Morgunblaðið - 03.11.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIJCUDAGUR 3. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Náttúruljóð
LISTIR
Jökulgii undir Torfajökli - af Brennisteinsöldu.
BÆKUR
Ljósmyndir
LAND
Eftir Pál Stefánsson. Hönnun: Páll
Stefánsson og Snæfríð Thorsteins.
Litgreiningar: Prentmyndastofan
hf. Prentað í Singapúr. Útgefandi:
Iceland Review, 1999.120 bls.
Á ÞEIM sautján árum sem liðin
eru frá því að Páll Stefánsson lauk
ljósmyndanámi í Svíþjóð og var
ráðinn að Iceland Review-útgáf-
unni hefur hann breytt ásýnd ís-
lenskrar landslagsljósmyndunar.
I tímaritum Iceland Review
fékk Páll strax vettvang sem ljós-
myndara dreymir um. Vettvang til
að birta myndir sínar reglulega í
vandaðri prentun, með fastan les-
endahóp sem veitir ljósmyndaran-
um aðhald með því að hafa skoð-
anir á því hvernig hann vinnur.
Þannig hefur hann haft sitt gallerí
og við höfum getað fylgst með lit-
ríkum litmyndaferli hans í gegnum
ótölulegan fjölda birtra ljósmynda.
En besta leiðin til að njóta ljós-
mynda finnst mér vera bókarform-
ið. Og Páll hefur á ferlinum sent
frá sér fjórar bækur í samvinnu
við Iceland Review, bækur sem
hafa allar verið unnar af metnaði
og myndunum búinn búningur
sem þeim sæmir.
Fyrsta bók Páls, Light, kom út
1986. Þá ísland, 1991, Panorama,
1996, og þessi nýja bók nefnist
Land. Það er aðdáunarvert hvað
ljósmyndaranum hefur tekist að
, gera bækurnar ólíkar, útlits- og
Ijósmyndalega, en samt viðhaldið
markvissri stíllegri þróun. Ef litið
er yfir eldri bækurnar má segja að
Light sé bók hins unga og kapp-
sama sem finnst hann þurfa að
sanna sig með glæsilegum mynd-
um, sýna áhrifamikil tökin á lit-
brigðum, myndbyggingu og skiln-
ing á ljósi. Island er síðan stór bók
og myndmörg. Þar er gengið á
safn gæðaljósmynda sem hlaðist
hafa upp hjá ljósmyndaranum,
sem sýnir nú meiri fjölbreytileika í
tækni; fer vítt og breitt um landið
og sýnir margbreytilega ásjónu
þess. I Panorama er, eins og heitið
gefur til kynna, alfarið unnið með
víðar myndir sem teknar eru á
stórar filmur og öll áferðin sérlega
glæsileg. Athyglisvert er að sjá
hvernig ljósmyndarinn getur skipt
um filmuformat og á stuttum tíma
náð á því meistaralegum tökum;
unnið með gjörólík lögmál í mynd-
byggingu frá hinu hefðbundna 35
mm formati sem hann hafði ein-
beitt sér að áður.
Hin nýja bók Páls, Land, er
ótvíræður hápunktur á ferli hans.
Hér birtist verk eftir ljósmyndara
sem þarf ekkert að vera að sanna
sig lengur en leggur metnað sinn
allan í nálgun við sex eftirlætis-
svæði sín; Norður-Þingeyjarsýslu,
Vatnajökul, Landmannalaugar,
Vestfirði, Snæfellsnes og Langasjó
og Laka. Margar myndanna í bók-
inni, en þær eru 60 talsins, eru
einfaldari en menn hafa oft átt að
venjast frá hendi Páls; hann fer
nær formum landsins og tekst á
snjallan hátt að fanga kjama stað-
anna innan myndrammans. Hrika-
leiki berangurs og kraftar auð-
nanna tala hér afar sterkum rómi.
Nekt landsins og andstæður em
túlkaðar með sparlegri notkun lita.
Kaflamir sex eru allir áhrifa-
miklir og nálgunin við landið í
þeim áþekk, þótt svæðin sem sýnd
era séu æði ólík. Landmanna-
laugakaflinn inniheldur margar
perlur, sem og sá frá Vestfjörðum,
en mest á óvart koma þó myndim-
ar frá Langasjó og Laka, enda er
það svæði sem fáir fara um og hef-
ur verið illa kynnt með ljósmynd-
um þótt óvíða séu fegurri og
áhrifameiri svæði á landinu.
Með einfaldri en hreinni hönnun
á bókinni gengur vel upp að
blanda saman ólíkum myndform-
um; ferköntuðum myndum, 35mm
myndum og panórama, og sköpuð
er heild sem er hnitmiðaðri en í
fyrri bókunum. Það er algengt að
Ijósmyndarar finni sér ákveðið
myndaformat, myndavélategund
eða filmustærð sem þeir læra svo
vel á að þeir hætta að leita og láta
nægja að fullkomna sig í notkun
þeirra tækja sem þeir þekkja svo
vel. Þannig er því ekki farið með
Pál. Hann virðist vera sfleitandi að
ferskum aðferðum til að nálgast
landið. Ljósmyndari sem vill kom-
ast á toppinn og síðan halda sig
þar, eins og Páll hefur gert um
árabil, heldur áfram í leit sinni og
slakar aldrei á; hann heldur áfram
að reyna að dýpka skilning sinn á
myndefninu og á tækjunum sem
koma sýninni á myndefnið til skila.
Mælikvarðinn á árangurinn er síð-
an alltaf sá hinn sami, myndramm-
inn og það sem við sjáum innan
hans. I tilviki Páls er þessi skiln-
ingur á myndbyggingunni og tær-
leiki hennar sérstakur. Ég dáist til
dæmis að þeim tökum sem hann
hefur á panórama-formatinu.
Vissulega hæfir þetta myndafonn
landslagi vel, í sínu lárétta eðli, en
það er erfitt og flókið að byggja
upp innan þess spennu, dýpt og
víddir. Á þvi hefur Páll fundið
snjallar lausnir. Flestum hættir til
að byggja út frá miðjunni, hafa
ekki þá „víðsýni" að ná að notfæra
sér víðmyndina til fullnustu. Páll
byggir iðulega upp ólíka og and-
stæða heima innan þessa víða
ramma, eitt gerist yst til vinstri og
annað hægra megin, og tengist
samt, eins og í ljósmynd af reið-
mönnum við Löngusátu, eða í ann-
arri frá Ingólfsfirði á Ströndum.
Að taka svona ljósmyndir, sem
virðast ofur einfaldar við fyrstu
sýn en eru samt þrungnar galdri,
krefst mikillar þjálfunar og agaðs
auga.
Með þessari nýju bók tryggir
Páll Stefánsson enn og aftur stöðu
sína sem einn af okkar alfremstu
ljósmyndm-um; ljósmyndari með
afgerandi persónulegan stfl í
landslagsljósmyndun sem fjölmar-
gir dást að og sumir reyna að
stæla. Kannski má líta svo á að
Páll sé ný tegund af þjóðskáldi,
skáld sem yrkir óð til landsins
með sínum sérstæðu og óneitan-
lega afar fallegu ljósmyndum. Rétt
eins og rómantísku skáldin vöktu
þjóðina til vitundar um náttúrana,
og svo aftur málarar eins og
Þórarinn B., Ásgrímur og Kjarval
með myndum sínum; þá er það nú
hlutverk náttúruljósmyndarans að
sýna umheiminum hina fögru og
síhvikulu ásýnd lands og náttúru;
og undirbyggja skilning okkar á
því hvaða gersemar við eigum í
þessu landi.
Einar Falur Ingólfsson
Ein af myndunum á sýningu Hörpu Björnsdóttur í listasalnum Man á Skólavörðustíg.
Sjón-
rænt
endur-
varp
MYNDLIST
Listasalnrinn M a n
VATNSLITAMYNDIR
HARPABJÖRNSDÓTTIR
Opið virka daga frá 10-18. Sunnudaga 14-18.
Til 7. nóvember. Aðgangur ókeypis.
LISTASALURINN Man er nýtt fyrir-
bæri á Skólavörðustígnum, þótt þar séu
íleiri listhús og fer fjölgandi. En um er að
ræða fataverslun á hæð, listasal í kjallara
líkt og hjá Sævari Karii, en eitthvað stærri
og engu síður vistlegan. Þá hefur eigandi
verslunarinnar, Þorbjörg Daníelsdóttir,
drjúga reynslu af rekstri listasalar þar
sem hún sá um FIM-salinn á Garðastræti,
meðan hann var og hét. Mun fyrir sumt
hafa saknað andrúmsins sem þar sveif yfir
vötnum og umgengni við listafólk, var þó
ekki alveg sátt við reksturinn og vildi gera
miklu meira fyrir salinn og félagið en hún
hafði svigrúm til. Það er því ástæða til að
fylgjast vel með þessu framtaki sem í senn
er til komið fyrir áhuga og atorku, því hér
er framkvæmda- og hugsjónakona á ferð
sem ekki leggur árar í bát þótt aldur fær-
ist yfir né á móti blási. Er fyrir sumt eins
k'onar hliðstæða fagurkerans Helga Ein-
arssonar að Sporðagrunni 7, sem hvergi
eirði fram á síðasta dag nema hann hefði
eitthvað fyrir stafni sem glatt gæti auga
sitt og annarra, og um skeið rak listhúsið
Loftið, neðar og fremst í götunni.
Rýnirinn var ekki á landinu þegar list-
húsið opnaði og fyrsta sýningin fór því
eðlilega hjá, en nú sýnir þar málarinn og
grafiklistamaðurinn Harpa Björnsdóttir,
sem er vel kunn stærð í íslenzku listlífi og
víða hefur komið við í félagsmálum lista-
manna. Á sýningunni eru 19 vatnslita-
myndir, sem allar eru unnar á síðasta ári
og eru myndirnar sjónrænt endurvarp úr
umhverfi og upplifun listamannsins. „Allt
sem við sjáum verður eign okkar í sjón-
rænum skilningi og við getum tekið þá sýn
fram hvenær sem við viljum, umbreytt
henni, smíðað hana í hvert það form sem
við viljum. Hinn sjónræni eignaréttur er
miklu meira virði en hinn efnislegi eignar-
éttur, því hann lifir með einstaklingnum til
æviloka, ekkert fær honum grandað og
enginn tekið hann frá honum“, eins og seg-
ir í skrá og óhætt er að undirstrika með
rauðu. Það er afar þekkilegur og sterkur
svipur yfir sýningunni og þær njóta sín svo
vel í salnum að hann er eins og sniðinn fyr-
ir þær, tel ég mig ekki hafa séð jafn sam-
stillta og sterka sýningu frá hendi Hörpu.
Einkum er það áberandi hve formin í
myndunum eru samþjappaðri, litaheildirn-
ar safaríkari og staðsetning þeirra á mynd-
fletinum yfirvegaðri. Svona á þetta einmitt
að þróast hjá skapandi listamanni sem
treystir á mátt sinn og megin, er sjálfs síns
herra. I stuttu máli afar samstillt og lifandi
sýning sem talar sjálf sínu máli. Harpa er
myndskáld, frásegjandi, notar pentskúfinn
líkt og rithöfundurinn blýantinn eða lykla-
borðið, og myndir hennar þarfnast síður
utanaðkomandi lesturs eða leiðsagnar til
að hefja sig til flugs.
Bragi Ásgeirsson