Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Qupperneq 65

Gagnagrunnar

Það hefur verið ákveðin tilhneiging í
aldanna rás að halda að vísindin hafi náð
endimörkum sínum og lengra verði ekki
komist. Slíkt tal hefur ævinlega reynst
rangt og engin ástæða til að ætla að svo
verði nokkurntíma. Allir tímar hafa sína
þekkingu og erfitt er að ímynda sér
næstu stig þekkingarinnar. Sögulega séð
ætti að draga þá ályktun að ætíð séu til
nýir fletir á málunum sem hægt er að
rannsaka eða bæta. Sama á við um
rannsóknir á fortíðinni.
Margir fræðimenn lýsa eftir stærri
gagnagrunnum til frekari tölvumeð-
höndlunar (Petré 1984, bls. 42). Draga
má í efa að gagnagrunnar séu rétta
leiðin, eins og þeir Cornell og Fahlander
hafa bent á. Bennet er einn þeirra sem
hefur unnið með mikið magn gagna.
Vandamálin sem hann hefur staðið
frammi fyrir eru staðbundin frávik sem
hafa horfið í hítina. Niðurstaða slíkra
gagnagrunna hefur verið almennt raus
um stærðir, svo sem þvermál, hæð og
þykkt, án innihalds. Annað dæmi er
verkefnið Iron Age Man in Denmark þar
sem kuml (þó ekki brunakuml) frá
járnöld eru meðhöndluð (Sellevold,
Jansen, Hansen, Lund og Jörgensen
1984; Sellevold 1989).
Þessi tvö dæmi hafa auðvitað
ákveðið gildi. Þau hafa t.d. mikla
þýðingu fyrir minjavörsluna og sem
gagnabanki fyrir frekari rannsóknir. Þau
eru hins vegar nær ónothæf í heild sinni
sem grunnur að rannsóknum á stað-
bundnum félagslegum tilbrigðum.
Eins og áður hefur komið fram finnst
venjulega aðeins hluti þegnanna í
viðkomandi samfélagi við fornleifa-
rannsóknir í kumlum og kristnum
gröfum. Ekki er útilokað að öðruvísi
tegundir kumla kunni að finnast hér á
landi með bættum leitaraðferðum, s.s.
loftmyndatökum, viðnámsmælingum eða
ýmsum greiningum á yfirborði. Ef slíkar
aðferðir gæfu jákvæðar niðurstöður
myndi það setja hinar nú þekktu tegundir
kumla í nýtt ljós.
Einnig hefur komið fram áður að
gripir bera ekki í sér stöðuga tákn-
merkingu. Hún getur breyst eftir aldri,
kyni eða mismunandi þjóðfélagshópum í
tíma og rúmi. Táknmerkingin getur
einnig verið mismunandi eftir því hvort
átt sé við lifandi eða dauða. Hnífur í
kumli hefur aðra merkingu en hnífur í
húsi á bæjarstæði. Rauð okra í kumli
hefur einnig öðruvísi táknmerkingu en
rautt okkur á járngerðarstað. Að sama
skapi hafa dýrabein í kumli allt öðruvísi
táknmerkingu en dýrabein á bæjarstæði.
Þannig mætti lengi telja. Þess vegna gæti
verið frjótt að rannsaka bæði kuml og
bæjarstæði (og öðru vísi minjar) sam-
hliða og þangað stefnir fornleifafræðin
(5).

Kumlarannsóknir á Íslandi

Kuml eru lang algengasta tegund
mannvirkja sem við þekkjum í dag frá
norrænni járnöld, bæði á Íslandi og á
Norðurlöndunum öllum, nema Fær-
eyjum og Grænlandi. Á vissum svæðum
í Skandinavíu eru þau einu fornleifarnar
sem þekkt eru frá víkingaöld (Bjarni F.
Einarsson 1995, bls. 61). Á öðrum
svæðum, þar sem norrænir menn numdu
land eru mjög fá eða engin kuml þekkt
svo sem á Bretaníuskaga og víða á
Bretlandseyjum. Í Svíþjóð mun t.d. vera
um hálf milljón kumla skráð frá járnöld
sem varði um 10 sinnum lengur þar en á
Íslandi, þ.e. frá 500 f. Kr. - 1050 e. Kr.
Engin mannvirki frá víkingaöld á Íslandi
komast með tærnar þar sem kumlin hafa
hælana hvað fjölda varðar. Þó eru þau __________
65
Bjarni F. Einarsson
(5) Höfundur hefur
sinnt slíkri rannsókn
síðan 1996 í Hólmi í
Nesjum, A-Skafta-
fellssýslu (sjá Bjarni
F. Einarsson 1998).
Af ýmsum ástæðum
hefur frekari birting
niðurstaðna tafist en
úrbótar er von á
næsta ári ef allt
gengur eftir.