Morgunblaðið - 03.11.1999, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1999 29
LISTIR
Til Lundúna á
fertugsafmæli
Ronnie Scott’s
A þessu ári eru fjörutíu ár liðin frá því að Ronnie Scott
og Pete King stofnuðu hinn sögufræga djassklúbb er
. ■ 7
ber nafn þess fyrrnefnda. Þúsundir Islendinga hafa
heimsótt klúbbinn og í allt haust hefur verið haldið
uppá afmælið og verður svo gert út nóvembermánuð.
Vernharður Linnet heimsótti klúbbinn í október og
sótti auk þess tónleika á vegum Ronnies í Barbican
Center, þar sem ein skærasta stjarna djasssögunnar,
tenórsaxófónleikarinn Sonny Rollins, lék með sextetti
sínum.
RONNIE Scott er
frægastur breskra
djassleikara, þó
ekki vegna spila-
mennskunnar
fyrst og fremst,
heldur klúbbsins
sem hann rak ás-
amt Pete King frá
1959 til dauðadags
um jólaleytið 1996.
Fyrst var klúbbur-
inn í Gerrar-
dsti’æti númer 39,
en 1965 flutti hann
í Frith Street nr.
47 í Soho. í auglýs-
ingu frá klúbbnum er hann opnaði í nýja hús-
næðinu stóð: Tvær mínútur frá Gerrar-
dstræti - eina mínútu ef þú hleypur -
dæmigerður Ronnie Scott húmor. Tveir
frægir Bandaríkjamenn skiptu með sér opn-
unarkvöldinu; saxófónleikarinn Yuseef Lat-
eef og söngkonan Ernestine Anderson. Ari
seinna kom Yuseef Lateef til Islands og lék
hjá Jazzklúbbi Reykjavíkur í Tjarnarbúð.
Gunnar Reynir Sveinsson var heimagangur
hjá Ronnie og góður vinur minn, Gylfí prent
úr Eyjum, fór til London og heyrði Zoot
Sims og A1 Cohn á Ronnie og Bretann Tubby
Hayes. Hann átti ekki orð yfir snilli hins
unga Breta og ég dauðöfundaði hann af upp-
lifuninni. Tubby heyrði ég aðeins af plötum,
hann dó langt fyrir aldur
fram, og á gamla Ronnie
Scott klúbbinn kom ég
aldrei.
Ég hef afturá móti oft
komið á Ronnie Scott
klúbbinn í Frith Street og
magnaðasta tónlistin er ég
upplifði þar var sextett
bassajöfui’sins Charles
Mingus 1971. Einu sinni
fór ég þangað að hlusta á
trommarann Tony
Crombie, en hann hafði
komið til Islands með
fyrstu rokkhljómsveitina
og haldið tónleika í Aust-
urbæjarbíói. Eftir tónleika settumst við nið-
ur með bjór og spjölluðum um Islandferð
Tonys. Brátt bættist Ronnie í hópinn og
spjallið varð fjörugt og sér í lagi varð Ronnie
tíðrætt um einhverja Rósu og svo Gunnar
Ormslev. Ronnie kom hingað í boði Jazzk-
lúbbs Reykjavíkur 1952 og háði þá frægt ein-
vígi við Gunnar Ormslev og þótti íslending-
um sinn maður ekkert gefa frægasta
tenórista Evrópu eftir.
Það var Svavar Gests sem skipulagði tón-
leika Ronnies hér og er ég hitti Pete King á
Ronnie um daginn spurði hann um Svavar.
Hann var greinilega vel kynntur í helsta
djassklúbbi Evrópu.
Clark Terry átti að leika þetta kvöld, en
Sonny Rollins
Ronnie Scott
heimsókn hans til Bretlands var aflýst sök-
um veikinda. I staðinn lék kvintett breska
trompetleikarans Guy Barkers, sem margir
kannast við hérlendis. Hann kom hingað og
lék með íslenskum hljóðfæraleikurum og auk
þess lék Sigurður Flosason um tíma í hljóm-
sveit hans m.a. í sjónvarpsupptöku með Van
Morrison.
Dagskráin var helguð tónlist Terrys, en
þeir Barker eru mjög ólíkir tónlistarmenn.
Barker er óhemju kraftmikill trompetleikari
og þó lögin væru kennd við Terry báru þau
öll merki Barkers. Eitt skemmtilegasta lagið
er Barker sextettinn lék þetta kvöld var til-
einkað kornettleikara Duke Ellingtons, Rex
Steward: Oh Mr. Rex!. Það má fínna á diski
Guy: Into the blue (Veiwe), og er altóleikari
þar Sigurður Flosason. Á Ronnie var Peter
King á altóinn (ruglist ekki saman við Pete
King), en hann blés einmitt í altinn þegar
Ronnie Scott klúbburinn var opnaður fyi-ir
fjörutíu árum í Gerrardstræti. Hörkubíbopp-
blásari Peter King. Roger Kelleway var á
píanóið, Mark Hodgeson á bassa og tromma-
rinn sá sami og á Out of blue: Ralph Salmins.
Kelleway lék um tíma með Clark Terry/Bob
Brookmayer kvintettnum. Auk Barkers
kvintettsins lék kvartett tenórsaxófónleikar-
ans Allan Skidmores þetta kvöld. Allan hefur
lengi verið í fremstu röð breskra djassleik-
ara og lék verk af efnisskrá Coltranes þetta
kvöld, enda aldrei verið dregin dul á hversu
mikil áhrif Coltrane hefur haft á blástur
hans.
Heimsókn í Ronnie’s er alltaf upplifun; allt
frá því glæsiklæddir svartir dyraverðir taka
á móti þér þartil þú er kominn í sjöunda him-
in tónlistarinnar.
Hápunktur djassupplifunarinnar í London
voru tónleikar meistara Sonny Rollins í Bar-
bican Center. Tónleikarnir voru á vegum
Ronnie Scott klúbbsins, en Sonny leikur ekki
marga tónleika á ári og hann er dýr, svo
hann leikur sjaldan á klúbbum. Síðast heyrði
ég hann á Jazzhuse Montmartre í Nörregade
í Kaupmannahöfn, en hann gerði líka allt fyr-
ir Jazz-Kai vin sinn.
Rollins er í ætt við óbeisluð náttúruöflin.
Um leið og hann gekk á sviðið hafði hann
þær þúsundir er í salnum sátu í hendi sér.
Fyrstu lögin voru hálfklén, en svo fór gamli
maðurinn í gang með titilverkinu af nýjasta
diski sínum Global warming. Karabíustef í
anda Don’t stop the carnival. Síðan fylgdi
hver snilldartúlkunin annarri. Klassískur
ballöðuleikur hefur aldrei verið aðall Rollins.
Hann hefur venjulega tætt þær í sundur og
ummyndað af fágætu hugarflugi. Þannig
blés hann A nightingale sang in Berkeley
Square. Margir muna túlkun Niels-Henn-
ings á því lagi í Þjóðleikhúsinu í vor. Algjör
andstæða - en Niels-Henning segir að ein
helsta tónlistarupplifun sín hafí verið að leika
með Sonny Rollins á Evróputónleikaferð.
Að sjálfsögðu endaði meistarinn á Don’t
stop the carnival og arkaði um sviðið með
derhúfuna, sem hefur leyst hattkúfinn lin-
barða af hólmi.
En það var sama hvað klappað var -
ekkert aukalag. Þegar Sonny hefur blásið
Don’t stop the carnival, er tónleikunum lokið.
Gamla brýnið Bob Chranshaw var með
Rollins á rafbassa sem löngum fýrr, en af
þeim yngri var píanistinn Stephen Scott
áhugaverðastur. Það er þó einu sinni svo að
þegar Sonny Rollins er búinn að blása sóló
sinn er harla lítið eftir fyrir hina að vinna úr.
Þvílíkir eru yfírburðir þessa snillings.
Veislan á Ronnie Scott heldur áfram í nóv-
ember og meðal þein'a er leika á klúbbnum
þá eru Chick Corea, Bob Berg, Roy Ayers,
Frank Foster og Heath-bræðurnir svo það
er þess virði að heimsækja klúbbinn eigi
menn leið um London - en öruggara er að
panta borð fyrirfram.
Um endalok tímans
TOIVLIST
Geislaplötur
OLIVIER MESSIAEN
Olivier Messiaen: Quatuor pour la
fín de temps - Kvartett um endalok
tímans. Flytjendur: Kammersveit
Reykjavíkur (Gunnar Egilson - kla-
rínett, Nina Flyer - selló, Rut Ing-
ólfsdóttir - fiðla og Þorkell Sigur-
bjömsson - pianó.)
Tónleikaupptaka Ríkisútvarpsins
frá febrúar 1977. Útgáfa: Arsis
Classics AC 8-99036-2. Lengd:
46’32. Verð: kr. 1.999.
FÁ verk tónlistarsögunnar hafa
eins sterka skírskotun til stríðs-
hörmunga og víðfrægt kammer-
verk Messiaens, Kvartett um enda-
lok tímans . Kringumstæður þær
sem verkið er samið í hafa að sjálf-
sögðu áhrif á upplifun manns á því
en tónmálið og efnislegt innihald
þess með tilvitnunum úr Opinber-
unarbók Jóhannesar gera það að
einu merkasta trúarlega tónverki
aldarinnar. Flest tónverka Messia-
ens voru trúarlegs eðlis og því er
kvartettinn engin undantekning.
En það má telja afrek út af fyrir sig
að semja svo stórbrotna tónsmíð
við ömurlegar aðstæður í fanga-
búðum nasista í Görlitz í Slesíu.
Hljóðfæraskipanin er í hæsta máta
óvenjuleg og helgast af þeim hljóð-
færum sem tiltæk voru: klarínett,
fiðla, selló sem einn strenginn vant-
aði á, og gamall píanógarmur sem
Messiaen sjálfur spilaði á við frum-
flutninginn. Hinir hljóðfæraleikar-
arnir voru franskir samfangar
hans. Þegar verkið var frumflutt í
fangabúðunum ískaldan janúardag
árið 1941 skiptu áheyrendur þús-
undum. Þar var fólk úr öllum stétt-
um þjóðfélagsins: þar á meðal
bændur, prestar, verkamenn,
læknai' og rithöfundar. Flestir
komu frá Póllandi, Frakklandi og
Belgíu en auk þeiri’a voru þýskir
fangaverðir og hermenn viðstaddir.
Þótt erfitt sé að gera sér í hugar-
lund andrúmsloft fangabúðanna
hlýtur frumflutningurinn að hafa
verið ótrúlega áhrifaríkur við þess-
ar aðstæður. En það þarf ekki
stríðshörmungar, ofsóknir og aðra
grimmd til þess að verða fyrir
áhrifum af tónlist Messiaens. Hún
er alltaf áleitin á einhvern veg,
hvort sem menn skynja hana út frá
trúarlegu sjónarmiði, náttúrulýs-
ingum, heimspeki eða hreinlega
hversdagslegri fagurfræði. Messia-
en hljómar alltaf svo vel. Og það á
ekki hvað síst við um Kvartett um
endalok tímans. Hver einasti takt-
ur býr yfir einhverri óútskýran-
legri fegurð sem er einfaldlega svo
gott að hlusta á. Tónmál verksins
er í alla staði auðskiljanlegt og að-
gengilegt þeim sem vilja leggja við
hlustir.
Og nú gefst íslenskum hlustend-
um kostur á að heyra kvartettinn
spilaðan af félögum úr Kammer-
sveit Reykjavíkur í tónleikaupp-
töku frá 1977. Og er þar engum í
kot vísað. Flytjendurnir, Rut Ing-
ólfsdóttir, Gunnar Egilson, Þorkell
Sigurbjörnsson og Nina Flyer, hafa
greinilega átt sinn góða dag því
flutningur þeiiTa er í heild afar
sannfærandi. Samleikurinn er í alla
staði með ágætum, bæði í innhverf-
um, hljóðlátum köflum svo og í fjör-
ugri dansköflum þar sem tónlistin
tekst sannarlega á loft hjá þeim fé-
lögum og margt er frábærlega vel
gert. Þetta á m.a. við um örstuttan
fjórða kaflann sem sveiflast mjög
notalega og um sjötta kafla sem er
dramatískur hápunktur verksins.
Þriðji kaflinn er rúmlega sjö mín-
útna langur einleiksþáttur fyrir
klarínettu og er leikur Gunnars
Egilsonar afar vandaður og ber
vott um algert vald hans á hljóðfæri
sínu. Flókið tónaflúrið leikur í
höndum hans og styrkleikabreyt-
ingin frá 2’00 til 2’15 (nr.3) er sér-
lega glæsilega gerð. Samleikur
Ninu Flyer og Þorkels Sigur-
björnssonar í fimmta kafla er áhrif-
aríkur þó jafnvægi framan af sé
ekki eins og best verður á kosið því
píanóið er of framarlega í hljóð-
myndinni. Kaflanum lýkur þó í full-
komnu jafnvægi milli þeirra
t\7eggja og er niðurlagið sérlega
magnað (nr.5, frá 5’00 til loka kafl-
ans). Friðsæll lokakaflinn fyrir
fiðlu og píanó á ýmislegt sameigin-
legj. með fimmta kafla sem er eins
og áður segir fyi’ir selló og píanó.
Þótt enn sé hér á köflum sama jafn-
vægisvandamál á ferðinni og í
fimmta kafla og inntónun sé stund-
um alveg á mörkunum er kaflinn í
heild fallega leikinn af þeim Þor-
katli Sigurbjörnssyni og Rut Ing-
ólfsdóttur. En auðvitað verður að
taka með í reikninginn að hér er um
tónleikaupptöku að ræða og því út í
hött að krefjast fullkomnunar.
Tæknilega séð er upptakan svo-
lítið klemmd og hvöss en þó ávallt
skýr. Segulbandssuð er nokkuð en
er samt ekki til ama. Áheyrendur
eru ákaflega hljóðlátir en sama
verður ekki sagt um umhverfi tón-
leikahússins (sem reyndar er ekki
getið um hvert er). Bílaumferð er
svo greinileg að m.a.s. gírskipting-
ar heyrast og hámarkinu er náð
þegar DC3-flugvél silast yfir tón-
leikastað! Þessi hávaði skemmir
íyrir einleik Gunnars Egilsonar í
þriðja kafla og er það mikil synd.
Er virkilega ekki hægt að laga
svona lagað með nútíma tækni-
brögðum? Spyr sá sem ekki veit. Á
geislaplötunni sjálfri er upptakan
merkt DDD (al-stafræn) en utan á
umslaginu er sagt að hún sé ADD
(upptaka gerð með gamaldags
(analog) segulbandstæki en öll eft-
irvinnsla unnin með stafrænum
tækjum). Mér vitanlega þekktust
stafrænar upptökur ekki árið 1977.
Þótt tónmál Messiaen sé ekki
ýkja flókið á yfirborðinu og vel
megi njóta tónlistarinnar án nokk-
urra skýringa eru kaflaheiti hans
oft sérkennileg og jafnvel „dular-
full“ og væri þá fengur í að vita
hvað þau þýða. Höfundur texta í
bæklingi (ónafngreindur) gerir
enga tilraun til að þýða kaflaheitin
yfir á íslensku. Fyrsti kafli verksins
heitir t.d. á frummálinu Liturgie de
cristal . Höfundur bæklings lýsir
efni hans á eftirfarandi hátt: Fugl-
arnir vakna snemma morguns og
syngja. Það þarf ekki að kunna
mikið í frönsku til að sjá að hér er
eitthvað allt annað á ferðinni en
þýðing á kaflaheitinu.
Frönskukunnátta landans er ekki
svo almenn að það geti talist ósann-
gjarnt að fara fram á þýðingu á
þeim.
Útgáfufyrirtækið Ai-sis mun
vera hollenskt en er undirrituðum
að öðru leyti ókunnugt enda engar
upplýsingar um fyrirtækið í bækl-
ingi. Vilji smáfyrirtæki skapa sér
sess á hörðum markaði verður það
að vera samkeppnisfært. Það er
það ekki með rúmum 46 minútum
af tónlist á geislaplötu sem seld er á
fullu verði. Ætlun Arsis-útgáfunn-
ar er að gefa út fleiri upptökur með
Kammersveit Reykjavíkur í tilefni
25 ára afmælis sveitarinnai’ og því
hefði verið auðvelt að bæta öðru
verki við. Geislaplötur eru oftast 65
til 75 mínútur að lengd og geta
rúmað allt að 80 mínútur.
En óska má fjórmenningunum til
hamingju með útgáfuna sem ber
vitni um vönduð vinnubrögð og
metnaðarfullt verkefnaval þessara
ágætu listamanna.
Valdemar Pálsson