Morgunblaðið - 27.09.1997, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 1997
'■•fr'...................
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sérkennileg stærðfræði
r SKÓLAMÁL hafa
verið ofarlega á baugi
síðustu misseri. Hefur
þar borið hæst umræð-
ur um flutning grunn-
skólans frá ríki til sveit-
arfélaga, niðurstöður
Timmsrannsóknarinnar
og nú kjaramál kenn-
ara. Um það leyti sem
flutningur grunnskól-
ans til sveitarfélaganna
átti sér stað, varð sveit-
arstjómarmönnum tíð-
rætt um metnað sinn
varðandi skólastarf.
Skólamálin skyldu hafa
forgang, kappkostað
yrði að einsetja alla
skóla, mikil áhersla lögð á innra starf
og hagræðingu í rekstri. Nauðsyn
væri að bæta kjör kennara til að
tryggja vei menntað og hæft fólk til
starfa. Þessi viðhorf komu m.a. skýrt
fram í auglýsingum um lausar
kennarastöður.
Kristín S.
Sigurleifsdóttir
Kennarar hafa starf-
að hjá sveitarfélögun-
um frá 1. ágúst 1996.
Víst hafa ýmsar vonir
orðið að veruleika. Víða
hafa sveitarstjórnar-
menn ráðist í íjárfrekar
byggingaframkvæmd-
ir, skólastjórar lagt sig
fram við hagræðingu í
rekstri og kennarar
uppfyllt tilætlun um
aukið innra starf af
fremsta megni. Eitt
hefur þó setið á hakan-
um, en það er að ganga
frá launasamningum
við kennara. Samning-
ar hafa verið lausir frá
því um áramót, þ.e. 65% þess tíma
sem sveitarfélögin hafa séð um
launamálin. Áhugann á málinu virt-
ist þó ekki skorta í upphafi. Fulltrú-
ar beggja samningsaðila ferðuðust
saman um Norðurlöndin í þeim til-
gangi að afla upplýsinga um hvern-
í hveiju felst sú þróun
sem sveitarstjórnar-
menn vilja sjá í skóla-
málum? Kristín S.
Sigurleifsdóttir óskar
svara við þeirri
spurningu.
ig frændþjóðirnar hafa komið sínum
skólamálum fyrir. Kennarar bundu
miklar vonir við þennan samanburð
og voru þess fullvissir að fundar-
höldin sem fylgdu í kjölfarið myndu
skila stéttinni sýnilegum árangri í
launaviðræðum.
Hver er svo niðurstaðan? Dæmið
er ekki fullreiknað enn, en afstaða
sveitarstjórnarmanna opinberast í
þeim tiíboðum sem launanefnd

ISLENSKT MAL
ÞÁ ER hér síðari hluti bréfs
Sigursteins Hersveinssonar, sjá
þátt^ 911:
„Ég er í dálitlum vandræðum
með orðið dínamískur. Ég þarf
oft að nota það þegar ég er að
kenna nemendum mínum í raf-
eindavirkjun. í því sambandi
sem ég beiti orðinu merkir það
að utanaðkomandi afl (raf-
straumur og/eða hiti) hafi áhrif
á leiðni viðnáms (t.d. í transist-
or). Ég kalla að viðnámið sé
aflháð - breytist verulega við
litlar straum- og hitabreytingar
(viðnám transistors er því
dínamískt). Ég er ekki ánægður
með að finna ekki nægilega lýs-
andi orð fyrir virknina. Dínamít
(dynamite) er sjálfsagt viður-
kennt tökuorð þegar rætt er um
sprengiefni Nobels, en orðið
dínamískur þegar átt er við eig-
inleika hluta hefur varla öðlast
fastan sess í málinu. Hvað á ég
að gera? Á ég að nota nýtt töku-
orð, dínamískur, eða getur ein-
hver hjálpað mér að finna betra
heiti fyrir það? Ég hefi heyrt að
gríski orðstofninn merki kraft
(afl) eða jafnvel ofurkraft en
hefí enga þekkingu til þess að
dæma um merkinguna í gríska
stofninum. Með bestu kveðju.“
Rétt er það. Dynamis í grísku
merkir sama sem afl, orka. Eft-
ir að hafa farið yfir það sem við
á í ensk-íslenskum og dansk-
íslenskum orðabókum, svo og
samsvarandi orð í Raftækni-
orðasafni frá 1996, þá finnst
mér skásti kosturinn að „viður-
kenna“ tökuorðið dínamískur.
Gaman væri að heyra hvað öðr-
um finnst um þetta. Sjá orð
Guðm. Finnbogas. í þætti 917.
★
Sömuleiðis var ólokið bréfi
Haralds Guðnasonar í Vest-
mannaeyjum. „Bóndi í Landeyj-
um í kaupfélagi á Hvolsvelli seg-
ir við afgreiðslustúlkuna: Held-
urðu þú hafír ekki veijur handa
mér? Stúlkan roðnar, telur tor-
merki á að sú vara sé til. Bóndi:
Mér jpassar alveg sama og hon-
um Ágúst í Hemlu. Og enn vand-
ast málið. Þar til viðstaddur
sagði: Hann meinar regnfatnað.
Þá varð málið auðleyst. I mínu
ungdæmi var oft talað um
regnkápur og buxur sem veijur.
Úr Útvarp Reykjavík síðustu
daga: Hvers konar manngerð er
mexíkói? Fyrirtæki beitir sér
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
920. þáttur
fyrir úrbætum. Tónlistarmaður
sat undir fölsku flaggi.
í DT 30. júlí: „Það eru flestar
vélar (flugvélar) settar upp í
Vestmannaeyjum.“ Mér datt í
hug að þeim yrði þá raðað upp
á Heimaey.
Ekki kann ég við að sagt er
Jóni Baldvini, t.d. hann kom frá
Jóni Baldvini. Sama gildir um
nokkur önnur nöfn. Er þetta
bara sérviska úr mér?
Með bestu kveðjum."
Umsjónarmaður tók sér
bessaleyfi til að birta meginefni
bréfs H.G., einkum vegna fróð-
leiks um staðbundið málfar.
Hann er sammála Haraldi um
beygingu orðsins Baldvin, og
einnig segir hann frá Ingimar
fremur en Ingimari og frá Al-
bert fremur en Alberti. Ekkert
er þó hægt að kalla „rangt“ við
þessar i-endingar.
★
Salómon sunnan sendir:
Stórum bamsmeðlagsskuldum ég blíf í,
því að Bogp var stórhreinlegt líf í,
og þegar hæst stóð í stöng,
engin hegðan var röng,
og ekki neitt sem var hald eða hlíf í.
★
Ég lærði af Guðmundi Finn-
bogasyni orðið einræmi (af
rómur), sbr. dönsku mono-
toni = tilbreytingarleysi; úr
grísku monotonia = „það sem
hljómar með einum og sama
hætti“. Sjá hins vegar samræmi
og misræmi. Svo er að sjá af
merkingum í orðabókum að ein-
ræmi sé fornyrði sem G.F. hafi
tekið upp, en ekki nýyrði smíðað
af honum.
★
Smávegis
1) Stundum er talað um
„mannleg rnistök" í fréttum. Er
ekki nóg að segja mistök? Eru
mistök ekki alltaf „mannleg“?
2) Einhvern veginn finnst
mér ekki gott að „gera við skað-
ann“. En það er samt hægt að
bæta hann.
3) Sögnin að afla stýrir eign-
arfalli. Menn afla fjár. „Upplýs-
ingum verður aflað“ er að mínu
mati ótækt mál.
4) I nafnabiblíunni okkar
(Guðrún Kvaran og Sigurður
Jónsson) er kvenmannsnafnið
(gyðjuheitið) Eir umsvifalaust
beygt eins og Sigríður: Eir,
Eiri, Eiri, Eirar. Ég myndi því
í sporum fréttamanns segja:
„Kvennamessa Auðar Eirar“ og
„heima hjá Auði Eiri“. Hér í
þáttunum hefur sú fortakslausa
krafa verið gerð, að síðari nöfn
tvínefnds fólks beygist ekki síð-
ur en fyrri nöfnin. [Beyging
nafnsins var orðin rétt í Ríkisút-
varpinu 27. ágúst.]
5) í ensku merkir men sama
sem karlmenn. Hér á Islandi eru
konur menn, ekki síður en karl-
ar. Englendingum er tamt að
grípa til orðsins individual, þeg-
ar um einn mann er að ræða.
Og við erum orðin svo háð ensku,
að við erum sítalandi um ein-
staklinga, í stað þess að nota
orðið menn. Um daginn var sagt
frá einhverri athöfn, og tóku
þátt í henni „122 einstaklingar“.
Leitað var frétta af því hversu
mörg félög eða stofnanir hefðu
verið með. Þar var talan núll. í
ljós kom að einstaklingar voru
sama og menn. Því þá ekki að
segja það?
Þá er ekki mjög langt síðan
sagt var að „fjórir aðilar“ hefðu
farið til Rússlands. Við eftir-
grennslan kom í ljós að þetta
voru allt menn („einstakling-
ar“). Því þá ekki að segja að
fjórir menn hefðu farið til Rúss-
Iands?
★
„Umfram alla hluti vert sjálf-
ur hinn skærasti dygðaspegill
fyrir þínu afkvæmi. Lát ekkert
ljótt sjást í fari þínu, hvað hinn
ungi kunni eftir að henda. Börn-
in trúa foreldrunum eins og
Guði og meina það sé allt gott,
sem þau gjöra. Lát ekki hlýðni
undirgefninnar glæpast á agni
illskunnar. Fyrir engum á meiri
blygðun að bera en fyrir einum
ungling. Það er betra að gjöra
ljótt eitthvað í höfðingjans aug-
liti en barnsins. Hvar á þinn
sonur gott að læra, ef hann sér
eigi til föðurins annað en það
illt er?“
(Jón Vídalín: Prédikun fyrsta
sunnudag eftir þrettánda.)
★
„Nú hefur tíminn numið stað-
ar, sagði klukkan, þegar hún var
hætt að tifa.“
(Jóhann Siguijónsson.)
Auk þess fær Jóhannes
Bjarni Guðmundsson stig fyrir
vel sagðar og orðaðar fjögur-
fréttir 22. sept., ekki síst íþrótta-
kaflann.
þeirra hefur lagt fyrir samninga-
nefnd KÍ. Tæplega verða nústarf-
andi kennarar dregnir til ábyrgðar
fyrir stærðfræðikunnátta launa-
nefndar sveitarfélaganna. Grunn-
skólakennari sem reyndi að koma
því inn hjá nemendum sínum að
hægt væri t.d. að breyta rúgbrauði
í franskbrauð og meira að segja
stækka það um 25-34% með því
að skera af því annan endann og
troða bútnum inn í brauðið aftur,
yrði ekki tekinn trúanlega, jafnvel
þó nemendur skildu hugtakið hag-
ræðing. Má telja það trúverðugt
tákn um metnaðarfulla skólastefnu
að ekki hefur enn tekist að manna
allar kennarastöður, þrátt fyrir að
gegnum undanþágunefnd mennta-
málaráðuneytisins hafi streymt
nærri 500 leyfi handa réttindalausu
fólki til að stunda kennslu? Kemur
til greina að léleg laun og síaukið
álag í starfi hafi þegar orðið til
þess að vel menntaðir og reyndir
kennarar hafi ákveðið að njóta góð-
ærisins og hverfa til annarra
starfa?
Vissulega njóta kennarar reynslu
sinnar og menntunar í öðrum störf-
um. Ófá eru dæmin um kennara sem
hafa tekið að sér bæjar- eða sveitar-
stjórnarstörf, ýmist sem aðalstarf
eða í aukavinnu. Þessi störf eru jú
ólíkt betur borguð en kennslan og
sjálfsagt minna slítandi að mörgu
leyti. Ætla mætti að bakgrunnur
þessara einstaklinga nýttist samfé-
laginu vel og að þeir hefðu skilning
á því umfram aðra, hvað það er sem
mestu skiptir í skólastarfí. Þess sér
þó ekki stað í umræðunni upp á
síðkastið. Hvaða rök eru færð fyrir
því að kjarasamningar kennara hafi
verið á þann veg að þeir heftu alla
þróun í skólastarfi? í hveiju felst
sú þróun sem sveitarstjórnarmenn
vilja sjá í skólamálum? Til hvaða
þátta skólastarfsins tekur hún helst,
útlitsins eða innihaldsins? Svör við
þessum spurningum óskast.
Ríkið eftirlét sveitarfélögunum
rekstur skólanna, ásamt lögum sem
kveða á um að allir grunnskólar í
landinu skuli einsetnir fyrir árið
2002. Það útheimtir að sjálfsögðu
heilmikið skólahúsnæði að einsetja
skólakerfí sem er að mestu tvísetið.
Allir vita hvað það er dýrt að byggja
yfir börnin sín. Af einhveijum óskilj-
anlegum ástæðum fara sveit-
arstjómarmenn ævinlega, þegar
minnst er á launamál kennara, að
tala um að ekki sé í digra sjóði að
sækja vegna þessara kostnaðar-
sömu framkvæmda. Er nokkuð ver-
ið að meina að grunnskólakennurum
beri skylda til að sýna stjórnvöldum
og almenningi skilning og samúð
vegna byggingabaslsins með því að
halda áfram að selja vinnuna sína
á útsöluprís? Eru þess einhver dæmi
að launum starfsfólks opinberra
stofnana hafi verið haldið niðri með-
an húsnæðisframkvæmdir hafa
staðið yfir? Starfsfólki Borgarskrif-
stofanna hefur kannski verið gert
að bíða með kröfur um kauphækk-
anir meðan Ráðhúsið var í bygg-
ingu, þó ég hafi ekki heyrt það.
Hvernig ætli gangi annars með
fjárlagahallann hjá ríkinu eftir að
þeir losuðu sig við skólana og skáru
heilbrigðiskerfið upp og niður? Þeir
skyldu þó ekki vera heldur sleipari
í reikningi hjá ríkinu en sveitarfélög-
unum. Ég verð nú að segja það, hún
er sérkennileg stærðfræðin stjórn-
valdanna. Ekki orð um þetta með
fiskinn í sjónum.
Höfundur er kennari í Álftanes-
skóla í Bessastaðahreppi.
Dulbúið
veiðigjald
EFTIR að ég hafði
sent frá mér greinina
um „rótarhnyðju“ Orra
og Illuga, varð mér
ljóst að lokaklausa
greinarinnar hafði far-
ið fram hjá mér, en hún
er það einasta bita-
stæða í henni.
í greininni segir:
„Enginn ágreiningur
er um það að sjávarút-
vegurinn á að borga
skatta tiljafns við aðra
í þjóðfélaginu. “
Skelfing eru þeir
glámskyggnir, verk-
fræðingurinn og hag-
fræðingurinn. Tekju-
Gunnlaugur
Þórðarson
Þá þessi merkilega
klausa. „Sjávarútveg-
urinn á að greiða til
samfélagsins það sem
honum ber.“ Sem sagt
allt ofan talið.
Lokasetningin slær
þó allt út, hún er svona:
„Ekki má rugla saman
andstöðu við auðlinda-
skatt og almennar
skattgreiðslur á grein-
ina!“ Hver er munurinn
á sælgæti og gotteríi?
Hugsanlegt er, að
áðurnefndar breytingar
í grein tvímenning-
anna. Orra og Illuga,
samsvari tilteknu %
skattur af útgerðinni nam litlum 205
milljónum króna sl. ár sem er álíka
mikið og allt starfsfólk Ríkisút-
varpsins greiðir í tekjuskatt.
Ástæðan fyrir þessu misrétti er
að útgerðin fær að afskrifa kvótann
um 20% á ári næstu 5 árin, og svo
áfram á sama hátt.
Það er því ósvinna að ætla að
halda því fram að útgerðin greiði
skatta til jafns við aðra atvinnu-
vegi. Ekki má gleyma sjómannaaf-
slættinum sem færði sjávarútvegin-
um 1,5 milljarða árið 1995.
Þá segir ennfremur: „Einnig hlýt-
ur að teljast eðlilegt, að útgerðin
greiði eignaskatt af kvótaeign sinni
eins og af öðrum eignum."
Um slíkan eignaskatt af gjafa-
kvótanum mun aðeins tvímenning-
unum kunnugt. Væri hann inn-
heimtur væri skattstofninn 200
milljarðar.
í þriðja lagi segja þeir þetta:
„Jafnframt eiga kvótahafar að
greiða fyrir ailan kostnað við fisk-
veiðistjórnunarkerfið. “
Þetta er merkileg ábending, því
þar með stæði sjávarútvegurinn t.d.
undir rekstri Hafró, Fiskistofu og
ótal öðrum þáttum, sem ætla má að
ríki leggi til um 750 milljónir á ári,
en yrðu vafalaust um 3 milljarðar.
veiðigjalds. það er erfitt að reikna
það út hér, en mér dettur í hug
12-15%. Þá er miðað við að afskrift-
ir til skatts lækki úr 20% í 4%.
Ósvinna er að halda því
fram, segir Gunnl-
augnr Þórðarson,
að útgerðin borgi
skatta til jafns við aðra
atvinnuvegi.
Greiddur verði. eignarskattur af
gjafakvótanum. Sjávarútvegurinn
beri allan kostnað vegna eftirlits og
rannsókna, svo sem af Hafró, Fiski-
stofu o.fl. þáttum. Útgerðin greiði
tekjuskatt sem sambærilegast við
aðrar atvinnugreinar og sjómanna-
afslátturinn verði afnuminn.
- o -
P.s. Þetta er rissað á arabísku
gistihúsi í Doha.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.