Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 19

um viðhorf til dýra og um hvaða
merkingu þeim var lagt til (Morphy
1989, bls. 2).
Norrænt dýraskreyti felur ekki bara í
sér dýramyndir, heldur samanstendur
einvörðungu af dýrum og er gagngert
umritun á margþættu samsafni dýra-
mynda. Þar gefur að líta bæði dýrin í
heilu og hálfu lagi, dýrin stór og smá, í
pörtum eða líffræðilega samhangandi
dýr og jafnframt dýrahöfuð án líkama
og höfuðlausa dýralíkama. Flókin
mynstur tengjast hvort öðru og umlykja,
og mynda með þeim hætti þéttriðna
myndskreytingu. Þessi flókna birtingar-
mynd, sem liggur óravegu frá því sem
kalla mætti náttúrulega eftirhermun,
afhjúpar þar með að stíltegundirnar eru
ekki að reyna að herma dýrin sjálf. Öllu
heldur verður myndin að skiljast sem
andlegt birtingarform skepnanna,
þ.e.a.s. að merkingin sem þær hafa til
að bera sé falin í hinni listrænu
tjáningu. Dýr sem eru samsett með
flóknum hætti, geta tjáð veruleika sem
er meira nákvæmur, afhjúpandi og vísar
til fleiri heima en náttúrubundin
myndbirting myndi nokkru sinni gera.
Þar skapast tegundir sem skerast úr
flokki með því að skara mörk þess
„náttúrulega“ (Morphy 1989, bls. 5;
Ingold 2000, bls. 130), til dæmis blend-
ingar eins og fuglar með ormslíkama,
fjórfætlingar með fugls höfuð, og í því
getur verið um að ræða tengingu við tvo
heima. Hin tvítengda framsetning
speglar dulda merkingu, þegar mynd
reynist vera birtingarform einhvers
annars og eitt yfirborð svo að segja
hylur annað. Fjölvísun þessi ljáir
stílnum meiri kraft en gengur og gerist í
rit- eða talmáli (Kristoffersen 2000, bls.
265; Lindstrøm & Kristoffersen 2002)
og mætti sem sérstakur tjáningarmáti og
merkingarbær stíltegund skoðast sem
sjónræn hliðstæða háttar dróttkvæða
(Andrén 2000, bls. 26).
Það einkennir norrænan dýrastíl hvað
hann er margslunginn og samfelldur um
langan aldur (sjá t.d. Sahlin 1904; Roth
1979, 1986; Haseloff 1981, 1984) og
jafnframt að hann er nátengdur yfir-
stéttinni alla járnöldina, þ.m.t. víkinga-
öld, en það bendir til þess að hann hafi
verið þungamiðja menningarinnar. Sú
staðreynd hve stíltegundirnar eru
flóknar og margslungnar, gefur til
kynna að þær feli í byggingu sinni æðri
og óhlutlæg lögmál sem spegla félags-
lega reglu og að öllum líkindum, en ef
til vill ómeðvitað, undirstöðu alheims-
ins (Roe 1995, bls. 58).
Þrátt fyrir að vera formlegt mál á háu
stigi stílfræðilega og óhlutbundið er
samt hægt að greina náttúrulegar
dýrategundir og flokka í stílfærðri
mynd. Fuglinn, þ.e. ránfugl með bogið
nef sitt, er ríkjandi fram að stíl
víkingaaldar, en ormurinn einnig, sem
tengist þó helst víkingatímanum (þó
hafa dýrin í Stíl II ormslag). Þar fyrir
utan sjást úlfur og svín, en sjaldnar þó
(2). Sérlega tengist vopnabúnaði í Stíl II
þrenningin: úlfur, svín og örn (Høilund
Nielsen 1999). Stíltegundir víkingaaldar
herma almennt séð síður náttúruna;
ormslag („bandlaga dýr“) og „stóra
dýrið“ ásamt „gripdýrum“ verða þá
ríkjandi sem myndfræðilegar persónur
(sjá t.d. Klindt-Jensen & Wilson 1965;
Fuglesang 1982). Dýrin í skreytilistinni,
hvort heldur unnt sé að bera kennsl á
þau eða um sé að ræða ímyndaðar
skepnur, koma alltaf fyrir sjónir sem
ógnvænleg og árásargjörn, þ.e.a.s. að
um er að ræða villidýr, oftast rándýr og
ránfugla, enn alla jafna dýr valds og
máttar. Af þeim dýrum sem teljast til
Lotte Hedeager
__________
19
(2) Vendelstíll er
venjulega notaður
sem viðmið um dýra-
skreyti þessa tíma-
bils en sömu dýr er
líka að finna í Stíl II
frá Suður-Skandina-
víu (Ørsnes 1966,
tafla 1).