Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 79

á innviðum þess sem stjórna á
(Foucault, 1980).
Bent var á að verðmat sem þetta væri
einnig hentugt gagnvart trygginga-
málum. Þegar safnkosturinn væri orðinn
að eign ykist virðing fyrir honum,
staðsetning hans yrði alltaf að vera ljós
og betur væri hlúð að honum (Hooper et
al., 2005). Þetta er ekki allskonar rangt.
Allnokkur dæmi eru þess að geymslu-
mál íslenskra safna, einkum Náttúru-
gripasafns Íslands, hafi legið undir
ámæli. Erfitt hefur reynst að meta tjón
af völdum bruna (5).
Loks er rétt að velta fyrir sér þeirri
spurningu Brynhildar Davíðsdóttur
(2006, bls. 147) hvort einhverskonar
verðmat á því ómetanlega sé ekki betra
en ekkert verðmat þegar kemur að því
að sannfæra stjórnmálamenn um hið
raunverulega virði og þar með verð.
Brynhildur er hér að tala um þá hættu
sem náttúruauðlindum, sem ekki gefa af
sér auðsóttar tekjur, er búin vegna
framkvæmda. Vissulega getur slíkt átt
við hér, en þó einkum í tilviki ill-
seljanlegra eininga sem forða á frá
eyðileggingu vegna framkvæmda eða
slæmra geymsluskilyrða. Þetta gæti
sumsé átt við fornleifar í jörðu.

Hvað mælir á móti því að söfnin
„stemmi heftið“ reglulega?

Mótrök þeirra safna sem þráast hafa við
að taka upp framtal á minjum eru
margvísleg. Anthony Wright, safnstjóri
Canterbury Museum, segir safnið ekki
vera andsnúið naflaskoðun sem slíkri en
matið sé tímafrekt, kostnaðarsamt og
skili engum raunverulegum árangri.
Erfitt sé að meta gripi sem séu einstakir,
ómetanlegir og í varanlegri vörslu.
Safngripir lúti ekki sömu lögmálum og
annað sem fært er til bókar; til að
mynda aukist verðgildi safngripa í
hlutfalli við háan aldur. Viðhalds-
kostnaður, sem ekki er frádráttarbær frá
verðmati gripsins, geti verið gríðarhár.
Söfnin njóta ekki vaxta fyrir að geyma
þessi ætluðu peningaverðmæti og síðast
en ekki síst bíði mörg þarfari verk,
einkum að tryggja varðveislu og öryggi
safnkostsins (Hooper et al., 2005).
Carnegie og Wolnizer (1995, bls. 39)
taka í sama streng og telja safngripi
ekki vera auðlind sem nýta megi í
hagnaðarskyni; tilvist safnkosts í eigna-
reikningi safna sé blekkingarleikur
gagnvart hluthöfum. Slíkt ætlað ,,gagn-
sæi“ geti snúist upp í andhverfu sína.
Þrátt fyrir undarlega litla orðræðu af
siðferðislegum toga, varðandi þetta mál,
má halda því fram að krafa yfirvalda til
menningarstofnanna að rýna starfssemi
sína með þessum hætti sé siðferðilega
vafasöm í besta falli – einkum vegna
þeirrar staðreyndar að hver einstök
eining er metin til fjár. Væri sjúkra-
stofnun beðin um að leggja mat á þá
miklu þjóðhagslegu hagkvæmni sem
fælist í því að lækna hina sjúku myndi
skapast hætta á misnotkun, einkum ef
hagkvæmnin væri metin í hverju tilviki
fyrir sig; ekki þætti jafn arðbært, og þar
með fýsilegt, að lækna alla (6). Í þessari
einfölduðu samlíkingu myndi það sama
gilda um safnkost; nafnlausi, látlausi
gripurinn hlyti að lúta í lægra haldi fyrir
hinum íburðarmikla, sögufræga grip.
Þriðja stigs lýsingarorð fjölmiðlamanna
um menningarminjar myndu breytast úr
hvimleiðri klisju yfir í virðisaukandi
merkimiða; það elsta, stærsta og
fágætasta yrði jafnframt það dýrasta. En
fleira kemur til. Í kjölfar svimandi
peningaupphæða í slíku mati gæti -
einkum ef illa áraði - komið til
Dagný Arnarsdóttir
__________
79
(5) Þessu til stuðnings
má nefna brunann
sem átti sér stað í
bátageymslu Þjóð-
minjasafns Íslands í
Kópavogi.

(6) Vissulega má færa
rök fyrir því að slíkt sé
í raun og veru gert í
þjóðfélagi nútímans,
en hér er gert ráð fyrir
að svo sé ekki.