Morgunblaðið - 03.11.1999, Blaðsíða 58

j)» 58 MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
LEIBOVITZ OG SONTAG MEÐ BOK OG SYNINGU
Forvitnilegar bækur
Yið erum
apaleg
„The Hunting Apes - Meat Eating
and the Origin of Human Beha-
vior“, Craig B. Stanford. Princeton
University Press, Princeton, New
Jersey, 1999.253 blaðsíður, $17.47
hja Amazon.com netbókum.
HVER erum við? - Það er spum-
ingin sem brennur á vörum þessa
fræðimanns og skógardýrs. Höf-
undurinn lifir og hrærist í skógum
hinna ýmsu þjóðgarða og rannsakar
hegðun mannapa. Hann leitar að
lyklinum að fortíð okkar. Niður-
stöður hans birtast okkur hér sem
eins konar náttúrulífsmynd í rituðu
máli. En þetta eru ekki bara sætar
apasögur heldur úir hér og grúir af
áhugaverðum kenningum.
Færð eru rök fyrir því að þau fé-
’St, lagslegu og sálfræðilegu vandamál
sem mannkynið stríðir nú við, eigi
götur sínar að rekja langt aftur I
fomeskju. Innsti kjarni kenninga
höfundar er þó kjöt. Hann tengir
kjötát við þróun vitsmuna hjá fmm-
mönnum og við breytingar á líka-
mlegu atgen/i þeirra. Með því að
bera saman samfélög mannapa og
nútímamanna kafar hann djúpt í
hjarta mannlegrar hegðunar.
Samhliða því að reifa eigin hug-
myndir, kollvarpar höfundur víðk-
unnum hugmyndum um uppruna
okkar mannanna. Hann vill útrýma
ranghugmyndum sem reynst hafa
lífseigar - við emm til dæmis á vill-
igötum á meðan við bíðum eftir að
^ týndi hlekkurinn finnist. Þannig era
margar getgátur um forfeður okkar
í hróplegu ósamræmi við þá vit-
neskju sem við búum yfir í dag - en
við erum í öraggum höndum meðan
fræðingar sem þessi halda áfram að
púsla saman sögu okkar.
Svo að sem flestir geti skilið, er
bókin viljandi höfð mjög aðgengileg.
Höfundurinn vill ná til sem flestra
með kenningum sínum og ekki kæfa
okkur með fræðimennsku. Lesa-
ndinn þarf því hvorki að vera nátt-
úrafræðingur né apasérfræðingur
til að hafa gaman að. Varpað er nýju
ljósi á mannlega og apalega hegðun
og vel tekst til við að kveikja áhuga
lesandans. Nú er bara spuming
-whvort við hættum ekki að tala um
^frændur okkar Norðmenn - og töl-
um um frændur okkar apana.
Silja Björk Baldursdóttir
Konur sem tekið er eftir
KONUR úr öllum þrepum samfé-
lagsins, framtakssamar og hlé-
drægar, dúðaðar og naktar, glæsi-
legar og látlausar, eru skoðaðar
ofan í kjölinn í nýrri bók og á sýn-
ingu sem var opnuð á þriðjudag í
Corcoran-listasafninu í New York.
Konure r yfirskrift samvinnuverk-
efnis ljósmyndarans Annie Leibo-
vitz, sem er fimmtug, og rithöf-
undarins Susan Sontag, sem er 66
ára. Á sýningunni má sjá myndir
af konum sem hafa verið frum-
kvöðlar á sínu sviði án þess að
vera á allra manna vörum, en
einnig má fínna þar myndir af
heimsfrægum konum á borð við
rithöfundinn Toni Morrison, for-
setafrúna Hillary Clinton og Glor-
iu Steinem.
Kona með tvö andlit
Við ættum ekki að undrast -
þótt auðvitað gerum við það,“
skrifar Sontag, „að í raunveruleik-
anum, þegar hún er ekki skil-
greind sem klisja löngunarinnar,
getur hin litskrúðuga, glit-
skreytta, hálfnakta sýningar-
stúlka í Las Vegas verið þroskuð
kona, ekkert sérlega fríð og jarð-
bundin í framkomu."
Leibovitz sýnir fram á það með
fjórum pörum af myndum frá Las
Vegas. Ein þeirra er svarthvít af
alvarlegri konu í venjulegum föt-
um og hin er í sterkum litum af
andliti og líkama hálfnakinnar
konu. Hvort tveggja er sama kon-
an.
Auglýsingar og portrett
Leibovitz og Sontag hafa þekkst
í áratug. „Mig langaði alltaf til að
vinna að verkefni í Banda-
ríkjunum,“ segir Leibovitz. „Hún
kom með hugmyndina: „Af hveiju
gerirðu það ekki um konur,
bandarískar konur?“ Og ég svar-
aði: „Ef þú skrifar textann.“ Svo
ég narraði hana til að gera
þetta ... ég vissi þó undir niðri að
henni yrði að líka það áður en hún
féllist á að skrifa."
Leibovitz hefur verið samnings-
bundin tímaritinu Vanity Fairsíð-
an árið 1983 og vinnur einnig
endrum og eins við auglýsingar;
helsta verkefni hennar á þeim
vettvangi er röð mynda af „mjólk-
urskeggi“ sem eru auglýsingar
fyrir mjólkurafurðir. En hún lítur
fyrst og fremst á sig sem portrett-
ljósmyndara. Sýning með eldri
portrett-verkum hennar er á ferð
um Evrópu og verður Moskva
næsti áfangastaður.
Leibovitz vonast einnig til þess
að sýningin með 70 portrett-
verkum af konum fari víðar. Hún
hefur fjóra aðra staði í huga en
engar dagsetningar hafa enn ver-
ið fastsettar. Myndefni hennar á
yfirstandandi sýningu er víð-
feðmt. Þar er Oseola McCarty sem
gaf 150 þúsund dollara [rúmar 10
milljónir króna] til bandarísks há-
skóla og var það hluti af sparnaði
hennar eftir að hafa unnið í 75 ár
sem þvottakona.
Allsnakin kona
með alskegg
Ruth Bader Ginsburg og Sandra
Day O’Connor eru einnig á sýning-
unni. Hæstaréttardómararnir
stilla sér upp við málverk af dóm-
ara frá nítjándu öld; eina karlinum
sem er á myndinni. Hillary Rod-
ham Clinton situr við skriftir á
Truman-svölunum í Hvíta húsinu.
Nicole Kidman situr á rúmi og sést
glitta í bert læri. Og svo mætti
Iengi telja.
Athygli vekur óneitanlega
mynd af Jennifer Miller sem sést í
fúllri stærð með svart alskegg.
Leibovitz skýrir út að Miller hafi
þreyst á að raka sig. Miller er
dóttir eðlisfræðiprófessors og
framkvæmdastjóri Circus Amok í
New York. Hún kemur einstaka
sinnum fram á aukasýningum.
Leibovitz segist hafa átt í erfið-
leikum með að fá hana til að sitja
fyrir nakin. „Af hveiju ætti ég að
fara úr fötunum bara til að sanna
að ég sé kona,“ hefur ljósmynda-
rinn eftir henni.
Frægð og sérstaða
í stað trúar og fjölskyldu
Henry Allen gagnrýnandi hjá
Washinglon Post líkir Annie
Leibovitz við málarann Norman
Rockwell, sem málaði myndir af
þjóð sem trúði að hún myndi ná
Iangt í krafti trúar, fjölskyldu-
gilda og persónustyrks. Allen seg-
ir að í stað gilda Rockwell trúi Lei-
bovitz að bandariska þjóðin muni
ná langt í krafti frægðar, sérstöðu
og persónuieika. Hins vegar finnst
honum yfírskrift sýningarinnar of
viðamikil að hún standi ekki full-
komlega undir þeim væntingum
sem vissulega vakni gagnvart
þekktum ljósmyndara eins og Lei-
bovitz. Hann kemst þó að þeirri
niðurstöðu að sýningin sýnisamt,
ljóslega hvers vegna Leibovitz sé
jafn þekkt og raun ber vitni.
Ljósmynd-
arasögur
Magnum - Fifty Years at the front
line of history - The Story of the
Legendary Photo Agency. Russell
Miller. 324 bls. Pimlico, 1999.
^ Leibovitz við mynd sína af tennisstjörnunum og systrunum
Serenu og Venus Williams.
Robert Capaf/MAGNUM/KRT
Hermaður deyr, ljósmynd sem Robert Capa tók í borgarastyijöldinni
á Spáni árið 1936, er ein frægasta stríðsmynd allra tima. Lengi vel
var því haldið fram að myndin væri sett á svið, erfingjum Capa og
öðrum Magnum-ljósmyndurum til mikillar gremju, en fyrir þremur
árum var staðfest að maðurinn væri Federico García og sýndi mynd-
in dauða hans i bardaga.
LJOSMYNDARARNIR sem
kenna sig við Magnum hafa nú í
meira en hálfa öld átt stærri og
merkari þátt en nokkur einstakling-
ur eða stofnun í að birta ásýnd sam-
félags mannanna í áhrifamiklum
ljósmyndum.
I bók sinni um Magnum fjallar
Russell Miller á einstaklega
skemmtilegan hátt um þessi róm-
uðu ljósmyndarasamtök, hann
greinir frá stofnun Magnum árið
1947 og segir frá hinum fjóra goð-
sagnakenndu ljósmynduram sem
komu þar við sögu, Georg Rodger,
Chim, Robert Capa - frægasta
stríðsljósmyndaranum - og Henri
Cartier-Bresson - líklega áhrifa-
mesta ljósmyndara allra tíma.
Höfundurinn rekur hvemig ljós-
mynduranum fjölgaði smám saman
og hvernig reksturinn hefur alla tíð
verið í jámum, einkum vegna þess
óvenjulega fyrirkomulags að allir
ljósmyndaramir era hluthafar sem
eiga jafnan hlut og ráða öllu um
reksturinn - fyrirkomulag sem
virðist ekki geta gengið en samt
flýtur Magnum enn, þrátt fyrir
endalausar deilur og ósætti og ólík-
ar hugmyndir um áherslur á „fót-
ójqurnalisma" og list.
I frásögninni rís hátt hinn tra-
gíski dauði Capa í Indókína árið
1954, en sama dag fréttist að annar
Magnum-ljósmyndari, Wemer Bis-
hof, hefði farist í Perú. Nokkram
áram síðar var Chim, skotinn til
bana við Súesskurðinn. Við lesum
um vera W. Eugene Smiths í Magn-
um, en á stuttum tíma tókst þessum
mesta meistara
myndafrásagn-
arinnar næstum
að setja samtök-
in á hausinn .
Við lesum um
deilur og
flónsku; félags-
legan van-
þroska og egó-
isma margra
mestu frétta-
ljósmyndara al-
darinnar.
En uppúr
bersöglinni
stendur samt
lesandinn heill-
aður og dáist að
snilldinni bakvið
myndimar og
að hinum
áhugaverðu ein-
staklingum sem
við, í myndmett-
uðum samtím-
anum, eigum
svo mikla skuld að gjalda. Þeir hafa
sett okkur ljósmynduram viðmið og
án þeirra væri ljósmyndunin, og
fjölmiðlun samtímans, svo margfalt
fátækari - og eflaust allt öðravísi -
en raunin er.
Einar Falur Ingólfsson
□□□
nnn
mn
magnum
Filty years at thé front iine ol history
- ths story of the logendary photo ágency
Russeli Milier té