Morgunblaðið - 08.02.1997, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Rússar vara enn
við stækkun NATO
Prímakov hótar breyttri utanríkisstefnu, en Kohl segir
að enginn utanaðkomandi geti beitt neitunarvaldi
Reuter
HÓPUR 5.000 uppreisnarmanna í Zaire fagnar eftir heræfingu.
Hvatt til vopna-
hlés í Zaire
Bonn, Brussel, Moskvu. Reuter.
JEVGENÍ Prímakov, utanríkisráð-
herra Rússlands, sagði í gær að
yrði aðildarríkjum Atlantshafs-
bandalagsins fjölgað án þess að til-
lit yrði tekið til afstöðu Rússa gæti
það leitt til „alvarlegra breytinga"
á utanríkisstefnu rússneskra stjóm-
valda.
Prímakov sagði eftir að hafa
ávarpað rússneska þingið fyrir lukt-
um dyrum að stækkun NATO gæti
farið á þijá vegu. Að hyggju ráð-
herrans væri það versti kosturinn
ef NATO yrði stækkað án tillits til
Rússa og við því yrði að bregðast.
„Undir þeim kringumstæðum yrð-
um við að íhuga alvarlegar breyt-
ingar, þar á meðal á því hvernig
erlendum samskiptum er háttað,"
sagði hann.
Best leist Prímakov á þann kost
að NATO ákvæði að íjölga ekki
aðildarríkjum, en hann sagði að sú
niðurstaða væri „ólíkleg“.
Þriðji kosturinn væri sá að Atl-
antshafsbandalagið yrði stækkað,
en heiðarleg tilraun gerð til að taka
afstöðu Rússa með í reikninginn.
„Að því stefnum við,“ sagði hann.
„Það er einmitt til að ná því fram,
sem við höfum hafíð viðræður og
samninga við NATO.“
Helmut Kohl, kanslari Þýska-
lands, sagði í gær að ekkert ríki,
sem ekki væri í NATO, gæti beitt
neitunarvaldi til að koma í veg fyr-
ir fyrirhugaða stækkun bandalags-
ins.
„Hver sem vill getur gengið í
NATO“
Kohl sagði á blaðamannafundi
að ummæli Rússa um NATO hefðu
oft og tíðum verið „fáránleg" og
bætti við: „Enginn, og ég á við
enginn, mun hafa neitunarvald um
það hvaða ríki geti fengið inn-
göngu,“ sagði kanslarinn. „Hver
sem vill getur gengið í NATO.“
Fyrrverandi kommúnistaríki í
Mið- og Austur-Evrópu hafa sótt
fast að fá inngöngu í NATO. Talið
er sennilegt að Pólveijar, Tékkar
og Ungveijar séu fremstir í röðinni
og Rúmenar og Slóvenar fylgi fast
á hæla þeirra. Ákveðið hefur verið
að tilkynna á sérstökum leiðtoga-
fundi í Madrid í júlí hvaða ríkjum
verði boðin aðild.
Rússar hafa mótmælt stækkun-
inni harkalega og segja öryggi
landsins stefnt í voða. Talið er að
stækkun NATO verði helsta um-
ræðuefnið á fyrirhuguðum leiðtoga-
fundi Bills Clintons Bandaríkjafor-
seta og Borís Jeltsíns Rússlandsfor-
seta, sem í gær var tilkynnt að
yrði haldinn í Helsinki seinni hlut-
ann í mars. Jacques Chirac, forseti
Frakklands, lagði til á fundi með
Jeltsín í Rússlandi á sunnudag að
leiðtogafundur fímm ríkja, Banda-
ríkjanna, Bretlands, Frakklands,
Rússlands og Þýskalands, yrði hald-
inn í París um stækkun NATO og
til að leggja línurnar í öryggismál-
um í Evrópu. Þeirri hugmynd hefur
verið misjafnlega tekið og hafa
nokkur aðildarríki NATO, sem ekki
mundu sitja fundinn, hreyft mót-
mælum.
Tyrkir hóta að beita
neitunarvaldi
Embættismenn í NATO sögðu í
gær að taka yrði alvarlega hótanir
Tyrkja um að beita neitunarvaldi
gegn stækkun bandalagsins vegna
þess hvernig Evrópusambandið
hefði farið með þá. Hins vegar
væri um tvö óskyld mál að rseða.
„Það þarf að senda bréfin á rétt
heimilisfang," sagði einn heimildar-
maður. „NATO getur ekki leyst
vandamál ESB.“
Javier Solana, framkvæmdastjóri
NATO, sneri á fímmtudag aftur frá
Tyrklandi þar sem hann átti tveggja
daga viðræður við þarlenda ráða-
menn. Var hann ekki í nokkrum
vafa um að Tyrkjum væri alvara
með hótun sinni um að beita neitun-
arvaldi á fundinum í Madrid.
Solana ræddi meðal annars við
Suleyman Demirel, forseta Tyrk-
lands, og Nedmettin Erbakan for-
sætisráðherra og fékk að heyra
sömu yfírlýsinguna á hveijum fund-
inum á fætur öðrum: Tyrkir vildu
að ESB tæki þá alvarlegar.
Tyrkir vilja fá inngöngu í Evr-
ópusambandið og vonast til að sér
verði boðið til næsta leiðtogafundar
ESB í Amsterdam líkt og fulltrúum
10 fyrrverandi kommúnistaríkja í
Mið- og Austur-Evrópu, sem nú
sækja það ákaft að fá inngöngu í
sambandið.
Finnst dyggum bandamönnum
illa láunað
Tyrkir eru æfír af bræði yfír því
að svo virðist sem þessi ríki hafi
troðið sér fram fyrir þá í röðinni,
þótt þeir hafi verið dyggir banda-
menn vestrænna ríkja undanfarna
áratugi og hafí árum saman reynt
að efla tengslin við ESB.
ESB og Tyrkir gerðu með sér
tollabandalag á síðasta ári, en pen-
ingar til framkvæmdarinnar hafa
ekki legið á lausu vegna andstöðu
Grikkja, sem eiga í deilum við hina
tyrknesku granna sína um ýmis
mál í Eyjahafi og austanverðu Mið-
jarðarhafi.
Hans van Mierlo, utanríkisráð-
herra Hollands, sagði á þriðjudag
að Evrópa ætti í erfiðleikum með
að taka Tyrkjum opnum örmum
vegna ýmissa mála, allt frá mann-
réttindabrotum til trúarbragða.
Tyrkir eru flestir múslimar. Eftir
þessi ummæli Mierlos kröfðust
Tyrkir yfirlýsingar um að trúar-
brögð þeirra myndu ekki standa í
vegi fyrir aðild að ESB.
Genf, Kinshasa, Nairobi, París. Reuter.
DANIEL arap Moi, forseti Kenýa,
hvatti í gær þau ríki, sem eru flækt
í átökin í Zaire, til að láta staðar
numið og skoraði á skæruliða í
landinu til að hlíta þegar vopna-
hléi. Moi sagði að héldu átökin
áfram mundi ringulreið bresta á í
Zaire og breiðast til nærliggjandi
ríkja.
Moi er formaður hóps Afríkuleið-
toga, sem hafa tekið að sér að
reyna að binda enda á átökin í
Zaire og kom á varanlegum friði
og stöðugleika á svæðinu. Afríku-
leiðtogar hafa haldið tvo leiðtoga-
fundi og í tvígang hefur ákalli
þeirra um að hætta átökum í engu
verið sinnt.
Sadako Ogata, yfír maður flótta-
mannahjálpar Sameinuðu þjóð-
anna, kom til Zaire á föstudag til
viðræðna við yfírvöld í landinu.
Átök hafa verið að ágerast í Zaire
og eru mörg hundruð þúsund
flóttamenn innlyksa á átakasvæð-
inu.
Uppreisnarmenn undir forustu
tútsa hafa landsvæði og bæi í aust-
urhluta Zaire á sínu valdi. Undan-
farna daga hafa þeir sótt í vestur
þrátt fyrir gagnsókn stjómarhers-
ins, sem hófst 20. janúar. Herfor-
ingjar í Kinshasa, höfuðborg Zaire,
sögðu hins vegar í gær að þeir
hefðu snúið vöm í sókn, náð tveim-
ur bæjum og fellt fyölda skæruliða.
Að sögn Femando Del Mundo,
talsmanns flóttamannahjálpar SÞ,
átti í gær að flytja brott með flugi
allt starfslið Sameinuðu þjóðanna
í austurhluta Zaire vegna frétta
af sókn skæruliða.
Rómversk-katólska dagblaðið La
Croix, sem gefíð er út í Frakk-
landi, sagði í gær að sérsveitir
franska hersins hefðu verið sendar
til átakasvæðisins í Zaire til að
safna upplýsingum. Hermennimir
væm úr 13. fallhlífarherdeild land-
hersins. Sú deild hefði verið að
störfum fyrir aftan víglínu íraka í
Persaflóastríðinu og tekið þátt í
öllum hernaðaraðgerðum Frakka í
Afríku.
Pierre Servent, talsmaður
franska varnarmálaráðuneytisins,
sagði að ekkert væri hæft í frétt
blaðsins. Einu frönsku hermenn-
irnir í Zaire væru þjóðvarðliðar,
sem gættu franska sendiráðsins.
Útsölumarkaður
Borgartúni 20
~JIC). febrúar
Opið alia dagana einnig
sunnudaga kl. ia-18
Ástandið innan rússneska hersins sagt „skelfilegt“
Varla treystandi fyr-
ir kjamorkuvopnum
Moskvu. Reuter.
TVEIR æðstu yfírmenn rússneskra
hermála, ígor Rodíonov vamarmála-
ráðherra og Júrí Batúrín, ritari varn-
armálaráðsins, lögðu ágreiningsmál
sín á hilluna í gær og
sameinuðust í lýsing-
um sínum á „skelfi-
legu“ ástandi rúss-
neska hersins. Sagði
Rodíonov, að svo illa
væri fyrir honum kom-
ið, að honum væri varla
treystandi fyrir kjam-
orkuvopnum og hafa
hermálasérfræðingar á
Vesturlöndum tekið
undir það með honum.
Þeir Batúrín og
Rodíonov hafa deilt
hart um umbætur inn-
an heraflans en á sam-
eiginlegum frétta-
mannafundi í Moskvu
í gær sagði sá fyrrnefndi, að
ástandið í hemum væri orðið stóral-
varlegt.
„Ef þessu heldur áfram í tvö ár
enn, munum við sitja uppi með
skipalausan sjóher, flugvélalausan
flugher og hergagnaiðnað, sem ekki
getur smíðað nútímaleg vopn,“
sagði Batúrín. Þá hafði Interfax-
fréttastofan eftir Rodí-
onov í fyrradag, að
kj arnorkuheraflinn
væri að verða stjórn-
laus en það var hann,
sem gerði Rússland að
stórveldi og hefur verið
helsta tromp Rússa í
samningaviðræðum
stórveldanna.
Sljórnlausar
kjarnorku-
eldflaugar
„Þar er ekki lengur
hægt að ábyrgjast ör-
yggi stjórnkerfísins,"
sagði Rodíonov. „Við
erum um það bil að
missa tökin á kjamorkueldflaugun-
um.“ Bætti hann við, að vegna fjár-
skorts væri hann, vamarmálaráð-
herrann, aðeins áhorfandi að hnign-
un hersins.
Á fréttamannafundinum í gær
tók Rodíonov ekki jafn djúpt í ár-
inni og sagði, að enn hefði herinn
stjóm á stýrikerfunum og vitnaði í
erlendar leyniþjónustuskýrslur þar
sem ástandinu í rússneska kjarn-
orkuheraflanum var hrósað.
Umræður um ástandið í hernum
hafa aukist í Rússlandi, meðal ann-
ars vegna áætlana um stækkun
Atlantshafsbandalagsins, NATO,
en eins og staðan er nú, er samn-
ingastaða Rússa veik.
ímiklumvanda
Erlendir hernaðarsérfræðingar
segja, að full ástæða sé til að hafa
áhyggjur af rússneska kjamorku-
vopnabúrinu, því stærsta í heimi.
Er þá átt við stjórnkerfin, hvernig
eldflauganna er gætt, viðhald og
sjálft skotferlið.
„Rússar hafa reynt að gera lítið
úr þessu en það er ljóst, að þeir
eiga í miklum vandræðum," sagði
Christoph Bluth prófessor og sér-
fræðingur við Reading-háskólann í
Bretlandi.
Rodíonov
j
j
I
i
>
I
*
I
i
l
I
i
I
í
í
I