Morgunblaðið - 03.03.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. MARZ 1988
Sveinn Einarsson:
ÚR DAGBÓK
í EVRÓPUFERÐ
i.
Þórshöfn, 26. janúar 1988.
Janúarmorgunn í Þórshöfn —
tann deiliga havn. Þungbúið og
óvenju kalt, hált á götum og nepja
— ég sem hafði haldið að hér
væri alltaf milt í lofti, þó að
kannski sæist ekki oft til sólar
nema dagstund og dagstund. I
gær kynntum við í Norðurlanda-
húsinu bókmenntir hver síns
heimalands fyrir bókaútgefend-
um, bókasafnsfólki, blaðarýnum
og öðru áhugafólki um bókmennt-
ir — rithöfundamir sem komu tii
að hlusta á okkur voru reyndar
fáir, geta ekki tekið sér frí úr
annarri vinnu sinni svona óforvar-
andis um miðjan dag. Við reyndum
að segja frá bókmenntaviðburðum
haustsins, rekja þræði og benda á
algeng þemu, nefna nokkur skáld
og nokkur verk — ljóð, og skáld-
sögur, leikrit, huganir, ritverk fyr-
ir börn og unglinga, bækur um
bækur og höfunda þeirra. Lýsa
andrúmi og áhuga, til dæmis
hvemig sjónvarpsstaöðvar hafa
reynt að hleypa nýju lífi í bóklest-
ur og bókmenntaáhuga með ræki-
legri umfjöllun eða kostum og
göllum þess að vertíðin stendur
stutt og góð verk drukkna stund-
um í jólabókaflóðinu, af því að þau
eru ekki nógu hávær.
En í dag stendur slagurinn. Við
verðum lokuð inni eins og við páfa-
kjör á einu hótelherbergi á Hafnia
og þaðan verður okkur ekki hleypt
út, fyrr en við höfum komist að
niðurstöðu. Niðurstöðu, sem við
öll stöndum að, því að á hveiju
sem hefur gengið meðan á vali
og atkvæðagreiðslu stendur, þá
er úrskurður dómnefndar ætíð ein-
róma — og okkur ekki heimilt að
upplýsa, hverjir aðrir stóðu næst
sigri.
I rauninni er óheppilegt, hversu
athyglin beinist einskorðað að sig-
urvegaranum, þeim sem hlýtur
bókmenntaverðlaun Norðurlanda
hveiju sinni, því að það, að hljóta
útnefningu, er í sjálfu sér mikil
viðurkenning. En því miður er það
svo, að útgefendur hafa reynst
tregir til að gefa út önnur verk
en verðlaunabókina — jafnvel þó
að norræni þýðingarsjóðurinn
leggi þar fjárhagslega hönd á
plóginn. Þetta er óleyst vanda-
mál. Það er helst, að tekst að vekja
athygli og spennu, áður en dóm-
nefnd sest að störfum, og þá
kveðnir stundum upp ótímabærir
dómar, jafnvel hefur það sést hjá
erlendum gagnrýnendum að þeir
velja sér sinn eftirlætiskeppanda,
áður en þeir eru búnir að kynna
sér allar bækumar, sem valdar
hafa verið. Þannig hafði að þessu
sinni nafn samíska skáldsins Nils-
Aslak Valkeapáá oft borið á góma
og kannski ekki með öllu óskiljan-
legt, hér var ný þjóð og gömul þó
að kveða sér hljóðs sem bók-
menntaþjóð með myndarlegum
hætti, auk þess sem viðhorf sumra
Norðurlandaþjóða til Sama mótast
af vondri samvisku: tunga Sama
og menning hefur löngum átt í
vök að veijast og kannski fremur
en nokkru sinni fyrr í dag eftir
tilkomu sjónvarps.
Af viðbrögðum danskra blaða
að dæma, eftir að tilkynnt hafði
verið hver fengi verðlaunin að
þessu sinni, er Ijóst, að Danir
höfðu gert sér góðar vonir um að
skáldið Henri Norbrant hreppti
hnossið, og báru dönsku blöðin
fyrir sig, að það hefði vitnast frá
Svíþjóð, að slagurinn hefði staðið
milli Thors og Norbrants. Ekki
veit ég hvaðan slíkar upplýsingar
hafa átt að koma, ekki frá hinum
sænsku fulltrúum í dómnefndinni.
í dómnefndinni eiga annars sæti
tveir fulltrúar frá hveiju hinna
sjálfstæðu Norðurlanda, en auk
þess einn fulltrúi frá Færeyjum,
Samalandi og Grænlandi, þegar
bækur eru lagðar fram þaðan;
Grænlendingar hafa ekki enn til-
nefnt bók til verðlaunanna. í dóm-
nefndinni sitja rithöfundar, bók-
menntafræðingar og gagnrýnend-
ur.
En hvernig fer valið fram? Við
Jóhann þykjumst að þessu sinni
vera með sigurstranglegar bækur
— kannski finnst manni það allt-
af, enda eins gott að standa með
sínum bókum, því að þegar fer
að harðna á dalnum, þarf að beita
allri sinni skarpskyggni, sálfræði-
legum næmleika og sannfæringar-
kraftir til að halda sínu skáldi
fram. í lokaáfanganum er þetta
auðvitað keppni, því tjóir ekki að
neita. Stundum eru verkin valin í
sameiningu af þessum tveim full-
trúum, en algengara mun þó að
hver velji sína bók. Hann fylgir
síðan vali sínu úr hlaði með rök-
studdri umsögn.
En nú er hin stóra stund að
renna upp. Aðferðin er sú, að í
fyrstu velur hver maður nöfn
þriggja höfunda, hverra- bækur
hafa höfðað mest til hans; þessar
bækur mega þó ekki vera frá hans
eigin landi og setur maður því
nafn sitt undir til staðfestingar. Á
þennan hátt kemur nokkuð fljótt
í ljós, að einar fjórar, fímm bækur
hafa meiri möguleika en aðrar.
Nú er einbeitt sér að þeim bókum
— kosið svona tvisvar, þrisvar
sinnum, þar til í lokin, að um tvö
verk er valið. Aður lýsa menn af-
stöðu sinni í orðum, stundum fjálg-
legum.
Og í síðustu atkvæðagreiðsl-
unni, þegar ljóst er að hveiju
stefnir, fara menn að brosa til
mín. Leynd er höfð á úrslitum þar
til á blaðamannafundi, því að öll
Norðurlöndin standa á öndinni.
En þó leyfist náttúrulega að hafa
samband við þann sem verðlaunin
hefur hlotið, og mér fellur í skaut
sú ánægja, að hringa í Thor og
Margréti konu hans. Auðvitað
verður skáldið harla glatt við, en
segir að bragði, að þetta séu auð-
vitað verðlaun til íslands. Og mér
verður líka hugsað til allra hinan,
sem ættu skilið verðlaun sem þessi
— vonandi kemur að því.
II.
París, 30. janúar.
— En þannig er það. Einhvern
veginn fjallar öll þessi Evrópuferð
um heiður íslands. í dag er ég i
París og í kvöld ætla ég að sjá
Galdra-Loft leikinn á frönsku í
litlu leikhúsi. Og í kvöld er líka
frumsýning hjá Stefáni vini
minum Baldurssyni í litlu leikhúsi
í Árósum — Svalegangen. Guðrún
Ásmundsdóttir var að fá Munk-
verðlaunin. Og einhvers staðar
norður í Kanada er Jóhann Hjart-
arson að tefla upp á líf og dauða
— mest líf, eins og síðar kom í ljós.
En nú er ég í París. Við Helga
Bjömsson ætlum að sjá þetta
íslenska leikrit, sem hér ber heitið
Le Voeu — Óskin (eins og það
reyndar heitir líka í sinni uppruna-
legu dönsku gerð), — og Edda
Erlendsdóttir píanóleikari og Olivi-
er maður hennar ætla að hjálpa
okkur að finna leikhúsið. Þess er
reyndar þörf, því það er lítið þekkt
og illa merkt. Ragnheiður Ásgeirs-
dóttir — eða Raka, eins og hún
kallar sig hér til hægðarauka —
er ungur íslenskur leikhúsfræð-
ingur, sem hefur verið við nám í
París um árabil, og hún á heiður-
inn af þessu fýrirtæki. Hún hefur
sneitt af verkinu mest af um-
hverfislýsingunni og allar persón-
ur aðrar en Loft, Dísu, Ölaf og
Steinunni. Þetta er mjög snyrti-
lega gert, en fyrir þann sem gjör-
þekkir verkið, verður eðlilega tals-
vert mikils í vant, og má kannski
kenna að nokkru reynsluleysi
hinna efnilegu ungu leikara. Mest-
an ferskleika gagnvart hlutverki
sínu ber leikkonan Clarisse Lemo-
ut, sem mér er fortalið að sé elst
í hópnum! Þýðingin er eftir Gérard
Lemarquis og virðist mér hún
skínandi vel af hendi leyst — hann
ætti að gera meira af því að þýða
íslensk verk á frönsku, Régis Boy-
er kemst ekki yfir allt. Þá var
þama tónlist eftir Lárus Grímsson,
inngangurinn sérlega áhrifamikill
— en aldrei hef ég skilið þá áráttu
að fara með Fljúgðu, fljúgðu klæði
með tónlistarundirleik — eins og
þar sé ekki nóg tónlist fyrir! Le
Voeu er frumraun Ragnheiðar sem
Forsíða leikskrár Galdra-Lofts
á frönsku.
leikstjóra og bar þess eðlilega
nokkur merki, en framtak hennar
og metnaður er auðvitað aðdáun-
arverður. Það er nefnilega nokkuð
einkennilegt til þess að hugsa, að
íslenskt leikrit hefur ekki verið
fært upp á frönsku í París í 66 ár
— og þá var það líka Galdra-
Loftur. Fyrir einum tveimur árum
stóð til að sýna Stundarfrið Guð-
mundar í París, en ekki veit ég
hvað líður þeim áformum. En
óneitanlega er kominn tími til að
taka upp íslenska lúðra í leik-
húsum Parísar og leggja þá meira
undir en í þetta sinn.
III.
Mílanó, 31. janúar.
Og svo er það La Scala og
Kristján okkar. Það er þægilegt
flug frá Paris til Mílanó. Það hitt-
ist svo á, að ég er að lesa ævisögu
ítalska leikstjórans Francos Zeffi-
rellis. Þar eru ýmsar lýsingar á
því, sem gerst hefur á Scala —
þetta gamla óperuhús er nú einu
sinni metnaðarfýllsta menningar-
hof ítala og því eðlilegt, að um
það leiki heitar tilfinningar. Slagur
milli söngvara — og söngkvenna,
eins og til dæmis hin fræga bar-
átta þeirra Tebaldi og Callas —
reyndar ekki svo mjög afbrýði
þeirra sjálfra, heldur miklu fremur
aðdáendanna — og svo „la claque",
klapparanna, sem á þeim tíma
hrópuðu bravó eða púuðu eftir
stjórn — í samræmi við það, sem
þeim hafði verið borgað. Tebaldi,
SCALA
SJAOtONR U’OPf.RA R BAl-l.RTTO »?J?/8S
(19'í-' dalla TeatíO)

DOMEKICA 31 GENNAIO 1938 - ORE 20
OUINTA RAPPRESENTAZIONE
I DUE FOSCARI
Traeedi* itrtca iu «r« «ul <t: FltAKCBSÖÖ M. PtAVE
Muílca cti
. GIUSEPPE VERDI
l (ProprtílA G. Ricofilí * Co.. S.p.A.. Mitwio)
Jatcrpreti
Et>t:AR» TUMAGIAN’
KRYSriAN JOHANNSSON
MARIA GLTTTiHINA
M.ARIO MJPERI
SF.t.lA VERRl
LKNF.STO tSAVAZZI
UMÖERTO &CAI.AVINO
SIl.VBSTRO SAMMARITANO
I’erKmaajd
Fntnresco Fo*e«rl
Fosoui
LiiAeíi* Cor.Uifini
Xacupo l/>re4«s::o
Pi wu>*
Fanto
Scrvo del Dogc
(^wnUlw* c díretr
ÍANANDREA ,

‘ArZZENI
MRR I.l’Kíí V
>.-: torc\ deii ’allcxtiiucoti
GIORGIO CRIS1
-• A ..Reg)*t» Mvtiile e dircttore deila produxlone
/f.J? V*\ "A ✓ AHTONELLO MAt>AU DIA7.
(/ fV G \ 'V'X \ / Reyina <r>:iaboratore
; i /V X > LORENZA CANTINI
-w"<olUix>ratoi:V-’<U paLAMténi<V
tO CTÍLEG!M*rjjdAt!R17JCrMA()NI GILSEPPB MORASCUl
A><iv»f>iWr'«íi) refii*ta Aiiisienlc per ie mxtie
EÍOttARD CACBRES CAHl.O DtAPi’l
Jtro maeitro dei coro Píttore wetiogrsío reati»»wre
HHUNO CASONI CIANNI MONTONATI
Rc»poi>MbiIe *rchivio tuuilwlc Direttore dl scena
CORRADO ABKIANI LAURF.NT GERBER
Ca;v> sctv. wirtoria Capo serv. laboratort
Mario Seechi Anadeto Chiodi
Capo rep. attrcrjiUti Capo rep. mceeanieJ
Luigi Meteldi Gtanc«rfo Aiiorri
l\l.O CA\lER(Nr
» rollalxHatdra <!i tal»
MIKIEI.B PISANI
MASSIMIl.IANO tiiiIXO SJEtVR
Mbeatro rMnmeutatoro \
LUCIANO BERt NCO *
Asaisier.te per t costumi Ai
GIOVANNA BWZI
Uaettta Mio hiel Sculture d>
PAOL0 ARATA ANNA GAI.I.I
Cepo *e:v. macchlnistl Renlleeatore delic tu<l
latuiano Spaoiurai (iiatuií MARtOVOnini
(jqx> rep. elettricisU (j«po rep. r»lc#iiomi
Salvaiore MaixAoetii Mario l-onuiiint
L-OPERA fii RAPPHRSENTA LN' DUB PARTL <T)N INTERVAHX) DOPO II. SBCONDO ATTO
8) rtníraela per la eollaboraelonr
r~----> G3UPPO
Hlutaverkaskrá I due Foscari.
UC0CÐ1j2
Wö(yxiö/Síic2ss®cí]
Forsíða sænsku þýðingarinnar
á Grámossan glöder eftir Thor
Vilhjálmsson.
sem hafði stuðning Toscaninis, var
álitin fremsti fulltrúi bel canto-
söngsins, en Callas, sem aftur
naut stuðnings Tullios Serafinis,
boðaði nýja tíma, þar sem tónfeg-
urðin var ekki einhlít og söngurinn
varð að lúta hinni dramatísku túlk-
un. I úrslita-orrahríðinni var ljóst,
að nú var runninn sá tími, að
ætla óperulistinni annað en að
vera snoturlega upp settar kons-
ertuppfærslur, með fáeinum yfir-
borðslegum hreyfingum til áherslu
og tilbreytingar. Allt gekk Tebaldi
á móti í þeirri hríð, meira að segja
hrundi leikmyndin ofan í hljóm-
sveitargryfjuna.
Kristján á að þreyta sína frum-
raun á fimmtu sýningu leikársins
á I due Foscari, einni af elstu
óperum Verdis, lítið þekktri nú á
dögum, sem kannski á rót sína
að rekja til þess, að hún fær orð
fyrir að vera mörgum söngvurum
býsna strembin og gera miklar
raddlegar kröfur. Ekki veit ég,
hvort klapparar eru enn við lýði á
La Scala — ekki urðum við land-
amir, sem upplifðum þetta eftir-
minnilega kvöld, vör við það. Hins
vegar eru hinir vandlátu ítölsku
óperuunnendur ekki hættir að úa,
ef þeim líkar ekki. í kvöld koma
nýir söngvarar fram í öllum aðal-
hlutverkum. Og líklega er þeim
um og ó, því að orðrómur er á
kreiki um, að þeir sem sungu
fyrstu fjórar sýningamar, hafi
ekki farið varhluta af því, að
ítalskir óperugestir láti vanþóknun
sína í ljós, ef þeim þykir ekki nógu
gott, það sem upp á er boðið. Að
vísu ekki allir, í þeirra hópi var
Renato Bmson, sem ásamt Piero
Cappucilli, er helsti arftaki Tito
Gobbis í ítalska bartionfaginu.
Honum hafði verið vel fagnað. En
verr hafði farið fyrir hinum.
Það var því ekki að undra, þó
að hinir nýju söngvarar væm eilít-
ið kvíðnir og þess sáust merki hjá
þeim öllum, þegar sýningin hófst.
Sýningin var snotur fyrir augað,
en bar þess þó merki, að enn situr
söngurinn í fyrirrúmi á Scala en
ekki þessi undursamlegi samruni
hins leikræna og hins söngræna,
sem einmitt Callas hafði svo
makalaust vel á valdi sínu, og sem
er aðalsmerki á verkum sumra
góðra óperuleikstjóra eins og Fels-
ensteins, Ponnele og Zeffirelis.
Kristján á í upphafi leiks stóra
aríu, skrattanum strembnari og
mér finnst honum ekki takast fylli-
lega, ekki eins og þegar hann verð-
ur bestur. Reyndar gilti þetta um
þau öll, að fyrstu skrefin voru
ögnina hikandi og óstyrk. En brátt
fundu þau, að húsið var með þeim
— hafði ákveðið að gefa þeim líf
eins og það heitir í Dúfnaveisl-
unni, og þá færðust þau öll í auk-
ana, sópraninn, sem var í einu
orði sagt frábær og mikill framtíð-
arsöngvari — hún heitir Maria
Guleghina, er 29 ára gömul og
rússnesk, baritónninn Eduard
Tumagian, sem kemur frá Rúm-
eníu, og reisulegur ítalskur bassi,
Mario Luperi, — og svo Kristján.
Þegar á leið kvöldið sungu þau,
eins og þau hefðu aldrei gert ann-
að en syngja á einmitt þessum
stað — mættu umtalsverðum
tónkröfum verksins eins og engir
erfiðleikar væru til — mikill unað-
ur á að hlýða. Og ekki sakaði
þann, sem var enn að hugsa um
heiður Islands, að hlýða á þessa
björtu norrænu rödd fylla þessi
frægu suðrænu salarkynni með
slíkum glæsibrag.
Þegar ég sat í stjórn alþjóða-
samtaka leikhúsmanna um árið
kynntist ég ítalska leikhúsmannin-
um Paolo Grassi. Hann var þá
forstjóri La Scala — hafði áður
verið með Strehler á Piccalo Te-
atro. Hann undraðist stórlega að
ég, með mína óperudellu, hafði
aldrei verið viðstaddur sýningu á
Scala. Eg sagði sem var, að atvik-
in hefðu hagað því svo, að það
hefði ekki gefist neitt sérstakt en
tilefni til þess. En nú er Grassi
allur tilefnið komið. í sannleika
ógleymanlegt kvöld.