Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 72

sækir. Gjóskulagafræðin gæti einnig
varpað skýrara ljósi á þetta atriði á
vissum svæðum, ekki síst sunnanlands.
Til þess þarf að greina betur 10. aldar
gjósku, eins og t.d. þá sem kölluð er E 1
(Eldgjá 934 e. Kr.) og liggur yfir
nokkrum kumlunum í Hrífunesi (Guð-
rún Larsen og Sigurður Þórarinsson
1984, bls. 33). Ýmislegt bendir til þess
að þess sé ekki langt að bíða. Geta má
þess að skammt frá kumlunum í
Hrífunesi, sem eru nokkuð dreifð,
fannst áður óþekktur skáli um 1975.
Ekki kemur fram hve langt er á milli
kumlanna og skálans en geta má sér til
að það hafi verið um 500 m eða þar um
bil. Bærinn er að líkindum frá því
snemma á landnámsöld, að því gefnu að
kumlin hafi tilheyrt bænum og greining
á formi bæjarins sé rétt, þó fjarlægðin
kunni að þykja mikil. Hvað er langt frá
bæ og hvað ekki getur verið afstætt. Um
afstöðu kumla og bæja hefur verið
fjallað lítillega áður (Bjarni F. Einars-
son 1998, bls. 43-50). Niðurstaðan þar
er að kuml hafi yfirleitt verið rétt utan
túngarðs, varla lengra en 250 m frá bæ,
eða hugsanlega hjá einhverri útstöð (8),
svo sem seli, járngerðar- eða kola-
gerðarstað (Bjarni F. Einarsson 1998,
bls. 48-49).
Engin ástæða er til annars en að trúa
því að greftrunarsiðir frumbyggja þessa
lands hafi verið býsna flóknir, ef marka
má ritaðar heimildir sem við teljum að
séu ekki alveg marklausar. Nefna má
Eddukvæðin og rúnasteina sem dæmi
(Hultgård 1996), auk hinnar merkilegu
ferðasögu Ibn Fadlans frá árinu 922 e.
Kr. (Vikingerne ved Volga 1981), sem
dæmi um upplýsingar um flókna
útfararsiði. Fram hefur komið hér að
greftrunarsiðir geta verið afar mis-
munandi hjá hinum ýmsu samfélögum
og allt að því órökréttir þar sem
viðteknum hugmyndum er snúið við
eins tilfellið er t.d. með Skalava fólkið
sem minnst er á hér að framan. Því er
það nokkuð líklegt að við kumlin á
Íslandi hafi farið fram einhverskonar
athafnir tengdar hinum látna eða hinum
látnu og að þessar athafnir hafi skilið
eftir sig spor sem hægt er að finna, beint
eða með einhverjum þeirra aðferða sem
fornleifafræðinni standa til boða, hvort
sem það er sporefnagreining, frjókorna-
greining, yfirborðsmælingar eða ein-
faldlega nákvæmur uppgröftur utan við
kumlin.

Lokaorð

Þróun rannsókna á kumlum verður
líklega ekki bara innan vébanda
fornleifa- og mannfélagsfræða og sam-
vinnu þeirra í millum á kennilegu- og
aðferðarfræðilegu plani, heldur munu
aðrar fræðigreinar svo sem sálfræði og
aðrar atferlisfræðilegar greinar trúlega
hafa mikil áhrif. Nærtækari dæmi eru
kannski frekari þróun í náttúruvísinda-
legum aðferðum, t.d. líffræðilegri
mannfræði eða beinafræði og ýmsum
efnafræðilegum greiningum. Einnig má
nefna DNA rannsóknir, greiningu
ýmissa sjúkdóma á beinagrindum eða
greiningar á ættgengum einkennum.
Þannig mætti t.d. greina bein á
kumlateig og ýmiss fjölskyldutengsl
eða skort á þeim. Áfram mætti bera
saman kumlateiga í stöku sveit og aftur
við kumlateiga annarstaðar af landinu.
Einnig mætti greina dýrabein úr
kumlum og öskuhaugum landnámsbýla
með DNA greiningu og bera saman við
aðra öskuhauga frá sama tíma í öðrum
sveitum. Þannig væri hægt að komast
að því hvort um einn stofn dýra hafi
verið að ræða eða marga misjafna frá __________
72
Kuml og samfélag
(8) Heitið útstöð er hér
notað yfir staði langt
frá bæ, þar sem auð-
lind var nýtt að stað-
aldri, svo sem ver-
stöðvar, jármgerðar-
staðir, selstöður, egg-
ver, gæsaveiðistöðvar
o. s. frv.