Morgunblaðið - 27.09.1997, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 1997 33 ..■*
AÐSENDAR GREIIMAR
Vörn fyrirtækja
gegn gengis-
áhættu
í MORGUNBLAÐ-
INU þann 16. ágúst síð-
astliðinn fjölluðu tveir
af starfsmönnum fjár-
stýringar- og viðskipta-
stofu Islandsbanka um
gengisáhættu. í þessari
grein kom fram að
margt mætti betur fara
í stýringu gengisáhættu
fyrirtækja og jafnframt
voru kynntir möguleik-
ar í stöðunni. Er það
ætlun mín að kynna
lauslega einn af þessum
möguleikum.
Ohagstæð gengis-
þróun getur haft mikil
áhrif á afkomu fyrir-
tækis sem stundar inn-
eða útflutning, eða er með lán í er-
lendri mynt. Útflutningsfyrirtæki
sem selja afurðir sínar í Evrópu-
myntum hafa tapað á lækkandi
gengi þessara mynta gagnvart ís-
lensku krónunni og að sama skapi
hafa innflutningsfyrirtæki sem
kaupa vörur í bandarískum dollurum
þurft að greiða hærra verð fyrir
vöru en áður þar sem Bandaríkja-
dollar hefur styrkst gagnvart ís-
lensku krónunni. Ef fyrirtæki þarf
að greiða afborgun af erlendu láni
t.d. í bandarískum dollurum er einn-
ig ljóst að það þyrfti nú að reiða af
hendi fleiri íslenskar krónur fyrir
dollara en áður.
Til skýringar finnst mér rökrétt
að skilgreina hugtakið afleiður: „Af-
leiður eru sérstök tegund samninga
sem notaðir eru til að draga úr
ýmiskonar áhættu í viðskiptum“.
Notkun þeirra er forsenda fyrir góðri
fjármálastjómun í fyrirtækjum
framtíðarinnar.
Þær spurningar sem fjármála-
stjórar fyrirtækja þurfa fyrst og
fremst að spyija sig þegar taka þarf
ákvarðanir samfara greiningu á
gengisáhættu fyrirtækis eru:
1) Hvernig getur íjármálastjóri
notað afleiðutæki til að reyna að
minnka þá gengisáhættu sem fyrir-
tækið býr við?
2) Hvaða áhrif hefur það á fjár-
magn fyrirtækisins ef óhagstæðar
gengisbreytingar eiga sér stað?
3) Hvaða afleiðutæki hentar best
til að stýra þeirri gengisáhættu sem
fyrirtækið býr við? Eitt af þeim fjár-
málatækjum sem fyrir hendi eru til
vamar gengisáhættu em gjaldeyr-
isvilnanir (valréttarsamningar með
gjaldmiðla). Þess konar samningar
veita kaupanda rétt, en ekki skyldu,
til að kaupa/selja ákveðið magn af
gjaldmiðli á fyrirfram ákveðnu verði,
á fyrirfram ákveðnum tíma í skiptum
fyrir ákveðið magn af öðrum gjaldm-
iðli. Þannig hefur kaupandi samn-
ingsins takmarkað gengisáhættu
sína en jafnframt geta hagnaðar-
möguleikar samkvæmt kenningunni
verið ótakmarkaðir ef gengi viðkom-
andi gjaldmiðils sveiflast hagstætt
fyrir kaupanda. Þessir samningar
eru því í raun trygging gegn óhag-
stæðri þróun gengis viðkomandi
gjaldmiðils, án þess þó að afskrifa
notkun stundargengis gjaldmiðils-
ins. Þess konar samningar eru þó
aðeins næst besta lausnin í stöð-
unni, þar sem eftir á kemur í ljós
að annaðhvort hefði verið betra að
gera framvirkan samning, sem virð-
ist ódýrari (ef gengi gjaldmiðils
sveiflast óhagstætt fyrir kaupanda)
eða að aðhafast ekkert (ef gengi
gjaldmiðils sveiflast hagstætt fyrir
kaupanda). Sumir fjármálastjórar
vilja ekkert aðhafast í þessum mál-
um og segja: „Ég þarf ekki að nota
rándýra samninga til að veija fjár-
magn fyrirtækisins, ég spila þetta
bara eftir eyranu". Þetta sjónarmið
er alrangt að mínu mati því verð
gjaldeyrisvilnunar tekur mið af þeirri
áhættu sem vörnin beinist gegn. Það
er ógerningur fyrir fjármálastjóra
fyrirtækja að aðhafast
ekkert til varnar geng-
isáhættu eða að giska
á þróun gengis gjald-
miðla, það einfaldlega
gengur ekki upp til
lengdar og fyrirtæki
geta beðið stórtjón af.
Verð gjaldeyrisviln-
unar myndast með tilliti
til efirtalinna breytna:
1) Tímalengd samn-
ings fram að uppgjörs-
degi
2) Hagnaðargildi
(uppgjörsgengi að frá-
dregnu stundargengi)
samnings
3) Sveiflur í gengi
viðkomandi gjaldmiðla
4) Aðstæður á gjaldeyrisvilnana-
mörkuðum
Lítum á raunhæft dæmi til útskýr-
ingar á gjaldeyrisvilnun:
Fyrirtæki í innflutningi greiðir
vöru eftir sex mánuði og kaupir því
gjaldeyrisvilnun til sex mánaða
tímabils sem tilgreinir kaup á
sænskum krónum 5.500.000.
Samningsgengið er SEK/ISK
Fyrirtæki geta beðið
stórtjón af, segir
Þór Clausen, aðhafíst
íjármálastjórar
ekkert til vamar gegn
gengisáhættu.
9,8749 og því eru þetta íslenskar
krónur 54.311.950. Samkvæmt
verðlagningarlíkani vilnana þá
verður það verð sem kaupandi þarf
að greiða fyrir gjaldeyrisvilnunina
2,62% af heildarupphæð samnings-
ins eða 1.422.973 íslenskar krónur.
Ofan á bætist svo viðskiptakostnað-
ur sem er á bilinu 0,5% - 0,1% eða
um 27.500-50.000 íslenskar krónur.
Kostnaður við samningskaupin var
því um það bil 1.500.000 ísienskar
krónur. Ef gengi SEK/ISK eftir sex
mánuði hækkar síðan úr 9,8749 í
10,4058 er ljóst að fyrir 5.500.000
sænskra króna fást 57.231.900 ís-
lenskar krónur. Þar af leiðandi er
gengistap orðið staðreynd þar sem
fyrirtækið þarf að greiða 2.919.950
íslenskum krónum meira, ef ekkert
hefði verið aðhafst. Gengi gjaldeyr-
isvilnunar sem fyrirtækið keypti sér
hljóðaði hins vegar upp á 9,8749
og því nota þeir það gengi og heild-
arkostnaður við þá leið er verð
samningsins, um það bil 1.500.000
íslenskra króna. Á þessum tölum
má því sjá að sparnaður kaupanda
þessarar gjaldeyrisvilnunar hljóðar
upp á 1.419.950 íslenskar krónur.
Hér hefur aðeins verið tæpt laus-
lega á notkun gjaldeyrisvilnana en
ljóst er að samfara þeim árangri
sem náðst hefur við sköpun mót-
vægis við áhættu í gjaldeyrisvið-
skiptum er þess konar samninga-
gerð fyrirtækjum mjög nauðsynleg
á tímum harðrar samkeppni og örr-
ar þróunar markaða. Stjórnendur
fyrirtækja framtíðarinnar verða að
stunda áframhaldandi fyrirhyggju
í því breytilega viðskiptaumhverfi
sem er ríkjandi í heiminum. Þættir
eins og magnaukning afurða, meiri
breidd í rekstri og aukin sveigjan-
leiki í viðskiptum eru orðnir ein-
kennandi fyrir samkeppnina og því
er mikilvægt að fyrirtæki notfæri
sér þá möguieika sem gefast til að
skila betri árangri.
Höfundur er viðskiptafræðingvr
ogskrifaði kandídatsritgerð um
gjaldeyrisvilnanir.
Þór
Clausen
(
Kveikjan að kennara-
tali með meiru
i
Á UNDANFÖRNUM
áratugum hafa, eins
og kunnugt er, birst
mörg stéttatöl. Þetta
eru skemmtileg og
handhæg uppflettirit.
Þar má fræðast um
uppruna fólks, ætterni
og afkomendur, en ís-
lendingar eru forvitnir
um persónusögu,
vegna þess hversu
auðvelt er, sökum fá-
mennis hér, að nálgast
einstaklinginn. Þetta
er ekki gerlegt í fjöl-
mennum ríkjum, enda
eru rit eins og ég hefi
á minnst, ekki þar að
finna. Þar fæst ekki skráð á slíkar
bækur nema háttsett og þjóðkunn-
ugt fólk. Minningargreinar eru þar
jafn fágætar og þær eru algengar
hjá okkur. Margir telja þetta mun
persónulegra þjóðfélag en gerist
annars staðar í veröldinni.
En hvers vegna er ég að ræða
um stéttatöl og uppflettirit af per-
sónulegum toga? Það er vegna
„tals“ þess, sem ég ætti að vera
kunnugastur vegna stéttar þeirrar
og stöðu, sem ég var tengdur um
langa hríð.
Kennaratal á íslandi heitir rit
eitt mikið, sem hóf göngu sína
1956, þegar fyrsta heftið birtist.
Var ritstjóri verksins, allt til loka
annars bindis, og ásamt Sigrúnu
Harðardóttur til loka fímmta bind-
is, hinn ágæti fræðimaður Ólafur
Þ. Kristjánsson, kennari og skóla-
stjóri í Hafnarfírði. Honum til að-
stoðar voru skólamennirnir Guð-
mundur I. Guðjónsson, Ingimar
Jóhannesson og Vilbergur Júlíus-
son. Prentsmiðjan Oddi sá af kost-
gæfni um prentun og bókband. Til
nýmæla mátti teljast á þessum
tíma, að bókstöfunum a og á var
ekki raðað saman, heldur haldið
aðskildum. Nú er þessi háttur hafð-
ur á, þegar um uppflettirit er að
ræða, sbr. símaskrána.
Ég stundaði nám í Kennaraskóla
íslands á árunum 1945 til 1949.
Námið var upphaflega aðeins tveir
vetur, síðar þrír og loks fjórir. Gilti
það fyrirkomulag þar til skólinn
komst á háskólastig, snemma á
áttunda áratugnum. Kennaraskól-
inn var til húsa í byggingu þeirri,
á horni Barónsstígs og Laufásveg-
ar, sem honum var búin við upp-
haf hans, haustið 1908. Bygg-
ingarmeistari hússins var Stein-
grímur Guðmundsson, móðurfaðir
Steingríms Hermannssonar, for-
sætisráðherra.
Frá hausti 1962 hefur skólinn
verið til húsa í byggingunni við
Stakkahlíð. Er þar um allmikið
húsrými að ræða. Einnig er þar
allmikið landrými fyrir vaxandi
umsvif stofnunarinnar í framtíð.
En víkjum að upphafi Kennara-
tals. Vafalaust hugleiða fæstir
hvert sé upphaf þess. Ritnefndin
vann mikið starf við gerð þess, en
mest mun vafalaust hafa mætt á
ritstjóra verksins, honum Ólafí Þ.
Kristjánssyni, frá Kirkjubóli í Ön-
undarfirði.
En á ég nú 'ekki að segja það,
sem mig hefur lengi langað til að
láta í ljós á opinberum vettvangi?
Kominn er tími til, að mér finnst.
Haustið 1947 settist 34 ára
maður í þriðja bekk Kennaraskól-
ans, og var hann um áratug eldri
en flestir í þeim hópi. Hann hafði
stundað nám í tveimur héraðsskól-
um, Laugarvatni og á Núpi í Dýra-
firði, enda Vestfirðingur, fæddur
á Suðureyri við Súgandafjörð.
Óreglulegur nemandi var hann í
Samvinnuskólanum í Reykjavík,
veturinn 1933-34. Og þetta
nægði honum til inngöngu í þriðja
bekk. Þá hafði hann
stundað kennslu tvo
vetur í Aðalvík og við
barnaskólann á Suð-
ureyri einn vetur. Þá
hafði hann stundað
einkakennslu nokkuð,
og með náminu rak
hann smábarnaskóla í
herbergi sínu, við Sól-
vallagötu. Hjá honum
bjó þar sonur hans,
Kjartan, sem þá var
rúmlega fermdur, og
stundaði nám í gagn-
fræðaskóla í borginni.
Hann varð síðar rit-
stjóri „Þjóðviljans",
einnig alþingismaður
fyrir Alþýðubandalagið á Vest-
íjörðum, kunnur maður. Hann er
sagnfræðingur að menntun, og
hefur séð um útgáfu sagnfræði-
rita.
Hinn „roskni" nemandi í þriðja
bekk KÍ hét Ólafur Jón Ólafsson.
Svo vildi til, að hann settist hjá
mér í bekkjarstofunni, en sessu-
nautur minn (Öm Gunnarsson) um
fjögurra vetra bil, var þá í sjúkra-
húsi. Mér féll strax vel við Ólaf,
og hafði nokkurn styrk af honum
við námið, einkum í sambandi við
lestur á vísunum í Egils sögu, sem
sumar eru all erfíðar, eins og kunn-
ugt er.
Lengi hefur verið gefíð út skóla-
blað í Kennaraskóla íslands, síðar
Kennaraháskóla íslands. Nefnist
það „Örvar-Oddur“. Mér var falin
ritstjóm þess, og var það hand-
skrifað í bók. Alls sá ég um blað
þetta í þijá vetur, en áður hafði
ég séð um skólablað á Reykja-
skóla, er nefndist „Nýgræðingur".
Nú fékk ég Ólaf sem samstarfs-
mann við blaðið. Hann var róttæk-
ur í stjórnmálaskoðunum og vildi
breyta blaðinu, bæði hvað form og
efni varðaði. Hann sagði mér, að
5 Rússlandi, ríki alþýðunnar, væm
veggblöð algeng. Þau væra lesin
og rædd. Nú væri þjóðráð að
breyta skólablaðinu í þetta form.
Þá mætti vænta þess, að það yrði
lesið af nemendum og jafnvel af
kennuranum. Ég féllst á þessa til-
lögu, og nú var blaðið lesið af öll-
um. Oft var mikil þröng á skóla-
ganginum, jafn þröngur og hann
var. Lágvaxnir urðu að teygja sig
dálítið til að geta lesið blaðið, sem
oftast var hengt dálítið ofarlega á
vegginn. Man ég, að mjög varð
Bjami Vilhjálmsson, sem þá var
stundakennari við skólann, að
teygja sig, til að geta lesið þetta
Kennaratalið er yfír-
gripsmikið mannfræði-
rit. Auðunn Bragi
Sveinsson segir frá að-
draganda þessa mikla
verks fi?rir hálfri öld.
„nýja“ málgagn okkar. Var þar oft
um ýmiss konar gagnrýni, jafnvel
á skólayfirvöldin, að ræða. Þarna
kom róttækni okkar fram.
Stundum gengum við Ólafur Jón
saman um bæinn. Litum inn á
veitingahús, eins og Hressingar-
skálann S Austurstræti. Þrátt fyrir
áratugs aldursmun, voram við
nokkuð samstemmdir, hvað skoð-
anir varðaði.
Dag einn áttum við Ólafur Jón
leið vestur í bæ og gengum Ingólfs-
stræti. Minnir mig, að þetta hafi
verið einhvern tíma fyrir hádegi,
en fyrir kom að frí væri gefíð úr
kennslustundum í Kennaraskólan-
um. Allt í einu stakk Ólafur upp
á því, að við héldum inn í Amar-
hvol og hefðum tal af Helga Elías-
syni, fræðslumálastjóra. Ég fór
með, svona fyrir siðasakir. Bjóst
við, að Helgi væri ekki til viðtals
á þessum tíma. Hann tók okkur
ágætlega, enda alúðlegur maður
jafnan. En hvert var þá erindið,
sem Ólafur bar upp við Helga EI-
íasson? Hann spurði, hvort rætt
hefði verið um að safna til Kenn-
aratals á íslandi. Komin væra út
„töl“, eins og „Læknar á íslandi"
og „Guðfræðingatal". Hvers vegna
þá ekki „Kennaratal"? Báðir voram
við fjarri þvi að vera skartbúnir.
En það hafði sjálfsagt lítið að
segja.
Helgi tók okkur sem sagt vel.
Ólafur hafði orðið. Helgi hafði ekki
heyrt um þetta fyrr. En hann virt-
ist hafa áhuga á þessu verkefni,
og lofaði að minnast á það við
ráðamenn kennarastéttarinnar.
Oft hefur mér flogið í hug, að
þama hafí hann Ólafur Jón Olafs-
son ymprað á málefni, sem varð :r
til þess að eitthvert yfírgripsmesta
mannfræðirit hérlendis, Kennara-
tal á íslandi, varð til.
Gaman væri að heyra frekar frá
þessu. Hef ég e.t.v. farið með fleip-
ur? En þetta sagði hann Ólafur Jón
Ólafsson fyrir hálfri öld.
Höfundur er rithöfundur.
Langar þig að lyfta þér upp
eitt kvöld í viku, eða eitt
laugardagssíðdegi í viku
í skemmtilegum skóla innan um glaðvært fólk,
fyrir hófleg skólagjöld?
Ef svo er áttu ef til vill samleið með okkur og yfir 600 ánægðum
nemendum Sálarrannsóknarskólans undanfarin 3 ár. Hringdu
og fáðu allar nánari upplýsingar um langskemmtilegasta
skólann í bænum sem í boði er ( dag.
Svarað er í síma skólans alla daga vikunnar kl. 14-19.
Kynningarfundir eru í skólanum á morgun,
sunnudag kl. 14. Allir velkomnir.
/
Sálarrannsóknarskólinn
— "mest spennandi skólinn í bænum" —
Vegmúla 2, s. 561 9015 og 588 6050.
Auðunn Bragi
Sveinsson