Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 70

öllu, en tengst frekar greftruninni og því
sem henni fylgdi, s.s. blóti eða fórn?
Vísbending um slíkt gæti verið
hestkumlið í Hrífunesi í Skaftártungu,
Vestur-Skaftafellssýslu (Kristján Eld-
járn 1966, bls. 59-62). Þar var hest-
kumlið, eða leiðið eins og það er kallað
á prenti, afmarkað með steinlagningu
og haugur orpinn yfir, líklega um 1 m á
hæð ef marka má sniðteikningu. Var
form leiðisins afar reglulegt en óvenju-
lega langt. Ekki er alveg út í hött að
líkja því við bát og þá er auðvelt að láta
ímyndunaraflið fá útrás! Margur fékk
lítilfjörlegri umbúnað yfir sig við ævi-
lok en þetta hross.
Þegar farið er í gegnum birtar grein-
ar um kumlarannsóknir á Íslandi er slá-
andi hve teikningar skipa þar lítinn sess.
Það er alger undantekning ef þær eru til
staðar og þá sjaldan slíkt hendir eru þær
einfaldar og takmarkaðar. Sama má í
raun einnig segja um ljósmyndir. Áður
fyrr birtust nær allar kumlarannsóknir í
Árbók Hins íslenska fornleifafélags en á
allra síðustu árum hafa þær verið að
birtast annars staðar. Þetta eru þó örfá
tilfelli hingað til, en líklega mun þeim
fjölga á næstu árum, því miður fyrir
Árbókina.
Nýjasta tilraun fræðinga til að nota
kumlatalið til að varpa ljósi á félagsleg
ferli eða aðstæður eru skrif Hildar
Gestsdóttur (2002) í Árbók Hins
íslenska fornleifafélags, skrif Söndru
Sifjar Einarsdóttur (2006) og fleiri í
Ólafíu (2006) og tilraun Adolfs Frið-
rikssonar til að lesa út úr dreifingu
kumla svokallaða staðfræði (2004a og
2004b) (7). Staðfræðin hefur við rann-
sóknir þessar verið kynnt sem tæki það
sem að líkum opnar mönnum sýn og
skilning á því hvar kuml megi finna
ósnert og óskemmd og hægt verði að
ganga að þeim á vísum stað. Sé þetta
rétt mun fjöldi kumla væntanlega aukast
um allan helming næstu misserin.
Lykillinn byggir væntanlega á því að ef
kuml eru mæld frá bæjum, túngörðum,
fornleiðum og landamerkjum muni
ákveðið mynstur koma í ljós (Adolf
Friðriksson 2004, bls. 15).
Því miður kemur hvergi fram hver
þessi lykill er nákvæmlega, sem hægt
væri að nota til að beinlínis finna kuml,
og ekkert annað komið fram en nokkuð
glannalegar yfirlýsingar í fjölmiðlum,
nú síðast í tengslum við kuml sem
fannst í Hringsdal við Arnarfjörð í ágúst
2006. Hugmyndin er þó sú að skipa
megi kumlum í eldri og yngri kuml og
að annar flokkurinn hafi sterka til-
hneigingu til að vera staðsettur á
ákveðnum stað og hinn flokkurinn á
öðrum. Annar flokkurinn, sá eldri, á að
vera staðsettur við jarðamörk (þ.e. við
landamerki) fjarri bæ en hinn heima við
bæ. Með jafngóðum rökum má halda
því fram að eldri kumlin hafi verið
heima við bæi vegna þess að í strjálbýlu
landinu var ekki þörf á því að merkja
landamerki og að landnemar hafi haft
meiri þörf á því að hafa ástvini sína
nálægt heimilum, en við þéttingu
byggðar hafi þörfin á því að merkja sér
land sprottið upp. Ólíklegt er þó að
íslensk kuml hafi þjónað sem landa-
merki, þau skortir einfaldlega myndug-
leika til slíks. Til að varpa ljósi á þetta
álitamál þarf ýtarlegar rannsóknir.
Vandinn er að jarðamörkin eru búin
til af höfundi staðfræðikenningarinnar,
stundum út frá seinni tíma landa-
merkjum og allsendis er óvíst hvort svo
hafi verið í öndverðu. Einnig eru
kumlin, sem sögð eru heima við bæ,
spyrt saman við núverandi bæi þó
ekkert sé vitað um hve gamlir þeir bæir
__________
70
Kuml og samfélag
(7) Fyrri greinin sem
vísað er til hér byggir
á fyrirlestri sem flutt-
ur var haustið 2001.
Sat höfundur þann
fyrirlestur. Greinin er
vart annað en kynning
á einhverju sem koma
skal með athyglis-
verðri heimildaskrá!
Seinni greinin er ítar-
legri, en bætir engum
nýjum atiðum við
staðfræðina. Rann-
sóknarverkefni þetta
mun hafa byrjað árið
1997 (Adolf Friðriks-
son 2004a, bls. 16 og
2004b, bls. 60-61).