Morgunblaðið - 27.09.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 1997 17
ÚR VERINU
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra
Ekki er ástæða til of
mikillar svartsýni
„MUNUR á afkomu innan sjávarút-
vegsins heldur áfram að aukast og
fiskvinnslan stendur þar augljóslega
frammi fyrir hvað erfíðustu málun-
um. Á heildina litið er þó að mínu
mati ekki ástæða til of mikillar svart-
sýni. Ef litið er til reynslu undanfar-
inna missera, má vænta þess að mál
þróist til betri vegar,“ sagði Þor-
steinn Pálsson, sjávarútvegsráð-
herra, m.a. í ávarpi sínu til aðalfund-
ar Samtaka fiskvinnslustöðva í gær.
Þorsteinn sagði að vísbendingar
væru komnar fram um að sjávarút-
vegsfyrirtækin væru að ná nokkuð
betri árangri bæði í fyrra og í ár
en frameikningar Þjóðhagsstofnun-
ar bentu til. Engum gæti á hinn
bóginn blandast hugur um að við
ríkjandi starfsskilyrði væru mörg
fyrirtæki að glíma við að halda velli
og öll glímdu þau við að standa
undir því mikilvæga markmiði, sem
menn hefðu sett sér um að bæta lífs-
kjör í landinu. „Það leiðir hugann
enn og aftur að því hvort nú muni
vera rétti tíminn til þess að leggja
nýjar sértækar álögur á sjávarútveg-
inn sem myndi koma í veg fyrir að
hægt yrði að rísa undir þeirri launa-
þróun, sem að er stefnt, raska sam-
keppnisstöðu greinarinnar og gera
henni erfitt fyrir að komast í gegnum
þá uppstokkun, sem nú stendur yf-
ir.“
Sjóvinnsla verði aukin
á kostnað landvinnslu
Ráðherrann vitnaði í skýrslu físk-
vinnslunefndar, sem út kom í vor,
en þar kemur fram að landvinnsla
sjávarafla hefur haldið hlutdeild
sinni á undanförnum árum. Sjó-
vinnsla á fiski hefur hinsvegar auk-
ist nær eingöngu á kostnað minni
útflutnings á ferskum óunnum fiski.
„Á komandi árum má á hinn bóginn
reikna með að aukin sjóvinnsla verði
á kostnað landvinnslu. Ég er þeirrar
skoðunar að stjórnvöld eigi ekki að
setja hömlur á það með hvaða hætti
menn veiða og vinna fisk utan þær
almennu reglur sem settar eru um
nýtingu fiskimiðanna. En á hinn
bóginn hlýtur það að vera viðfangs-
efni á hverjum tíma að huga að því
að samkeppnisstaðan sé sem jöfn-
ust.“
Mikilvægt að menn
átti sig á afleiðingum
Þorsteinn sagði talsverða umræðu
hafa farið fram um verðmyndun á
sjávarfangi og í því sambandi hafi
verið settar fram hugmyndir um að
allur fiskur skuli seldur um uppboðs-
markaði áður en hann færi til
vinnslu. Með því móti yrði físk-
vinnslustöðvum, sem öfluðu fisks
með eigin skipum, bannað að ráð-
stafa fiski af skipum sínum til eigin
vinnslu. „Þetta er vissulega einföld
og skýr aðferð við verðmyndun á
fiski. En minna hefur á hinn bóginn
verið rætt um hvaða afleiðingar
þessháttar breyting hefði að öðru
leiti á þau markmið sem við höfum
sett okkur í sjávarútvegsmálum og
möguleika okkar til þess að skipu-
leggja framleiðsluferli frá veiðum í
gegnum vinnslu og út á markað.
Mikilvægt er að menn átti sig á
því hvaða áhrif aðgerð af þessu tagi
muni hafa og hvort hún mundi veikja
getu okkar til að ná þeim markmið-
um, sem við höfum sett okkur varð-
andi sóknarmöguleika og vöxt i at-
vinnugreininni í heild. Til marks um
þau áhrif, sem við geta blasað, má
ljóst vera að vinnsla sjávarafla um
borð í fiskiskipum myndi leggjast
af ef þessi kvöð yrði lögð á vinnslu-
skip. Yrðu þau á hinn bóginn undan-
skilin, er líklegt að vinnsla mundi í
miklu ríkari mæli en ella hefði orðið
flytjast út á sjó.“
Arnar Sigurmundsson formaður SF
Afkomumunur sjaldan
meiri milli greina
UTREIKNINGARNIR leiða ótví-
rætt í ljós að frysting og söltun
botnfisktegunda á við mikinn vanda
að stríða og hefur afkomumunur
sjaldan verið jafnmikill á einstökum
greinum sjávarútvegs. Sem betur
fer eru mörg fyrirtæki í sjávarút-
vegi í fleiri en einni grein veiða og
vinnslu. Annars væru mörg fyrir-
tæki í botnfískvinnslu löngu hætt
rekstri, að mati Arnars Sigur-
mundssonar, formanns SF.
Á aðalfundi SF, sem haldinn var
í gær, sagði Arnar að vandi fyrir-
tækjanna væri margvíslegur, en í
saltfiskvinnslu yrði að telja að 72%
hráefniskostnaðar af skiiaverði af-
urðanna og óhagstæð gengisþróun
Evrópumynta og gengishækkun
krónunnar ráði mestu.
í frystingunni væri vandinn miklu
flóknari og erfiðari. „Það er alveg
ljóst að frystingin þolir ekki 58%
hráefnishlutfall og 26% launakostn-
að samhliða lægra skilaverði vegna
gengishækkunar krónunnar. Fjöl-
mörg fyrirtæki í fiskvinnslu hafa á
undanförnum árum gert margvísleg-
ar ráðstafanir til þess að auka fram-
leiðni og lagt í mikinn kostnað til
þess að ná þessum markmiðum.
Samdráttur í þorskafla á undanförn-
um árum dró máttinn úr rekstri
fyrirtækjanna á sama tíma og hluti
vinnslunnar fluttist út á sjó.“
Gengisstefnan verður að
taka mið af útflutningi
í máli Arnars kom fram að mik-
ið þyrfti til að breyta 9% rekstrar-
halla í viðunandi hagnað á skömm-
um tíma og margt þyrfti að koma
til. „Lækkun hráefnisverðs er ekk-
Morgunblaðið/Arni Sæberg
Arnar Sigurmundsson
ert auðveld í framkvæmd þegar
samkeppnin um hráefnið er mjög
mikil. Áukinn þorskafli á næstu
árum gæti hjálpað eitthvað til þar
sem afkoma bátaflotans og ísfisk-
togara batnaði þá að sama skapi.
Við þurfum að bæta nýtingu vinnu-
tíma og halda áfram tilraunum með
ný vinnslu- og launakerfi í frysti-
húsum. Lækkun fjármagnskostnað-
ar skiptir verulegu máli fyrir mörg
fyrirtæki. Stjórnvöld geta slegið á
frest hækkun tryggingagjalds á
sjávarútveg. Þá verður gengisstefn-
an að taka mið af því að við lifum
á útflutningi og hækkun gengis
krónunnar á undanfömum mánuð-
um færir þær skyldur á herðar út-
flutningsgreinum að greiða niður
verðbólgu á íslandi."
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
AÐALFUNDUR Samtaka fiskvinnslustöðva fór fram í Skíðaskálanum í Hveradölum í gær.
Yfirlit Þjóðhagsstofnunar yfir afkomuna í sjávarútvegi
Tap á botnfiskvinnslunni
tvöfalt meira nú en 1996
TAP á botnfiskvinnslunni var 9,5%
miðað við skilyrði í júlí sl. en allt
síðastliðið ár var það 4,5% af tekj-
um. Kemur þetta fram í uppgjöri
Þjóðhagsstofnunar á rekstri helstu
greina sjávarútvegsins fyrir árið
1996 og samkvæmt stöðumati um
mitt þetta ár. í heildina var afkoma
botnfiskveiða og -vinnslu, rækju-
veiða og -vinnslu og loðnuveiða og
-bræðslu jákvæð um 2,2% af tekj-
um 1996 en áætlaður hagnaður
þessara greina í júlí sl. er 1,2%. í
skýrslu Þjóðhagsstofnunar segir,
að það sé einkum tvennt, sem hafi
sett svip sinn á afkomuþróunina í
sjávarútvegi að undanfömu. Ann-
ars vegar verri afkoma í heild og
hins vegar hvað hún er misjöfn
eftir greinum.
Áætlað er, að sjávarútvegurinn
í heild hafi verið rekinn með 1,2%
hagnaði miðað við júlískilyrði á
þessu ári en hann var 2,2% á síð-
asta ári og 4,5% 1995. Er afkoman
sýnu verst í botnfiskveiðum og
-vinnslunni og af einstökum grein-
um hennar er hún lökust í land-
frystingu. Var tap á rekstri hennar
13% í júlí sl. en 6,5% á síðasta
ári. Halli á söltuninni er nú 4,5%.
Tap á rekstri frystiskipa
Rekstur botnfiskveiðanna hefur
gengið heldur betur, stóð í járnum
í júlí en á síðasta ári var hagnaður-
inn 2,5%. Afkoma frystiskipanna
hefur hins vegar verið óvenjuléleg
að undanförnu vegna óhagstæðrar
þróunar verðs og gengis og vegna
slakrar afkomu í úthafsveiðum. I
júlí nú var tap á rekstri þeirra 1,5%
en 2,5% hagnaður á síðasta ári.
Á árinu 1995 urðu nokkur um-
skipti hvað varðar afkomu fryst-
ingar og söltunar. í nokkur undan-
gengin ár hafði afkoma frystingar-
innar verið nokkra skárri en sölt-
unarinnar en undanfarið hefur það
snúist við. í júlí sl. var söltunin
rekin með 4,5% tapi en 1,5% á síð-
asta ári.
Rekstur togaranna hefur versn-
að eins og afkoman almennt í botn-
fiskinum. Tap á þeim var 4% í júlí
en 1% á síðasta ári. Bátarnir era
hins vegar reknir með hagnaði enn
eða sem nemur 3% í júlí á móti 4%
á síðasta ári.
Hráefnisverðið hefur hækkað
Hráefniskostnaður sem hlutfall
af tekjum vinnslunnar var 60,4%
Afkoman í veiðum
og vinnslu
almennt verri
en á síðasta
ári ef loðnan
er undanskilin
á árinu 1996. Er það svipað hlut-
fall og 1995 en þá var það mjög
hátt. Áætlað er, að þetta hlutfall
hafi verið komið í 63,6% í júlí sl.
Er þá gert ráð fyrir, að hráefnis-
verð í frystingu hafi hækkað um
4,3% en lækkað um 1% í söltuninni.
Verð á botnfiskafurðum á er-
lendum mörkuðum hefur verið
nokkuð stöðugt eftir miklar verð-
lækkanir á áranum 1992-’93 og
þó heldur hækkað á síðustu mán-
uðum. Var verð á landfrystum af-
urðum 5,3% hærra i íslenskum
krónum í júlí sl. en að meðaltali
síðasta ár. Talið er hins vegar, að
verð á söltuðum afurðum hafi
lækkað um 3% á sama tíma og
verð á sjófrystum afurðum um
0,8%.
Samkvæmt tölum frá Fiskifélagi
íslands var hráefnisverð í botnfisk-
vinnslu það sem af er þessu ári
mjög svipað og fyrir sama tíma
1996. Hefur verð á þorski lækkað
lítillega en verð á ýsu, grálúðu og
skarkola hækkað mikið.
Ef veiðar og vinnsla botnfisks
eru tekin saman, var 6% tap á
rekstrinum í júlí á þessu ári en 1%
tap á síðasta ári.
Verulegur hagnaður í loðnunni
Eins og áður segir hefur það
einkennt þróunina að undanförnu
hvað afkoman er misjöfn eftir
greinum og kemur það meðal ann-
ars fram í mjög ólíkri afkomu ein-
stakra fyrirtækja. Hér eru það
loðnuveiðar og -bræðsla, sem
standa upp úr en miðað við stöðu-
mat í júlí sl. var hagnaður þessara
greina 32,5% en 21,5% á síðasta
ári. Það er því loðnan, sem fyrst
og fremst ber uppi þann litla hagn-
að, 1,2%, sem er áætlaður í sjávar-
útveginum í heild.
Verð á mjöli og lýsi var gott á
síðasta ári og hækkaði lýsisverðið
verulega á síðustu mánuðum árs-
ins. í júlí sl. var mjölverðið 12%
hærra en meðalverð síðasta árs og
lýsisverðið 27% hærra. Horfumar
í þessari grein eru góðar áfram
og sterk staða síldarstofna á Norð-
ur-Atlantshafi styrkir hana enn-
frekar og er líkleg til að geta jafn-
að út hugsanlegar sveiflur. Á síð-
asta ári var hagnaður af síldarsölt-
un 11,6% og hefur hann verið
þokkalegur síðustu ár vegna auk-
innar hagræðingar og tæknivæð-
ingar í greininni. Horfir vel með
afkomuna í ár.
Lægra hráefnisverð bætir
stöðu rækjuvinnslunnar
Hagnaður af rækjuveiðum og
-vinnslu var 0,3% á síðasta ári en
síðan hefur verð á pillaðri rækju
lækkað um 4% á erlendum mörkuð-
um og á skelrækjunni um 3%. Á
móti kemur, að hráefni til rækju-
vinnslu hefur lækkað mun meira
og vegna þess er hagnaður grein-
arinnar, veiða og vinnslu, nú áætl-
aður 1,3% af tekjum.
Tap var af vinnsiu hörpudisks á
síðasta ári eða sem nam 7,4% af
tekjum. Hefur afkoma greinarinn-
ar versnað enn vegna veralegra
verðlækkana.
í frétt frá Þjóðhagsstofnun 1.
september sl. er skýrt frá afkomu
199 fyrirtækja í sjávarútvegi og
þar kemur fram, að hagnaður
þeirra af reglulegri starfsemi hafi
verið 2,1% á árinu 1996. Afkoma
þeirra er hins vegar mjög ólík inn-
byrðis eins og sjá má í uppgjöri
stofnunarinnar nú en hún tekur til
271 fyrirtækis.
Hagnaður hjá 168 fyrirtækjum
Tap af rekstri 46 fyrirtækja,
sem voru með 11,1% veltunnar,
var meira en sem nam 10% af tekj-
um en önnur 46 fyrirtæki með 8,7%
veltunnar vora rekin með meira
en 15% hagnaði. 168 fyrirtæki með
65,8% veltunnar voru rekin með
hagnaði á síðasta ári.
Þjóðhagsstofnun áætlar, að afl-
inn á næsta ári verði álíka mikill
og í ár og ekki þykir ástæða til
að ætla, að verð á sjávarafurðum
breytist mikið í heildina. Bendir
fátt til hækkunar á verði botnfisk-
afurða og því eru ekki fyrirsjáan-
legar miklar breytingar á afkomu
sjávarútvegsfyrirtækja. Verður af-
koma botnfiskgreinanna erfið
áfram en góð hjá þeim greinum,
sem byggja á síld og loðnu.