Morgunblaðið - 03.11.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1999 35^
Nýting lífrænna úr-
gangsefna til uppgræðslu
SPURNINGIN um
samband manns og
náttúru er áleitin á
okkar dögum. Ekki að
undra nú við alda- og
árþúsundamót þegar
maðurinn stendur
frammi fyrir nýjum
áskorunum. Samband
okkar við náttúruna er
ákvarðandi um fram-
tíð siðmenningar okk-
ar. Það er því vel við
hæfi að eitt af fyrstu
verkefnum sem
hrundið var af stað sl.
vor undir merkjum
Reykjavíkur, menn-
ingarborgar Evrópu
árið 2000 var verkefni á sviði um-
hverfismála. Verkefnið hefur hlotið
heitið SKIL 21 og byggist á nýt-
ingu lífrænna úrgangsefna sem til
falla í atvinnurekstri til upp-
gi'æðslu og ræktunar örfoka lands.
Línulegur efnabúskapur
SKIL 21 er unnið í anda sjálf-
bærrar þróunar en hugtak þetta er
ein meginstoð í umræðu um um-
hverfismál hvarvetna í heiminum í
dag. Til að glæða hugtakið merk-
ingu er freistandi að spyrja: fyrst
svo mikil áhersla er lögð á sjálf-
bæra þróun í heiminum í dag hvað
er það í þróun samfélagsins sem
hingað til hefur ekki verið sjálf-
bært?
Frá dögum iðnbyltingarinnar
hefur magnbundinn vöxtur verið
mikils metinn í hagkerfi mannsins.
Meira hefur verið álitið betra.
Efnabúskapur hag-
kerfisins er línulegur;
hann hefur upphaf og
endi. Tekið er af auð-
lindum jarðar, gæði
þeirra nýtt í hagkerf-
inu og úrgangi skilað
út í umhverfið. í vist-
kerfi jarðar er efnabú-
skapur hins vegar í
stöðugri hringrás.
Úrgangur frá einni
tegund eða lífsformi
verður jafnharðan
efna- og orkuspretta
fyrir aðrar tegundir
og önnur lífsform. Því
má segja að hin línu-
lega aðferð iðnaðar-
samfélagsins við meðhöndlun úrg-
angs sé ósjálfbær. Gæði jarðar
minnka og úrgangur hleðst upp.
Því er ljóst að ef við ætlum að halda
áfram að njóta ávaxta neyslusamfé-
lagsins þurfum við að temja okkur
efnabúskap sem tekur mið af efna-
búskap náttúrunnar. Sjálfbær þró-
un er því í raun hin hversdagslega
speki um að ganga ekki á höfuðstól-
inn heldur lifa af og nýta afrakstur-
inn.
Af pappír í framkvæmd
Afdrif lífrænna efna eru mikil-
væg frá sjónarhóli sjálfbærrar þró-
unar. Samkvæmt skýrslu umhverf-
isráðuneytisins frá 1997, „Sjálfbær
þróun í íslensku samfélagi" skortir
ekki opinbera stefnumörkun hér-
lendis varðandi meðferð og notkun
þessara efna. Það sem á skortir er
hins vegar að koma framkvæmda-
Umhverfisverkefni
SKIL 21 er unnið í anda
sjálfbærrar þróunar, en
Jóna Fanney Frið-
riksdóttir segir þetta
hugtak vera eina megin-
stoð í umræðu um um-
hverfísmál hvarvetna í
heiminum í dag.
áætlun ríkisstjórnarinnar af pappír
yfir á framkvæmdastig. Til þess
búa ríki og sveit yfir tilteknum
stjórntækjum t.a.m. í formi laga,
reglugerða og gjaldskráa. Og
engra undanbragða er auðið því
innan skamms munu Islendingar
þurfa að lúta tilskipun Evrópu-
sambandsins sem kveður á um
flokkun lífrænna úrgangsefna frá
efnum sem eru urðuð. Fram-
kvæmdaáætlun yfii-valda ein og sér
dugir þó skammt því samfélagið
þarf að samhæfa krafta sína ef vel á
að vera. Fræðsla ér því forsenda
góðs árangurs á öllum stigum þessa
málaflokks því að segja má að
flokkun sorps sé spurning um
neysluvenjur og lífsstíl.
Atvinnulífið
skrefi á undan
Af jákvæðum undirtektum í garð
umhverfisverkefnisins SKIL 21 að
Jóna Fanney
Friðriksdóttir
Batnandi tímar
SÍÐASTLIÐINN
fimmtudag skrifar í
Morgunblaðið kennari
að nafni Magnús
Þorkelsson. Margt er
gott að mínu áliti í
grein hans, en þó eru
nokkur atriði sem falla
mér ekki í geð. Til
dæmis þetta: Heldur
Magnús því virkilega
fram, að einu áhrif
reykingabanns snerti
þann hóp sem reykir
og vill halda því
áfram? Nú eða orða
spurninguna þannig:
er bann ekki áhrifaríkt
í neinu tilfelli? Mér finnst nefnilega
að Magnús sé að meina, að vegna
þess að áhrif reykingabanns virki
ekki á alla sem vilja reykja (eða
geta ekki hætt), þá sé bann gagns-
laust. Við þurfum í upphafi að gera
okkur ljóst, hvernig ástand var í
þessum málum fyrir svona þrjátíu
árum. Því nefni ég nú það tímabil,
að þá var ég hættur að reykja, byrj-
aður að berjast gegn reykingum og
því tala ég nú frá eigin persónu, að
þá voru ansi fáir sem stóðu með
manni, og umfram allt þekking á
beinum og óbeinum áhrifum miklu
minni. Mikið liggur manni oft við
gráti, þegar maður hugsar til
þeirra fjölmörgu jafnaldra sinna,
karla og kvenna og sumra miklu
yngri sem liðið hafa miklar þjáning-
ar og flestir dáið af völdum sjúk-
dóma sem nú er fullyrt að stafað
hafi af afleiðingum reykinga.
Þá var ástand þannig, svo eitt
dæmi sé tekið, að á fundum reyktu
allir sem vildu og enginn lét sér
detta í hug að reyna að banna.
Reyndar gekk þetta nú óbreytt
fram á níunda áratuginn. Nú þekk-
ist hvergi reykt á fundum. Þá, og
lengi fram um áttunda tuginn, sást
varla sá bíll á götu, sem ekki var
einhver reykjandi í. Sést tæpast
núorðið, nú eru sérstaklega
auglýstir reyklausir notaðir bílar.
Hver vinnustaðurinn af öðrum hef-
ur tekið upp reykingabann meðal
starfsmanna og oftast
að því er virðist án
verulegrar andstöðu
þeirra, minn vinnu-
staður, RR, var þar
meðal þeiri'a fyrstu.
Nú er næstum föst
krafa í öllum atvinnu-
auglýsingum, að um-
sækjandi sé reyklaus.
Athuga þarf það í sam-
bandi við orð Magnús-
ar, að við sem ekki
reykjum höfum óskað
eftir þessum reglum
um bann við reyking-
um á vinnustað og
ki-afist aðstoðar
löggjafans til, ekki til að fjandskap-
ast við vinnufélaga okkar; sko,
hreint ekki, heldur bæði okkur
sjálfum og ekki síður þeim til góðs.
Og hvort sem nú er réttlætanlegt
að við komumst upp með að þvinga
þá með þessum hætti, hvers vegna
ættu þeir frekar að komast upp
Reykingar
Eg held varla hægt að
hugsa upp verri glæp,
segir Helgi Ormsson, en
kúga fólk með reyking-
um á heimilinu.
með að þvinga okkur?
Það að vinna á reyklausum
vinnustað hlýtur til dæmis að vera
stöðug hvatning til þeirra sem vilja
hætta, bara vegna betri líðunar og
svo þessar hömlur og stöðugu erfið-
leikar. Það minnir á í umræðum um
það, hvort mikið er að marka magn
þess tóbaks sem selt hefur verið á
seinni árum, að reykingavenjur
hafa breyst mikið. Þá man maður
eftir að fólk reykti sigarettuna upp,
eldurinn bókstaflega hvarf inn milli
varanna.
Nú þegar maður kemur að þeim
sífækkandi stöðum þar sem fólk
reykir, eru allstaðar fullir bakkar af
hálfum sígarettum, þetta gefur
mjög ranga mynd af því magni sem
selst og svo aftur hvað er reykt.
Þessar reglur hafa sannariega leitt
tfi þess að mikið hefur dregið úr
reykingum, miklu meira en látið
hefur verið uppi og því til sanninda
skulum við skoða það sem ég sagði
um fundi og aðrar samkomur fólks.
Við erfidrykkjur, fermingar og aðr-
ar fjölskyldusamkomur, var oftast
helmingur fólksins reykjandi og
mökkur í húsinu.
Nú sést ekki manneskja reykja
utan einstaka að laumast fram við
dyr. Hvar er þá allt fólkið sem enn
reykir fyrst það er ekki lengur inn-
an fjöldans? Allir í felum að reykja,
helmingur íslendinga? Því trúi ég
ekki.
Eins og ástand var hér áður, get-
um við svo sannarlega verið stolt í
dag. Þá var föst regla að senda börn
eftir sígarettum og tóbaki, hvort
sem nú var til nágranna eða í búðir
og þótti engum tiltökumál.
Fyrir rúmlega tuttugu árum
stoppuðu tveir kunningjar mínir
hjá mér og kom annar yfir í minn
bfl og á eftir honum sonur hans sjö
ára og langaði til að fá að skoða
nýja bflinn minn að innan.
Eftir smástund vantaði pabbann
sígarettu og sendir drenginn yfir í
hinn bílinn, þegar hann kemur með
eina sígarettu í hendinni vantar eld
og pabbinn sendir drenginn sinn
aftur og hann kemur og nú með log-
andi í sígarettunni. Einn dreng
þekkti ég sem var gjarnan hjá
ömmu sinni á daginn þegar hann
var lítill. Amraan átti kunningja
sem stundum komu að heimsækja
hana og þá fól hún litla drengnum
að sjá svo um, að alltaf væru til síg-
arettur fyrir gestina og ef þryti, þá
ætti hann að taka hjá sér aura og
sendast eftir sígarettum og eld-
spýtum.
Nú vil ég biðja fólk að staldra að-
eins við þessi dæmi: Barnið sem
sent er til nágrannans eftir sígar-
ettu fyrir mömmu sína, litla dreng-
inn sem hleypur eftir logandi sígar-
Helgi Ormsson
dæma er ljóst að atvinnulífið í land-
inu er reiðubúið að hefja flokkun
sorps í ríkari mæli en hingað til.
Tólf fyrirtæki á höfuðborgarsvæð-
inu gerðust í vor stofnaðilar að
SKIL 21 og hafa fleiri fylgt í kjöl-
farið. Með aðild að SKIL 21 skuldb-
inda fyrirtæki sig til að fylgja ein-
földum staðli um flokkun sorps og
er lífrænu úrgangsefnunum sem til
falla haldið aðgreindurn frá öðrum
úrgangi og beint í jarðgerð. Jarð-
gerð er ferli þar sem aðstæðum er
stýrt þannig að niðurbrot efnanna
gengur fljótt og örugglega fyrir sig.
Afurð þessarar vinnslu (molta) er
að áferð, útliti og eðli lík frjósömum
jarðvegi og er gagnsemi hennar við
uppgræðslu lands ótvíræð. Mörg
fyrirtæki í landinu hafa flokkað
sinn úrgang um árabil. Með þátt-
töku í SKIL 21 stígur atvinnulífið
þó skrefi lengra og stuðlar ekki ein-
ungis að því að draga úr urðun
sorps heldur samtímis að ræktun
og fegrun lítt gi-óinna svæða í ná-
grenni höfuðborgarinnar sem
skarta mun titlinum menningar-
borg Evrópu á næsta ári.
Verkefnið Skil 21 heldur því i
ettu fyrir pabba sinn og drénginn
sem falinn er sá trúnaður að sjá um
vörslu og útvegun á tóbaksvörum
fyrir gesti ömmu sinnar. Við gæt-
um sjálfsagt bent á mörg dæmi
ekki áhrifaminni en skulum velta
þessum ögn fyrir okkur. Aðeins það
að vera með tóbak í lófanum er
mikill og sterkur áhrifavaldur, lykt-
in af tóbaki höfðar mjög til manns
og freistar og ekki minnst þeirra
sem eru óvanir því auk þeirra sál-
rænu áhrifa sem það hefur á lítil
börn að umgangast tóbak sem sjálf-
sagðan hlut og skynja hvað það
skiptir miklu máli fyrir pabba og
mömmu.
Hefur viðhorf ekki breyst á
þessu sviði?
Er glæpur alltaf glæpur? Spyi’
Magnús.
Hvað er þá verið að meina,
framningu þess glæps að skemma
sig sjálfan á að reykja, eða þann
verknað að valda öðrum óþægind-
um. Þarna er um tvo óskylda þætti
að ræða sem þó skarast. Foreldr-
arnir sem reyktu á heimilinu og
litlu börnin sem þjáðust fyrstu ár
lífsins af eyi’nabólgum og öðrum
krankleika, varð oft að gera að-
gerðir til að reyna að láta þeim líða
betur auk lyfjagjafa, fyrir lítil, ný-
fædd börn.
Ég held varla hægt að hugsa upp
verri glæp en kúga fólk með reyk-
ingum á heimilinu. Ég held einmitt
að hugsunarhátturinn hafi breyst
og þá er von að málið haldi áfram að
vinnast.
Höfundur er margra
barna faðir og afi.
heiðri hringrás efna í náttúrunni í
raun eru fá viðfangsefni á sviði um-
hverfismála sem hafa eins mikinn
umhverfisávinning í för með sér og
það að beina lífrænum úrgangsefn-
um á þennan hátt í fai-veg sem er
landinu okkar til gagns. Árlega
horfum við á milljónir tonna af jarð-
vegi á haf út. Auðnir, sem áður voru
gróðri klæddar blasa hvarvetna við
og rofabörð minna okkur á að jarð-
vegs- og gróðureyðing heldur stöð-
ugt áfram. Möguleikar hérlendis til
að nýta næringarríkan jarðvegs-
bæti (moltu) til uppgræðslu eru því
óþrjótandi. Nýting lífrænna efna
hefur verið hluti af menning*«L
mannkyns frá fornu fari. Með fram-
kvæmd umhverfisverkefnisins
SKIL 21 er því síður en svo verið að
finna upp hjólið. Umgengni okkar
við náttúruna hefur hins vegar
aldrei í mannkynssögunni skipt
eins miklu máli og nú þegar maður-
inn hefur jafn sterka krafta á valdi
sínu. Við höfum það í hendi okkar
hvort lífræn efni eru látin renna í
sjó fram og grafin djúpt í jörðu þar
sem þau geta valdið umhverfis-
spjöllum eða hvort við nýtum þau
þar sem þeirra er brýn þörf landimf
til heilla.
Með þátttöku í SKIL 21 vinna
fyrirtæki í landinu markvisst að því
að minnka úrgang og um leið efla
uppgræðslu landsins. Þar með
stuðla þau að og gefa fordæmi um
skref í átt að sjálfbærri þróun í ís-
lensku samfélagi. Fyrir þessa já-
kvæðu viðleitni til umhverfismála
og hins mikla menningarauka sem
af hlýst á atvinnulífið heiður skil-
inn.
Höfundur er fyrrv. framkvæmda-
stjóri Gróðurs fyrir fólk í Landnámi
Ingólfs og verkefnisstjóri SKIL 21.
„Enginn lœtnr sér dettu í
hus.aðé&sémeðannoö
mitteigið(‘
Sérfræðingurinn, Jiirn Petersen,
verður til viðtals dagana 4.-7. nóvember nk.
Persónuleg þjónusta í lullum trúnaði.
Apollo Hárstúdíó
Hringbraut 119 • 107 Reykjavík.
Sími. 552 2099 • Fax; 562 2037
fAi’Ol.LO.-t
jjm
Pantii
Pantið*
tímanlega
og sumarbnstaðaskilti
úr tré
Axel Björnsson
S: 897 3550
565 3553