Morgunblaðið - 03.11.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1999 31
Loftmengun er
helsta áhyggjuefnið
UMHVERFIS-
MAL hafa löngum
verið sjálfsagður
þáttur í lífi lands-
manna og vissulega
hefur þjóðin búið við
umhverfislegar all-
snægtir öldum saman
og umræða um um-
hverfismál tekið mið
af því. Við höfum allt
fram á síðustu ára-
tugi eðlilega staðið í
þeirri trú, að okkur
sé engin hætta búin á
þessu þýðingarmikla
sviði. Nú blasir hins
vegar við að „enginn
veit hvað átt hefur fyrr en misst
hefur“ á mörgum sviðum um-
hverfismála og af því hefur um-
ræðan undanfarna mánuði dregið
dám.
Höfuðborgarbúar, eins og aðrir
landsmenn, hafa sínar skoðanir á
fyrirhuguðum virkjunarfram-
kvæmdum á hálendinu og hafa
auðvitað tekið þátt í þeirri um-
ræðu. En hvert er viðhorf þeirra
til síns næsta nágrennis?
Pað kemur í ljós í niðurstöðum
könnunar sem gerð var í vor.
Könnunin er hluti af
gerð svokallaðrar
„Staðardagskrár 21“
fyrir Reykjavík sem
er umhverfisstefna og
umhverfissfram-
kvæmdaáætlun sveit-
arfélaga byggð á
sjálfbærri þróun.
Hugmyndafræði
Staðardagskrár gerir
ráð fyrir því að al-
menningur taki þátt í
stefnumótun í um-
hverfismálum nýrrar
aldar. Niðurstöður
könnunarinnar verða
því notaðar til hlið-
sjónar við gerð framkvæmdaáætl-
unar í umhverfismálum í Reykja-
vík.
Könnuninni var skipt upp í
fjóra meginhluta. I fyrsta hluta
var fólk beðið að forgangsraða níu
umhverfisatriðum sem fengin
voru með forkönnun meðal borg-
arstarfsmanna og fulltrúa í Graf-
arvogsráði. I öðrum hluta var
spurt um almenn viðhorf til um-
hverfismála, í þriðja hluta um að-
búnað og í fjórða og síðasta lagi
var spurt um endurvinnslu og
Umhverfi
Könnunin gefur sterkar
vísbendingar um, segir
Helgi Pétursson, að al-
mennt séu Reykvíking-
ar ánægðir með um-
hverfísmál borgarinnar.
endurnýtingu.
Niðurstöður könnunarinnar eru
um margt mjög forvitnilegar. A 1.
mynd má sjá niðurstöður forgan-
gsröðunar borgarbúa á þeim þátt-
um er voru oftast settir í fyrsta til
fimmta sæti. Þar kemur fram að
efst í huga borgarbúa er loft-
mengun, en fast á hæla_ hennar
kemur umferðaröryggi. I þriðja
sæti er endurvinnsla og endurnýt-
ing sorps. Því má færa rök fyrir
því að þessi þrjú atriði séu mikil-
vægustu umhverfismál Reykja-
víkur samkvæmt áliti borgarbúa.
I könnuninni var spurt hvort
viðkomandi yrði fyrir óþægindum
Helgi Pétursson
Velgengni stangaveiði
í straumvötnum
í LOK aldar er
ekki úr vegi að horfa
til baka og athuga
það sem hefur verið
að gerast í veiðimál-
um. Stórfelld breyt-
ing hefur orðið á
seinni hluta aldarinn-
ar frá því sem var áð-
ur, hvað varðar veiði-
fyrirkomulag á laxi
og göngusilungi og í
tekjuöflun vegna
þessara hlunninda.
Þrátt fyrir að
stangaveiði hafi haf-
ist hér á landi eftir
miðja seinustu öld,
fyrst og fremst fyrir tilverknað
enskra veiðimanna, sem hingað
lögðu leið sína, komst ekki veru-
legur skriður á þátttöku lands-
manna í stangaveiði í ám og vötn-
um hér á landi fyrr en eftir
heimsstyrjöldina seinni, 1939-
1945. Stangaveiði hefur vaxið
hröðum skrefum og nær það til
allra þjóðfélagshópa. Er því nú
svo komið að stangaveiðin er sú
veiðiaðferð sem beitt er í lang-
flestum straumvötnum landsins.
Jafnframt komu silungsárnar með
sjóbirting og sjóbleikju til sög-
unnar sem skemmtilegar stanga-
veiðiár, þar sem víða var áður
stunduð netaveiði og ádráttur.
Netalagnir týna tölunni
Seinustu vatnsföllin þar sem
netaveiði á laxi og göngusilungi
var viðhöfð í ríkum mæli eru
Hvítársvæðið í Borgarfirði, Ölf-
usá og Hvítá í Arnessýslu og
Þjórsá. Netaveiðin fyrir lax í Hví-
tá í Borgarfirði hefur um margra
ára skeið verið keypt upp með
sérstökum samningi milli neta-
bænda og bænda við hliðarár
Hvítár, sem ráðstafa veiðinni til
stangaveiðimanna. Þá hefur veru-
lega dregið úr netaveiði á vatna-
svæði Ölfusár frá því sem áður
var og stangaveiði tekin upp í
staðinn.
Þá hafa allar sjávarlagnir til
laxveiði verið keyptar upp með
frjálsum samningum við eigendur
þeirra að frumkvæði Félags um
uppkaup laxalagna í sjó, sem nær
til Faxaflóasvæðisins,
og Norður-Atlants-
hafslaxasjóðsins, sem
Orri Vigfússon veitir
forustu. Þá hefur
laxalögn í sjó í
Vopnafirði verið tek-
in upp og lögð til
nærliggjandi ár með
sérstökum samningi.
Grundvöllur lagður
Fullyrða má, að
grundvöll þessarar
hagstæðu þróunar
megi þakka setningu
lax- og silungsveiði-
laganna 1932. Sú fé-
lagslega uppbygging með stofnun
og starfsemi veiðifélaga, sem
veiðilögin gerðu ráð fyrir meðal
annars, er tvímælalaust lykillinn
að velgengni okkar á þessu sviði.
Þá er einnig vert að minna á mik-
ilvægan þátt í hinni hagstæðu
þróun en það er hlutur stanga-
veiðifélaga og annarra klúbba
stangaveiðimanna, annarra leig-
utaka og umboðsmanna við sölu
veiðileyfa innanlands og erlendis.
Þó að Islendingar hafi fyrst og
fremst haslað sér völl á sviði
stangaveiði í ríkum mæli á seinni
hluta þessarar aldar, eru til dæmi
um langa stangaveiðihefð, eins og
í ánum í Borgarfirði, sem fyrr var
getið um. A seinni árum hafa út-
lendir veiðimenn í vaxandi mæli
lagt leið sína hingað til lands til að
veiða enda aðbúnaður og aðstaða
hér fyrsta flokks, að dómi þeirra
sem best til þekkja í þessari grein
ferðaþjónustu.
Hafbeit til stangaveiði
Þá hefur ýmislegt athyglisvert
og spennandi verið að gerast í
sambandi við ræktun og nýtingu
vatnasvæða til laxveiða. Það
nýmæli var tekið upp sem nefnt
hefur verið „hafbeit til stanga-
veiði“ og eru Rangárnar orðnar
þekktastar fyrir þá aðferð, sem
skilað hefur metlaxveiði á svæð-
inu. I Rangánum hefur lengst af
ekki verið um laxveiðihefð að
ræða því að sjóbirtingur og
bleikja voru þar nær allsráðandi
en vottur var þar af laxi. Þeir
Stangaveiði
Nýta þarf betur silung-
sstofna í stöðuvötnum
landsins, segir Einar
Hannesson, til stanga-
veiði og reyndar neta-
veiði, því að víða eru
þeir vannýttir.
fiskstofnar höfðu orðið fyrr á ár-
um fyrir þungum búsifjum vegna
umbrota í Heklu og má sérstak-
lega nefna gosið 1947 sem hófst í
mars það ár.
Um 5 ára skeið hefur verið ár-
viss mjög góð laxveiði í Rangán-
um. Þessi velgengni byggist á ár-
legri sleppingu gönguseiða af laxi
í ríkum mæli í árnar og endur-
heimtu fullvaxinna laxa úr sjó.
Verður fróðlegt að fylgjast með
framhaldinu. Tekjur af svæðinu
hafa skipt tugum milljóna króna í
sölu veiðileyfa og annarrar sölu á
hendi ferðaþjónustu á svæðinu.
Þessi árin er því laxveiðihefðin að
festa rætur í Rangárþingi.
Ný öld - aukin tækifæri
Af framangreindu er ljóst að
seinni helmingur aldarinnar hefur
verið viðburðaríkur í veiðimálum.
Hann hefur skilað okkur mjög
góðum árangri í bættri og hag-
felldri nýtingu lax- og göngusil-
ungsstofna í ám landsins.
Næsta verkefni, sem bíður okk-
ar í upphafi næstu aldar, er að
nýta betur silungsstofna í stöðu-
vötnum landsins til stangaveiði og
reyndar netaveiði, því að víða eru
silungsstofnar vannýttir. Bæta
þarf aðgengi að vötnunum og að-
stöðu við þau fyrir stangaveiði-
menn. í því efni er víða óplægður
akur. Sú reynsla sem fengist hef-
ur á þessu sviði sýnir svo að ekki
verður um villst að möguleikar
okkar eru miklir á þessu sviði.
Höfundur er fulltrúi lyá Lands-
sambandi veiðifélaga.
Einar Hannesson
Hlutfall atriða í 1-5 sœti
Loftmengun
Umferðaröryggi
Flokkun ogendurvinnsla
Útivistarsvæði
Unigengni borgtrbda
Verndun straitdlengju.
Fræðsla umbvcrtismála
Hijöðmengim
Ný ting náttúruauðlinda'
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80'
vegna, loftmengunar á heimili
sínu. I ljós kom að 53% aðspurðra
verða fyrir engum óþægindum og
samtals 24% fyrir frekar litlum og
mjög litlum óþægindum. Það er
því ljóst að stór hluti borgarbúa
verður ekki fyrir óþægindum
vegna loftmengunar á heimilum
sínum en telja samt sem áður að
hreinleiki lofts sé mikilvægt um-
hverfismál framtíðarinnar. Hið
sama má segja um hávaðamengun
vegna umferðar. Helmingur að-
spurðra verður ekki fyrir neinni
hávaðamengun vegna umferðar á
heimili sínu og samtals 28% verða
fyrir mjög litlum eða frekar litlum
áhrifum. Þessi tegund mengunar
er að vísu bundin við mjög af-
mörkuð svæði kringum stórar um-
ferðaræðar.
Umhverfismál virðast skipta
Reykvíkinga mjög miklu máli.
93% aðspurðra svöruðu að um-
hverfismál skiptu mjög miklu eða
frekar miklu máli. Jafnframt svör-
uðu 90% úrtaksins að það skipti
miklu máli að borgaryfirvöld
veittu almenningi fræðslu um um-
hverfismál. Hér eru sterkar vís-
bendingar um að umhverfisvitund
Reykvíkinga sé sterk og þeir láti
umhverfið sig miklu varða. Þegar
spurt var hvort viðkomandi teldi
að Reykjavíkurborg stæði framar-
lega eða aftarlega í umhverfismál-
um kom í ljós að tæplega helming-
ur sagði höfuðborgina standa
mjög eða frekar framarlega.
Fimmtungur hafði ekki skoðun en
einungis 5% töldu borgina standa
mjög aftariega í umhverfismálum.
Ofangreindar niðurstöður benda
sterklega til þess að fólk sé ánægt
með hvernig borgin hefur tekið á
umhverfismálum undanfarin ár og
áratugi og er gott veganesti í
framtíðarstefnumótun sem nú er í
gangi.
I könnuninni var spurt hvort
viðkomandi fyndist umferðarör-
yggi ábótavant í sínu hverfi. I ljós
kom að 55% aðspurðra töldu að
umferðaröryggi væri ekkert eða
frekar lítið ábótavant í sínu hverfi.
Hins vegar töldu um 27% umferð-
aröryggi frekar mikið ábótavant
og 12% mikið ábótavant. Þessar
niðurstöður eru í góðu samræmi
við forgangsröðun aðspurðra þar
sem umferðaröryggismál voru í
öðru sæti. Því virðist svo vera að
þessi málaflokkur brenni einna
heitast á fólki í dag. Hér ber að
geta þess að umferðaröryggis-
áætlun Reykjavíkurborgar hófst
árið 1997 og er markmiðið að
fækka umferðarslysum um 20%
fyrir aldamót. Hluti af aðgerða-
áætluninni er lækkun umferðar-
hraða í íbúðarhverfum í 30 km/
klst.
I könnuninni var spurt hvaða
hluti viðmælendur flokkuðu frá
sorpi á heimili sínu. Nær allir
þátttakendur sögðust flokka sitt
heimilissorp að einhverju leyti, en
einungis 2-3% aðspurðra sögðust
ekkert flokka sorp heimilisins.
Mest er flokkað af plastflöskum,
áldósum og glerflöskum en þessar
tegundir sorps hafa skilagjald.
Mest kom á óvart hve hátt hlutfall
viðmælenda sagðist flokka mjólk-
urfernur (38%) og lífrænan úr-
gang (19%). Hér stangast nokkuð
á það magn sem kemur til
SORPU og ef t.d. 38% af fólki
flokka frá mjólkurfernur. Hugs-
anlegt er að fólk flokki fernurnar
frá á heimilinu en þær síðan endi í
tunnunni á sumum heimilum.
Könnun sem þessi er sú fyrsta
sinnar tegundar á Islandi. Hún
gefur vísbendingar um vilja al-
mennings í umhverfismálum nýrr-
ar aldar. Jafnframt gefur hún inn-
sýn í hegðun fólks, t.d. í
sorpmálum. I heild gefur könnun-
in sterkar vísbendingar um að al-
mennt séu Reykvíkingar ánægðir
með umhverfismál borgarinnar.
Könnunin gefur einnig stjórnend-
um borgarinnar ábendingar um
hvað mætti betur fara. Þau atriði
munu verða skoðuð og könnunin
almennt tekin með sem eitt af
stjórntækjum stefnumótunar í
umhverfismálum Reykjavíkur á
næstu öld.
Höfundur er borgarfulltrúi og for-
maður umhverfis- og heilbrigðis-
nefndar Reykjavikur.