Morgunblaðið - 03.03.1988, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. MARZ 1988
13
Staðfestan hef-
ur skilað árangri
Ræða Þorsteins Pálssonar for-
sætisráðherra á leiðtogafundi
NATO 2. mars 1988
Reuter/Símamynd
Þorsteinn Pálsson, forsætisráðherra, og Steingrímur Hermanns-
son, koma til fundarins í Briissel í gær.
Mér er mikil ánægja að fá tæki-
færi til að ávarpa þennan virðu-
lega fund tæpum 18 mánuðum
eftir að sögulegur fundur var
haldinn í landi mínu. Við höfum
þegar séð árangur þess fundar
með samningnum, sem ritað var
undir í Washington. Hér hittumst
við nú til að meta stöðuna, áður
en leiðtogar Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna hittast í þriðja sinn
á jafn mörgum árum og nú í
Moskvu.
Þessi fundarhöld sýna að mikl-
ar breytingar hafa orðið síðan
sambærilegur fundur og sá sem
við sitjum nú var síðast haldinn
1982. Þá voru ríkisstjómir landa
okkar að búa sig undir lokaátak
tii að hrinda tvíþættu ákvörðun-
inni frá 1979 í framkvæmd.
Reynslan hefur sýnt að sú stað-
festa sem þá ríkti í okkar röðum,
hefur skilað árangri. Ef farið hefði
verið að óskum þeirra sem vildu
bíða og sjá hvort aðgerðaleysi
Vesturlanda leiddi ekki til þess
að Sovétmenn Qarlægðu SS-20
eldflaugar sínar, biðum við enn
án árangurs og hefðum engin tök
á að knýja á um brottflutning
þeirra.
Á síðustu sex árum höfum við
þannig sannreynt réttmæti kjam-
ans í Harmel-skýrslunni frá 1967:
Að leita beri eftir samningum við
ríkin í austri en gengið skuli til
þeirra viðræðna öflugir og með
þann yfirlýsta vilja að svara
vígbúnaði í sömu mynt, ef ekki
semst um gagnkvæma fækkun.
Það er afstaða íslensku ríkis-
stjómarinnar að brottflutningur
meðaldrægra kjamorkueldflauga
frá meginlandi Evrópu megi ekki
leiða til þess að slíkum flaugum
fjölgi í höfunum í nágrenni ís-
lands. Því miður bendir þó flest
til þess að ekkert lát sé á vígbún-
aði Sovétmanna á norðurslóðum,
þótt sovéskir ráðamenn hafa verið
ólatir við það undanfama mánuði
að kynna hugmyndir um takmörk-
un og jafnvel skerðingu vígbúnað-
ar á norðurhöfum.
I stuttu máli má segja að Sovét-
menn hafi verið jafn iðnir við að
setja fram tillögur um samdrátt
vígbúnaðar á þessum slóðum og
við að auka vígbúnað sinn þar. Á
báðum sviðum er ástæða til að
hafa nokkrar áhyggjur af frum-
kvæði þeirra. Á fundi okkar hér
þurfum við að huga rækilega að
því að við megum ekki vera of
svifaseinir í áróðursstríðinu, sem
hefur verið háð samhliða viðræð-
um um takmörkun vígbúnaðar.
Á undanfömum árum hefur
ísland verið að auka hlut sinn í
samstarfi bandalagsins. Við látum
okkur hernaðarleg málefni meiru
skipta en áður. Við höfum gerst
aðilar að starfí hermálanefndar-
innar og nú síðast kjamorkuáætl-
ananefndarinnar. Á grundvelli
góðs tvíhliða vamarsamstarfs við
Bandaríkin áformum við að efla
hlut okkar sjálfra við öryggis-
gæslu lands okkar og jafnframt
hafa evrópskir bandamenn okkar
sýnt áhuga á að nýta sér aðstöðu
í landi okkar til að halda uppi
eftirliti og auka þar með á stöðug-
leika. Við fögnum þessari þróun
og teljum hana staðfestingu á
því, að framlag okkar sé mikil-
vægt í þágu sameiginlegs öryggis.
Þetta sameiginlega öryggi
verði ekki tryggt með viðunandi
hætti nema áfram sé fýlgt sömu
grundvallarstefnu og áður, er
byggist á sveigjanlegum við-
brögðum og á því að sá sem
hyggst ráðast gegn einhveiju
bandalagsríkjanna veit, að hann
stendur frammi fýrir hættunni á
kjamorkuátökum.
Samhliða því sem við ítrekum
stuðning okkar við meginþættina
í okkar eigin stefnu, verðum við
að minnast þess að við höfum
mikið verk að vinna í þágu mann-
réttinda og frjálsra stjórnarhátta.
Þrátt fyrir að stigin hafi verið
skref í Sovétríkjunum, sem í orði
kveðnu að minnsta kosti eru í
nokkru samræmi við hugmyndir
okkar sjálfra um bærilegri stjórn-
arhætti þar en ríkt hafa í 70 ár,
skortir mikið á að við höfum feng-
ið haldbæra staðfestingu um
breytta stjórnarhætti. Við sjáum
í Sovétríkjunum glampa sem er
þannig, að við vitum ekki hvort
sólin er að rísa eða hníga. Ljós-
glætan hefur varað svo lengi, að
það eitt er farið að vekja hjá okk-
ur vantrú að það birti frekar.
Auðvitað eigum við að stuðla
að því, ef það er á okkar færi,
að þau áform sem til framfara
horfa, verði að veruleika í Sov-
étríkjunum. En við verðum að sjá
ótvíræðan árangur svo sem eins
og brotthvarf Berlínarmúrsins eða
brottflutning sovésks herafla frá
Afghanistan. í þessum efnum
verðum við og hljótum að setja
merkið hátt.
Á fundinum í Reykjavík, haus-
tið 1986, settu leiðtogar Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna sér
háleit markmið, þegar þeir ræddu
um fækkun kjamorkuvopna. ís-
lendingar, vopnlaus þjóð, sem
aldrei hefur háð stríð við aðrar
þjóðir, fögnuðu bæði fundinum
og þeim sögulega áfanga sem þar
náðist. Þar var brotið í blað í sam-
skiptum stórvelda á kjamorkuöld.
Næst er stefnt að fækkun lang-
drægra kjarnorkuvopna. Þar á hið
sama við og jafnan endranær,
þegar litið er til afvopnunar, að
mestu skiptir að unnt sé með eftir-
liti að tryggja framkvæmd samn-
ingsins. Við fáum dýrmæta
reynslu til að kynnast því, hvemig
staðið skuli að slíku eftirliti, þegar
samningurinn um meðaldrægu og
skammdrægu eldflaugamar liefur
öðlast gildi.
í mínum huga felst gildi þess
samnings ekki síst í því að í fram-
kvæmd ætti hann að stuðla að
því að efla traust milli Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna á við-
kvæmasta sviði vígbúnaðar.
Vegna búsetu okkar úti í miðju
Atlantshafí eigum við íslendingar
einkar auðvelt með að átta okkur
á mikilvægi þess að ríkin beggjá
vegna hafsins starfi saman og
vinni að sameiginlegum markmið-
um í öryggismálum. Við viljum
leggja okkur fram til að þessi
samvinna þróist áfram. Við viljum
ekki standa frammi fyrir því að
þurfa að velja á milli samstarfs
við Evrópu eða Norður-Ameríku
í öryggismálum. Þess vegna er
Atlantshafsbandalagið sá hom-
steinn í utanríkisstefnu okkar,
sem skiptir hvað mestu. Megi
þessi fundur verða til að styrkja
tengsl bandalagsþjóðanna og þar
með bandalagið sjálft.
Frá blaðamannafundinum í gær, þar sem mótmælt var hinu nýja jöfnunargjaldi á franskar kartöflur.
Morgunblaðið/Emilía
Mótmæla harðlega hækkun jöfnunargjalds á franskar kartöflur:
Vorum ekki ánægðir með inn—
flutningsleyfi fjármálaráðherra
- segir Sveinbjörn Ejjólfsson deild-
arsljóri í landbúnaðarráðuneytinu
JÓN Helgason, landbúnaðarráð-
herra, hækkaði með reglugerð
26. febrúar sl. jöfnunargjald á
innfluttar franskar kartölur upp
í 140% en gjaldið var áður 40%.
Gjaldið var hækkað til bæta sam-
keppnisaðstöðu innlendrar fram-
leiðslu á markaðinum, að sögn
Sveinbjarnar Eyjólfssonar deild-
arstjóra í landbúnaðarráðuneyt-
inu. Félag íslenskra stórkaup-
manna, Samband íslenskra veit-
inga- og gistihúsa, Neytendasam-
tökin og Verslunarráð Islands
hafa mótmælt hækkuninni harð-
lega. Landbúnaðarráðherra fre-
staði útgáfu innflutningsleyfa á
frönskum kartöflum i desember
sl. en Jón Baldvin Hannibalsson,
fjármálaráðherra, leyfði inn-
flutninginn á ný á þeim forsend-
um að franskar kartöflur væru
iðnaðarvara en ekki landbúnað-
arvara, að sögn Sveinbjarnar.
Sveinbjörn sagði í samtali við
Morgunblaðið að í flestum þeirra
landa, sem kartöflurnar væru flutt-
ar inn frá, væru aðföng til vörunn-
ar niðurgreidd, virðisaukaskattur
endurgreiddur og í sumum land-
anna gætu bændur fengið þrefalda
kartöfluuppskeru. „Við í landbún-
aðarráðuneytinu erum allt annað
en ánægðir með að fjármálaráð-
herra skyldi leyfa innflutning á
frönskum kartöflum,“ sagði Svein-
björn. „Vegna gífurlegrar gagnrýni
frá veitingahúsunum var íslensku
kartöfluverksmiðjunum breytt í
fyrra til að kartöflurnar verði
stinnar eftir að búið ér að steikja
þær. Ég veit hins vegar ekki til
þess að þau veitingahús, sem voru
með þessa gagnrýni, hafí athugað
hvernig kartöflurnar eru eftir að
verksmiðjunum var breytt. Heild-
söluverðið á kartöflunum er 107
krónur kílóið til verslana og aðeins
lægra til veitingahúsa," sagði
Sveinbjörn.
Vilhjálmur Egilsson hjá Verslun-
arráði íslands sagði á blaðamanna-
fundi í gær að með hinu nýja gjaldi
megi reikna með því að heildsölu-
verð á innfluttum frönskum kartöfl-
um verði 120 til 180 krónur kílóið
en þær séu keyptar á 20 til 30 krón-
ur kílóið erlendis. „Sá vandi sem
snýr að landbúnaðinum í þessu
máli er tiltölulega léttvægur,“ sagði
Vilhjálmur. „Vandinn er fyrst og
fremst iðnaðarvandi en ekki land-
búnaðarvandi. Staðreyndin er sú
að innlendu kartöfluverksmiðjurnar
þurfa að fá um 50 krónur fyrir kíló-
ið af frönskum kartöflum áður en
þær geta borgað nokkuð fyrir hrá-
efni. Það er ekki rétt hjá land-
búnaðarráðherra að stefna hags-
munum landbúnaðarins í hættu
vegna rekstrarvanda eins eða
tveggja iðnfyrirtækja. Með slíku
kemur landbúnaðarráðherra óorði á
landbúnaðinn," sagði Vilhjálmur.
Jónas Bjamason hjá Neytenda-
samtökunum sagði á blaðamanna-
fundinum að það stæðist ekki að
leggja þyrfti jöfnunargjald á inn-
fluttar franskar kartöflur vegna
þess að kartöflur væru niðurgreidd-
ar erlendis. „Kartöflur eru ekki nið-
urgreiddar í Evrópubandalagslönd-
unurn," sagði Jónas. „Íslensku kart-
öfluverksmiðjurnar voru ein fjár-
festingarmistökin enn og það er
verið að reyna að halda þeim gang-
andi með peningum úr matarbudd-
um almennings," sagði Jónas.
Stjórn Félags íslenskra stórkaup-
manna samþykkti í gær áskomn
til Alþingis um að afnema nú þegar
það ákvæði í búvömlögum að land-
búnaðarráðherra hafi heimild til að
leggja á jöfnunargjald, þar sem
misbeiting þessa gjalds gangi þvert
á stefnu ríkisstjórnarinnar um verð-
hjöðnun og lækkun vöruverðs. Þær
forsendur, sem Alþingi hafi gefið
sér til þessarar heimildar, hafi ekki
verið fyrir hendi þegar jöfnunar-
gjald var lagt á innfluttar kartöfl-
ur. Þegar þetta heimildarákvæði
hefði verið sett í lög hefði sérstak-
lega verið tekið fram í athugasemd-
um við framvarpið að forsendur
álagningar jöfnunargjalds væru
niðurgreiðslur á vömnni í viðkom-
andi viðskiptalöndum.