Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 68

Hann hafði mörgum árum áður skrifað
mjög þýðingarmikla bók um norsk
kuml, Vestlandske graver fra jern-
alderen (Schetelig 1912). Það var fyrsta
allsherjar úttektin á kumlum í þessum
landshluta í Noregi og hafði gríðarleg
áhrif á þekkingu fræðinga á kumlum.
Þess má geta að þá voru engin kuml,
eða því sem næst, þekkt úr Norður-
Noregi. Schetelig nefnir ekki fjölda
kumla á Íslandi en rekur helstu einkenni
þeirra og lýsir að nokkru leyti haugfé.
Trúlega er hann fyrstur, eins og að
framan greinir, til að draga félagslegar
ályktanir af gerð kumlanna en hann
segir:
Að ytra útliti eru dysjarnar frá
heiðni ætíð óálitlegar. Grafirnar
eru luktar litlum grjóthrúgum og
grasþökum, og eru nefndar dysjar
á Íslandi, en oft eru slíkar dysjar
að eins lágar, steinlagðar hvirf-
ingar, sem eru naumast hærri en
svæðið umhverfis; eða grafirnar
geta verið blátt áfram grafnar
niður í jarðveginn undir flötu
yfirborði. ...Íslendingar hafa í því
tilliti verið alveg lausir við allan
metnað, og má segja, að hin
einfalda, hógværlega gerð á
dysjunum sje einkennandi þáttur í
þessu nýja þjóðfjelagi þeirra allan
fyrsta hlutann af lýðveldistíma-
bilinu (Schetelig 1939, bls. 7-8).
Vel má taka undir fyrri hluta kaflans en
varla þann hluta hans sem varðar
metnaðarleysið. Um það gætu allt önnur
lögmál hafa gilt, eins og þau sem reifuð
hafa verið hér að ofan. Í stað íburðar í
sjálfum kumlunum gat íburðurinn verið
lagður í eitthvað annað, t.d. erfidrykkju,
fórnir eða athafnir nærri kumlinu, svo
eitthvað sé nefnt.
Það er skemmtileg tilviljun að
einmitt árið sem grein Scheteligs kom í
Árbókinni 1939, tók Kristján Eldjárn
þátt í sínum fyrsta uppgrefti á Íslandi, á
Stöng í Þjórsárdal. Áður hafði hann
verið á Grænlandi með Aage Roussell,
hinum sama og gróf á Stöng. Hugsan-
lega kveikti grein Scheteligs áhuga
Kristjáns á því að kanna íslensk kuml
frekar. Telja má mjög líklegt að
Kristján hafi haft bók Scheteligs,
Vestlandske graver fra jernalder sér til
fyrirmyndar þegar hann skrifar Kuml og
haugfé.
Í Kumli og haugfé hefur fjöldi
kumla aukist verulega frá yfirliti
Kålunds eða í 246 kuml á 123 stöðum
(Kristján Eldjárn 1956, bls. 8, 194). Í
annarri útgáfu Kumls og haugfjár árið
2000 voru kumlin orðin 316 á 157
stöðum (Kristján Eldjárn 2000, bls.
255).
Næsta dæmi um heildaryfirlit yfir
kuml er að líkindum námsritgerð (fil.
kand.) Margrétar Hallgrímsdóttur frá
árinu 1986. Þá er fjöldi einstakra kumla
314 og staðir með kumlum 158 (1986,
bls. 6). Í ritgerð Margrétar er reynt að
vinna talsvert mikið með kumlin á
tölfræðilegan hátt en gröf og skýringa-
myndir notaðar í mun ríkara mæli en
áður hafði sést í íslenskum kumla-
rannsóknum.
Sjálfur fjallaði höfundur mjög stutt-
lega um kumlatalið íslenska árið 1989
og nokkuð ítarlegar 1995. Þá er fjöldi
kumlastaða einnig 158 og heildarfjöldi
einstakra kumla 304 (Bjarni Einarsson
1995, bls. 53). Ástæða ósamræmisins í
fjölda kumla og kumlastaða er mis-
munandi skilgreiningar á því hvenær
fundur telst til kumla og hvenær ekki.
Einnig hefur höfundur fjallað um
sambandið á milli bæjar og kumls í
__________
68
Kuml og samfélag
(6) Það má þó ætla að
yfirlit yfir öll þekkt
kuml á Íslandi hafi
verið í meistararitgerð
Kristjáns frá 1944.