakadóms
Reykjavíkur, er alfarið sýknaði
lögreglumennina af öllum ákæru-
atriðum. í dómi Hæstaréttar eru
lögreglumennirnir alfarið sýknað-
ir af öllum atriðum ákæru og
þannig var staðfestur í einu og
öllu dómur Sakadóms Reykjavík-
ur. Það atriði er olli ágreiningi í
Hæstarétti og meirihluti réttarins
kom með hafði ekki áður komið
inn í umfang málsins. Hér ber og
að líta til þess, að minnihluta
Hæstaréttar skipa reyndir og
vandaðir dómarar á sviði opinbers
réttar, þar sem meirihlutann
skipa reyndir og vandaðir dómar-
ar á sviði einkamálaréttar, þ.e. að
mestu á sviði fjármunaréttar. Á
þessum tveim ólíku sviðum réttar-
ins gilda gjörólík sjónarmið byggð
á sígildum fræðum lögvísinda til
að finna rétta niðurstöðu. Við-
teknar sönnunarreglur á sviði
opinbers réttar eru vandmeðfarn-
ar öðrum en þeim, er hafa mikla
reynslu í meðferð opinberra mála.
Lögfræðin er á margan hátt flókin
vísindagrein og sérhæfing því oft
nauðsyn á svipaðan hátt og t.d. í
læknisfræði, þar sem flestir
myndu væntanlega fremur kjósa
að tveir sérmenntaðir læknar í
hjartasjúkdómum framkvæmdu
vandasama hjartaaðgerð en þrír
heimilislæknar.
Þar sem Skaftamálið er enn í
dómsmeðferð vegna kröfu minnar
til Hæstaréttar um endurskoðun
þess þáttar málsins, er ágreining-
ur varð um, skv. heimildum í lög-
um um Hæstarétt og meðferð
opinberra mála, er við hæfi að ít-
arleg opinber umfjöllun af minni
hálfu sem lögmanns um þetta
annars hvimleiða mál bíði betri
tíma. Beiðni mín um endurupp-
töku er m.a. byggð á lögfræðilegri
gagnrýni og ekki við hæfi að fjalla
um þá þætti á öðrum vettvangi.
Koma þar fram svipuð sjónarmið
og í niðurstöðu Sakadóms Reykja-
víkur og tveggja dómara Hæsta-
réttar. Þess misskilnings hefur
gætt í skrifum um þetta mál að
með þessu væri verið að óvirða
æðsta dómstól landsins, og að
dómar hans væru ekki virtir. Slíkt
er alrangt. Hér er alfarið byggt á
heimildum í lögum, þar sem gert
er ráð fyrir slíkri endurskoðun.
Svo tryggilega er reynt að ganga
frá öryggi í réttarkerfi landsins
enda væntanlega engum umhugað,
að saklaus maður verði dæmdur,
— eða hvað? Grein Skafta Jóns-
sonar, NT-blaðamanns, í Morgun-
blaðinu 30. júlí sl. gefur hinsvegar
tilefni til nokkurra athugasemda
af minni hálfu.
Skafta-greinin
Þrátt fyrir að ekki stæði steinn
yfir steini í kæru Skafta Jónsson-
ar var haft eftir honum í blöðum
eftir dóm Hæstaréttar, að hann
væri ánægður með dóminn. Eftir
að dómur gekk í máli þessu í Saka-
dómi Reykjavíkur var haft eftir
þessum sama Skafta, að dómurinn
væri hlægilegur og sýndi að ekki
væri hægt að ná fram rétti sínum
ef lögreglan ætti hlut að máli.
Sama á við þegar við rannsókn
málsins hafði komið í ljós, að kær-
an stóðst ekki, þá lét Skafti bóka
eftir sér við yfirheyrslu, að honum
fyndist rannsókn málsins bera
merki um samsæri gegn sér.
Þannig hafa komið fram hugræn-
ar sveiflur hjá honum í meðferð
málsins, er kostað hefur íslenska
skattborgara drjúgan skilding.
Þannig er umræddur frakki blaða-
mannsins, er hann fékk daginn
eftir hina óvæntu brúðkaupsferð i
salatfatinu, sennilega dýrasta yf-
irhöfn hér á landi og þyrfti að fá
rúm í einhverri heimsmetabók-
inni, sem nú er í tísku.
Því miður má ráða af umræddri
blaðagrein Skafta Jónssonar, að
honum hefur ekki auðnast að læra
neitt af öllum þessum mála-
rekstri, er staðið hefur enn í tæp
tvö ár. Hann heidur áfram iðju
sinni við rangar sakargiftir. Sú
mynd af persónu blaðamannsins,
sem dregin er fram i umsögn
Hæstaréttar, virðist Skafta lftt að
skapi og hann leitar samúðar.
Lengi býr að fyrstu gerð. Enn örl-
ar á hugmyndum um rógsherferð
og samsæri. Nefnir hann þar m.a.
til leiðara Morgunblaðsins um
málið og skipaða verjendur í mál-
inu. Sakar hann mig um óvönduð
vinnubrögð. Má vera að honum
hafi réttilega þótt málsvörnin
nokkuð gagnrýnin á framkomu
hans en slíkt er andsvar i mál-
flutningi þegar hafðar eru uppi
rangar sakargiftir. Rangar sak-
argiftir teljast gróft lögbrot í sið-
uðu þjóðfélagi. Gjöld eru glæpa
fylgjur. Hann er eflaust vanari
öðru viðmóti en svo gagnrýnu,
a.m.k. var á þriðja tug manna skv.
gögnum málsins að reyna að róa
þau blaðamannshjónin umrædda
nótt og koma vitinu fyrir þau.
Hlutverk verjanda í opinberu máli
er annað en slíkt barnapiu-stand.
Skafti Jónsson heldur því fram í
grein sinni, að ég hafi truflað
svefnfrið fjölskyldu sinnar með
margendurteknum símhringing-
um að næturlagi. í því sambandi
tel ég rétt að geta þess, að ég varð
fyrir þeirri óvæntu reynslu, að
vera boðaður sem kærður maður
til Rannsóknarlögreglu ríkisins
fyrir rúmu ári. Kærandinn var
Jón Skaftason, yfirborgarfógeti í
Reykjavík, faðir þessa Skafta. Til-
efnið var ofangreint símaónæði, er
hann taldi sig hafa orðið fyrir.
Málið var rannsakað og í ljós kom
að kæran hafði ekki við rök að
styðjast. Átti ég lengi von á afsök-
unarbeiðni þetta varðandi eins og
hjá siðuðu fólki. Slík afsökun hef-
ur eitthvað látið á sér standa.
Frétt um þetta atriði kom í blaði
því er Skafti var blaðamaður við
um þetta leyti. Þar var umræddri
fullyrðingu yfirborgarfógetans
haldið á loft sem bláköldum sann-
leika, enda um flokksblað hans að
ræða. Og enn þrástagast Skafti á
þessum röngu sakargiftum. Slíkt
athæfi er alkunnugt úr afbrota-
fræðinni, er menn sjá mál sín
komin í óefni.
Þá telur Skafti að veist hafi ver-
ið að mannorði hans. Við meðferð
málsins í Sakadómi Reykjavíkur
beindi hinn virðulegi dómari þeim
tilmælum til málflytjenda að
draga eins mikið og hægt væri úr
gagnrýni á Skafta vegna ábend-
inga um svipuð tiltæki Skafta og
lýsa sér í framkomu hans við
starfsfólk Leikhúskjallarans og
lögreglumennina. Var farið eftir
þessum tilmælum eins og nokkur
kostur var og umfjöllun málsins
leyfði. Umrædd tilvik nefnir
Skafti nú i grein sinni sem
bernskubrek sín. Nú er það álita-
mál hvenær svonefndum bernsku-
brekum lýkur og við tekur ábyrgð
fullorðins manns. í þessu sam-
bandi er rétt að nefna þá nýstár-
legu kenningu, er fram kemur i
áliti meirihluta Hæstaréttar, þar
sem talið er að handjárnaður
maður sé alfarið á valdi lögreglu-
mannsins. Hingað til hefur það
verið viðurkennt bæði á sviði
opinbers réttar sem borgaralegs,
að hver borgari yrði að sýna að-
gæslu miðað við aðstæður hverju
sinni — eins og góður og gegn fjöl-
skyldufaðir (bonus pater famili-
as). Skv. gögnum málsins er Skafti
Jónsson 195 cm á hæð og vegur 99
kg. Hann er talsvert stærri en
lögreglumennirnir, sem urðu tveir
að koma honum útí bifreiðina, þar
sem sá þriðji tafðist við það í for-
dyri Leikhúskjallarans að gestir
réðust að honum og hentu lög-
reglumanninum á milli sín eins og
bolta. Hér eru gerðar slíkar að-
gæslukröfur til lögreglumanna og
ábyrgð að til hindrunar er á sviði
allrar almennrar löggæslu í land-
inu. Hvað með ef handjárnaður
maður slasaði vegfaranda óvið-
komandi málinu? Væri slíkt á
ábyrgð lögreglumannsins? Vitan-
lega á slík alhæfing sér ekki stoð i
raunveruleikanum og taka verður
tillit til aðstæðna t.d. ef hinn
handtekni væri þrjár hæðir og
þurrkloft.
Skafti Jónsson kveðst sakna í
umfjöllun málsins að ekki hafi
verið dregið fram í dagsljósið ým-
islegt úr fortíð umræddra lög-
reglumanna. Slíkt var einmitt
gert og leyfi ég mér m.a. að vísa til
þess að Iagt var fram frá ríkis-
saksóknara sakavottorð skjól-
stæðings míns, þar sem greinir, að
hann hafi ekki sætt refsingu svo
kunnugt sé. Sama á við um hina
tvo og höfðu þeir því allir það sem
kallað er hreint sakavottorð. Þá
var lögð fram í málinu umsögn
lögreglustjórans í Reykjavík, þess
gagnmerka embættismanns, um
skjólstæðing minn svohljóðandi:
„Með vísun til bréfs yðar, dags. 19.
mars 1984, þar sem þér óskið um-
sagnar minnar um störf Guð-
mundar Baldurssonar, lögreglu-
flokksstjóra skal eftirfarandi tek-
Jón Oddsson
„Þrátt fyrir að ekki
stæði steinn yfir steini í
kæru Skafta Jónssonar
var haft eftir honum í
blöðum eftir dóm
Hæstaréttar, að hann
væri ánægður með dóm-
inn. Eftir að dómur
gekk í máli þessu í
Sakadómi Reykjavíkur
var haft eftir þessum
sama Skafta, að dómur-
inn væri hlægilegur og
sýndi að ekki væri hægt
að ná fram rétti sínum
ef lögreglan ætti hlut að
máli.“
ið fram. Guðmundur Baldursson,
lögregluflokksstjóri, f. 24.5. 1954,
stundaði nám í menntaskóla í 3
vetur og hóf fyrst störf sín í lög-
regluliði Reykjavíkur 6. júní 1973.
Leysti hann af í sumarleyfum til
30. september og aftur frá 1. júní
til 16. október 1974 er hann hóf
nám í lögregluskólanum, ráðinn
til reynslu. Hann lauk prófi frá
skólanum 7. maí 1976 með einkun-
inni 7,13 og var skipaður lögreglu-
þjónn 18. nóvember 1976. Guð-
mundur hefur fyrst og fremst
starfað í hinni almennu deild lög-
reglunnar og leyst af og verið í
starfsþjálfun í slysarannsóknar-
deild og í 4 mánuði 1982 hjá rann-
sóknarlögreglu ríkisins. Hann
sótti framhaldsnámskeið í lög-
regluskólanum 1983.
Mér er kunnugt um að Guð-
mundur hefur reynst traustur
starfsmaður og unnið störf sín af
samviskusemi. Hann hefur að
sögn yfirlögregluþjóna leyst störf
sín af hendi með ágætum, er dag-
farsprúður og reglusamur og vel
virtur af starfsfélögum sínum.
Guðmundur hefur verið virkur
þátttakandi í félagsmálum lög-
reglumanna, m.a. setið í stjórn
Lögreglufélags Reykjavikur í
nokkur ár og er nú ritari þess.
Varðstjóri, sem haft hefur Guð-
mund undir sinni stjórn, lýsir
störfum hans svo: „Guðmundur
Baldursson, lögregluflokksstjóri,
vann undir minni stjórn á mið-
borgarstöð lögreglunnar um nokk-
urt skeið i byrjun þessa áratugar.
Þar að auki hefur hann mjög oft
unnið undir minni stjórn að tíma-
bundnum erfiðum verkefnum.
Guðmundur reyndist mér stundvís
og reglusamur og samskipti hans
við borgarana sýndist mér að
væru til fyrirmyndar. Hann hefur
lengi verið talinn i hópi þeirra
manna sem hvað bestum árangri
ná við að setja niður deilur fólks."
Annar varðstjóri, sem einnig
hefur haft Guðmund undir sinni
stjórn hefur skýrt mér svo frá:
„Guðmundur Baldursson, lög-
regluflokksstjóri, vann undir
minni stjórn á miðborgarstöð
lögreglunnar frá nóvember 1982
til mars 1984. Guðmundur er
reglusamur og stundvis starfs-
maður og mjög vel hæfur lög-
reglumaður. Hann vann þau mál
sem upp komu af samviskusemi og
vandvirkni. Samskipti Guðmund-
ar við almenna borgara voru til
fyrirmyndar, svo og samskipti
hans við aðra starfsmenn embætt-
isins. Svölu Thorlacius hdl. hefur
verið ritað bréf varðandi umsögn
um störf lögregluþjónanna Jó-
hanns Valbjörns Olafssonar og
Sigurgeirs Arnþórssonar en í bréfi
lögmannsins dags. 23. þ.m., er tek-
ið fram að hann hafi haft samráð
við yður um að óska umsagnar
minnar um störf hinna þriggja
lögreglumanna. Sigurjón Sigurðs-
son (sign.)“.
Eru því ásakanir og umkvartan-
ir Skafta haldlitlar þetta varðandi
sem annað er hann hefur látið frá
sér fara í máli þessu.
Varðandi rangar sakargiftir í
minn garð varðandi símhring-
ingar er rétt að geta þess, að
skömmu eftir að meðferð málsins
hófst hafði samband við mig
blaðamaður og hafði síðan eftir
mér athugasemdir varðandi mál-
ið. Þá hringdi margnefndur Skafti
til mín og sagðist ekki kunna við
að ég talaði við blaðamenn um mál
þetta því hann væri blaðamaður
og myndi sjá um þann þátt máls-
ins. Fleira hliðstætt mætti nefna
frá aðilum tengdum Skafta.
Fréttaflutningur
Morgunblaðið flutti mjög grein-
argóða frásögn og rétta af flutn-
ingi málsins í Sakadómi Reykja-
víkur. Aðeins tvö blöð sendu
blaðamenn til að vera viðstadda
málflutning í Hæstarétti, þ.e. NT
og DV, en við þau blöð starfa sem
blaðamenn Skafti Jónsson og
Kristín Þorsteinsdóttir, kona
hans. Slógu þessi tvö blöð upp sem
fréttaefni ýmsum furðulegum gíf-
uryrðum úr ræðu hæstv. ríkis-
saksóknara, þar sem hann gekk
jafnvel lengra í þungum ásökun-
um en i fáránlegu ákæruskjali
sínu. Fulltrúar þessara tveggja
blaða skáru sig nokkuð úr á áheyr-
endapöllum Hæstaréttar, þar sem
fólk mætir að jafnaði snyrtilega
til fara og gætir þess að vera ekki
með svefn í augum. Þegar kom að
frásögn þessara blaðamanna um
ræður okkar verjendanna voru orð
okkar rangfærð og snúið upp í
andhverfu sína. Við réttarfarslega
umfjöllun eins þáttar í skaðabóta-
kröfu Skafta var óhjákvæmilegt í
málflutningi annað en vísa til sér-
fræðilegra læknisfræðilegra leið-
beininga í bók um meðferð ung-
barna varðandi brjóstamjólkur-
gjafir vegna fjarveru þeirra blaða-
mannshjóna í 9 klukkustundir,
fyrst í kvöldverðarboði frá klukk-
an 6 um kvöldið og síðan þaðan i
Leikhúskjallarann, þar sem þau
hugðust dvelja til að verða þrjú
um nóttina. Ofangreind umfjöllun
að gefnu tilefni virðist undirrót
þeirra fáránlegu upphrópana í DV
og NT, að í ræðu minni hafi komið
fram andúð gagnvart því að afar
og ömmur blaðamanna gættu
barna þeirra. 1 þessu sambandi
var síðan sagt í DV: „Hvað skyldi
nú afa- og ömmufélagið segja.“
Visa ég þessu alfarið til föðurhúsa
og fæ ekki með nokkru móti séð í
hvaða tilgangi svona skrif eru sett
fram, nema ef vera skyldi að
starfsfélagar umræddra hjóna við
DV og NT séu að reyna að gera
málflutninginn tortryggilegan og
slá ryki I augu almenns lesanda.
Slík hagsmunagæsla er vanmat á
hinum almenna lesanda er vitan-
lega sér í gegnum slíkt.
Þá var því haldið fram af þess-
um dágóðu „reporterum" að ég
hefði með ofsa ráðist á blaða-
mannastéttina í heild. Kom mér
og öðrum viðstöddum þetta nokk-
uð spánskt fyrir sjónir, þar sem ég
hafði gert að umtalsefni menn er
höfðu ráðist til blaðamannastarfa
er blaðamennskan varð tískufag
eftir afrek þeirra Woodwards og
Bernsteins við Washington Post
1972 og kennt við Watergate-
málið. Var þetta varðandi fram-
komu slikra aðila við starfsmenn
veitingahúsa m.a. Á námsárum
mínum var ég fréttamaður hjá
Ríkisútvarpinu i rúmt ár og
kynntist þvi vel blaðamennsku
meðal ágætra manna og lífs-
kúnstnera. Margir úr blaða-
mannastétt eru meðal vina minna.
En það furðulega skeði að ágætur
formaður Blaðamannafélags Is-
lands réðst að mér með offorsi í
grein í Alþýðublaðinu og byggði
árásir sínar á þessum röngu og