Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 22

Sutton Hoo á Austur-Anglíu, svo og af
málmþrykkinu af hjálmplötunum frá
Þórslundi á Eylandi. Almennt er hinn
svokallaði úlfhéðinn áberandi (Høilund
Nielsen 1999, bls. 332) en enginn
svínhamur þegar betur er að gáð, eins
og t.d. á hjálmplötu einni frá Vindli en
þar ber hermaður augljóslega svíns-
höfuð (mynd 3). Mannsmyndin frá Akri
er eins og áður segir hálfur maður og
hálfur göltur (mynd 1). Frá víkingaöld
gefur að líta svínham og mannsmynd,
sem mun vera kvenmaður í fuglshami,
og er hvort tveggja klæði frá Ásubergi
(mynd 4).
Hjálmar hafa eigið táknkerfi; efst á
kambi situr göltur eða ránfugl (mynd 5).
Alvöru eintak af hjálmi með svínsmynd
á kambi er Benty Grange hjálmurinn
engil-saxneski. Dýramyndirnar á flest-
um öðrum hjálmum frá vendeltíma eru
enn frekar hluti af sjálfum hjálminum.
Dæmi um þetta eru hjálmarnir frá
Sutton Hoo þar sem ormur myndar
kambinn frá hnakkagróf yfir á nef en
fugl verndar andlitið að framanverðu og
með goggi sínum styrkir hann nef-
hlífina, vængirnir mynda boga yfir
augabrúnir og vængbroddarnir sem eru
sitt hvoru megin fyrir gagnauga,
viðkvæmasta hluta andlits manns,
mynda svínshöfuð (Bruce-Mitford
1979, bls. 35).
Skrauthjálmar yfirstéttarinnar frá
vendeltíma eru þannig séð gerðir úr
þrennum tegundum dýra sem öll eru
mikilvægir „hjálparandar“ í sjamanískri
heimsmynd: ormurinn sem leitar visku í
undirheimunum, fuglinn sem fer í allar
höfuðáttirnar og er allra dýra fróðastur,
og loks dýrið stóra, að þessu sinni
göltur, sem verndar ferðalanginn
handanheims. Myndfletir hjálmanna
birta frásagnir með goðsögulegum blæ
og hljóta því að vera velþekktar
goðsagnir úr stéttskiptri stríðsmenningu
fornaldarinnar.
Kjörgripirnir frá Sutton Hoo eru
lýsandi fyrir tengsl dýramyndanna við
heiðið, norrænt og engil-saxneskt yfir-
stéttarsamfélag á 7. öld. Dýrunum
bregður alls staðar fyrir: bera má kennsl
á bæði orm og ránfugl á gullsylgjunni
(mynd 6), á botnhlíf drykkjarhorna eru
fuglshöfuð; á axlarólum úr gulli og
grópavirki greinast göltur, úlfur og
Af mönnum og dýrum og þess konar skepnum
__________
22
Mynd 3. Málmþrykk af hjálmi frá Vindli,
kuml XIV (Arbman 1980, bls. 27).
Mynd 4. Fuglshamur á vefnaði frá Ásu-
bergi (Christensen et.al. 1994, bls. 245).