Morgunblaðið - 12.01.1999, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1999 49
Leiðtoginn
og virðingar-
stiginn
EITT af undirstöðuatriðum þess að
markmið þjálfunar og reiðmennsku
gangi upp er að samskipti hests og
manns séu með þeim hætti þeii' skilji
hvor annan og alveg sé á hreinu hvor
er ofar í virðingarstiganum. Hestur-
inn sem er flóttadýr að upplagi hefur
undir öllum eðlilegum kringumstæð-
um lært á virðingarstigann í uppvexti
í stóðinu og um það snýst málið í
samskiptum við manninn. Hafi hest-
urinn ekki lært að víkja fyrir þeim
sem ofar eru í stiganum þarf maður-
inn að kenna honum að finna sinn
sess. Algengt er að hross sem alin
eru upp í nánu samneyti við manninn
læri ekki undirstöðuatriðin, þau líta
gjarnan á manninn sem félaga og
jafnvel þjón sem færir þeim brauð og
annað góðgæti. Þegar svo á að temja
þessi hross getur orðið misskilningur
sem getur leitt til árekstra milli
tamningamanns og hestsins.
Algengt er einnig að hross sem
kunna leikreglumar í stóðinu en fá
síðan „gott“ atlæti hjá nýjum eiganda,
uppgötvi nýjar reglur í samskiptum
við manninn. Með öðrum orðum að al-
gengt er að hross séu ofdekruð og er
þá ekki verið að tala um hvort þeim sé
gefið brauð eða ekki. Það að hrossinu
sé ekki kennt í upphafi að bera virð-
ingu fyrir og víkja fyrir manninum á
þann hátt að það haldi þó sjálfstæði
sínu og reisn getur skapað ýmiskonar
vandamál síðar meir.
Valkostir hestsins
En hvemig lærir hesturinn? Atli
Guðmundsson og margir aðrir góðir
tamningamenn nota þá aðferð að
gefa hestinum möguleika að velja.
Er þá um tvo kosti að ræða, annars
vegar áreiti sem getur orðið óþægi-
legt þegar til lengdar lætur og hins
vegar ekkert áreiti. Með endurtekn-
ingu lærist hestinum að skilja hvor
möguleikinn verður honum til þæg-
inda. Tökum sem dæmi þegar hestur
er hvattur af stað. Ef hann er áreitt-
ur (hvattur) með písk í afturhlutann
fer hann af stað og þá linnir áreitinu.
Á þann hátt lærir hesturinn að til að
losna við áreitið sé lausnin af fara af
stað. Á sama hátt lærir hesturinn að
til að losna undan taumtaki
(hamlandi taum) gefur hann eftir og
knapinn gefur tauminn á móti, áreit-
inu linnir. Hesturinn velur sem sagt
alltaf þægilegasta kostinn, knapinn
umbunar hestinum þegar hann gerir
rétt með því að hætta áreiti og
ti-yggir með því skilning hestsins á
því sem óskað er af honum.
Hesturinn var áður í hlutverki
bráðar í fæðukeðju náttúrunnar og
því var honum eiginlegt að flýja þeg-
ar rándýr reyndu að drepa hann til
átu. Hann telst því flóttadýr og eðli-
leg viðbrögð hans við allri ógnun og
óþægilegu áreiti er flótti. Þar er um
eðlisviðbrögð að ræða en ekki eitt-
hvað sem einhver hefur kennt hon-
um. Nútímahesturinn sýnir flóttavið-
brögð og kannast hestamenn við það
m.a. í formi spennu. Allt áreiti spenn-
ir hestinn upp ef því er haldið áfram
linnulaust. Til dæmis ef knapi hangir
í taumum og gefur ekkert efth’ á móti
þótt hesturinn sýni viðleitni til að
gefa eftir. Spenntur hestur reynir að
flýja óþægindin og hefur verið al-
gengt að menn rugli saman spennu
og vilja. Hesturinn þarf að vera í
andlegu jafnvægi til að geta lært og
er vert fyrir alla sem fást við tamn-
ingar að vera þess ætíð minnugir.
Agaður eða kúgaður
Hesturinn er flokksdýr þar sem
raðað er í virðingarstiga og einn í
hópnum er leiðtogi. Þegar hesturinn
er kominn undir mannahendur tekur
maðurinn við leiðtogahlutverkinu.
Hann þarf að ávinna sér traust og
virðingu hestsins, vera ákveðinn en
sanngjam og aga hestinn. Oft gætir
misskilnings þegar talað er um ögun
og rík tilhneiging til að setja sama-
semmerki á milli ögunar og kúgunar.
Sá er munur á að rétt öguðum hesti
líður vel en þeim kúgaða líður illa. Að
sama skapi líður öguðum hesti betur
en þeim sem er ofdekraður, frekur
og y’firgangssamur. Agaður hestur er
með gott sjálfstraust og öruggur með
sig. Atli orðar það svo að hann leitist
við að gera hestinn sem hann temur
S'
HESTAR
Group Teka AG
CKO Eldunartæki
KUCHENTECHNIK
'■'-ífí... ....... .
OC OAH \ VERSLUN FYRIR ALLA !
3 stk. í pakka K\(. OQ.SUU stgr.
(verð miðast við að keypt séu 3 stk. eða sambærilegt).
MorgunblaðiðA’aldimar Kristinsson
TIL AÐ ná hámarksárangri þurfa saniskipti knapa
og hests að vera í góðum farvegi.
bendingu frá tamningamanni. Þeir
velja þægilegri kostinn.
Agaleysi og spenna
Atli segir að stóran hluta vanda-
mála hestamanna með hesta sína
megi rekja til misskilnings í sam-
skiptum manns og hests. Maðurinn
er greindari aðilinn í þessum sam-
skiptum og því hvflir mun meiri
ábyrgð á hans herðum að gera sig
skiljanlegan og læra á það táknmál
sem hesturinn notar til tjáningar.
Afleiðingar misskilnings eru einkum
tvenns konar, annars vegar agaleysi
hestsins og hins vegar spenna sem
hvort um sig gerir það að verkum að
eðliskosth’ hestsins nýtast ekki sem
skildi og því minna sem vandamálin
eru djúpstæðari. Augu manna sem
fást við reiðkennslu hafa því í ríkari^
mæli beinst að almennum samskipt-
um mannsins við hestinn.
Öll erum við alin upp í því að vera
góð við dýrin en ætla má að sá góði
lærdómur verði ofurlítið misskilinn
seinna meh’ þegar farið er að halda
hest. Að mörgu leyti má líkja saman
tamningu á hesti og uppeldi á barni.
I báðum tilfellum þarf að sýna mikla
jákvæðni og hlýju en sömuleiðis þarf
að taka á agamálum ef eðliskostir
barnsins/hestsins eiga að njóta sín
þegar fram í sækir. Við okkur blasa
víða vandamál vegna agaleysis bæði
í hestamennskunni og mannlífinu
eins og fréttir undanfarna daga úr
mannheimum sanna best.
Valdimar Kristinsson
að vinnuglöðum sjálfboðaliða en ekki
óttaslegnum þræl.
„Yfirvegað ofríki“
Hesteigandi eða tamningmaður
þai-f að skilgreina í upphafi hverrar
gerðar hesturinn er að upplagi. Við
höfum næma hesta sem geta verið
viðkvæmir í byrjun og þarf því að
fara að þeim með örlítilli gát en þó
ákveðni. Þegar búið er að vinna
traust þessara hesta eru þeir oft
skemmtilegir að vinna með, svara vel
öllum bendingum og gjarnan vinnu-
fúsir. Á hinum jaðrinum er svo sá of-
dekraði, freki, sem virðir engar regl-
ur og lítur jafnvel niður á manninn.
Byrja þarf á að kenna honum ákveð-
in undirstöðuatriði sem sá næmi
kann eða lærir á augabragði eins og
að sýna viðbrögð við bendingum
tamningmanns. Þarf oft að sýna slík-
um hestum mikla ákveðni og eiga þá
vel við orð Theódórs Arabjömssonar
fyrrverandi hrossaræktaiTáðunaut-
ar sem hann notar oft í bókum sínum
„Hestar“ og „Jámingai’“. Segir hann
að sýna verði sumum hestum „yfir-
vegað ofríki" sem þýðir með öðrum
orðum að gera verður sterkan grein-
armun á þvi hvað er rétt og hvað er
rangt. Refsa verði hestinum þegar
hann sýnir yfirgang eða þumbara-
skap. Umbun og refsing gegna
veigamiklu hlutverki þegar verið er
að skipa hestinum á sinn stað í virð-
ingarstigann og undirstrika leiðtoga-
hlutverk tamningamannsins. Mikil-
vægi refsingarinnai’ er mjög mikið í
sumum tilvikum en minnkar eftir því
sem hesturinn skynjar stöðu sína og
sættir sig við hana. Hins vegar má
segja að umbunin gegni áfram mikil-
vægu hlutverki í gegnum allt þjálf-
unar- og uppbyggingarferlið. Mikil-
vægt er að öll tamning byggist á já-
kvæðni þegar hesturinn er búinn að
læra undirstöðuatriðin en ekki sé
verið að refsa í tíma og ótíma fyrir
smávægilegar yfirsjónir.
Mjög mikilvægt er að allar ábend-
ingar sem hestinum eru gefnar skfli
einhveiri svörun til baka. Sérstaklega
á það við um daufa hesta. Tökum sem
dæmi ef kenna á hesti að víkja til hlið-
ar. Staðið er við hlið hestsins og píski
slegið létt í síðu hestsins eða læri.
Sýni hesturinn engin viðbrögð eða
viðleitni á að færa sig til hliðar er
styrkur hvatningarinnar (áreitisins)
aukinn þar til hesturinn sýnir við-
brögð. Við minnstu hreyfingu undan
hvatningunni er áreitinu hætt og
hestinum umbunað með hlýjum rómi
eða klappi. Þannig finnur hesturinn
þægindi í stað óþæginda og eftir fáar
endurtekningar eru flestir hestar
búnir að læra að víkja til hliðar eftir
Innifaliö í tilboði:
Innbyggingarofn, af fullkomnustu gerð með
grilli og grillteini, HT490 eða HT490ME.
Helluborð 4ra hellna, með eða án stjómborðs.
Vifta TUB60, sog 370 m3 á klst..
Vi& Fellsmúla
Simi 588 7332
■■■ §| ■ NestJe
BllllCl-UP
Nestlé Build-Up er bragögóöur drykkur sem inniheldur 1/3 af ráölögöum
dagskammti (RDS) af 12 vítamínum og 6 steinefnum auk prótíns og orku
Upplýsingar
um næringarinnihald:
Build-Up fyrir alla
Góö aðferð til þess að auka neyslu vítamína og
steinefna þegar þú þarft á aukakrafti að halda.
Hentar börnum (eldri en 3ja ára) sem eldra fólki
og öllum þar á milli.
Build-Up á meögöngu og
meö barn á brjósti
Tryggir aö nægilegt magn næringarefna sé til
staðar á þessum mikilvæga tíma
Build-Up eftir veikindi
Sér til þess aö þú færö öll réttu næringarefnin til
þess að ná skjótum bata
Build-Up - fljótlegur drykkur
Eitt bréf út f kalda eöa heita mjólk eða
ávaxtasafa gefur þér fljótlegan og bragögóðan
drykk stútfullan af næringarefnum
f 284 ml. af mjólk
% af RDS
Orka kj 1395
kcal 330
Prótín g 18,0
Kolvetni 9 37,1
þar af sykur g 36,5
Fita g 12,4
þar af mettuö g 7,5
Trefjar g 0,6
Natríum g 0,4
Kalíum mg 810
Vltamln
A-vítamín ng 300,0 38%
B1-vítamín mg 0,6 43%
B2-vítamín mg 1,0 63%
B6-vltamín mg 0,9 45%
B12-vltamin H9 1,7 170%
C-vítamln mg 23,0 38%
D-vltamfn 1,8 36%
E-vítamln mg 3,3 33%
Blótln mg 0,06 40%
Fólín H9 84,0 42%
Níasln mg 6,2 34%
Pantótenat mg 3,0 50%
Stelnetnl
Kalk mg 607,0 76%
Joö ng 94,0 63%
Jám mg 5,5 39%
Magnesíum mg 132,0 44%
Fosfór mg 534,0 67%
Zink mg 6,3 44%
Dæmi um hvaó
vrtamín og steínefní
gera fyrír þíg
A-vítamín
Nauðs.yníegí tH \'a\Z3' cg *. ínaias.
vefja. viö.heiduf m>*: eg ^e'ibrrgð.
horunds. Ver siimbuS • mu-nnr neff.
haísi og'lungum. viönam gegn
sykingum og Dætu sp.mna H,aípar \iö
myhdun beina.
B2-VÍtamín ;R.eon-t'. n
Njalpar við aö nyta. orkuna i tæöu.
hjálpar viö myndun motefna og rauöra
bloökorna. Naiiösynlegt tii aö viöhafda
horundi. noglum narí og goöri sjon
Niacin (Niasin-vitamirv B3‘
öætii bloörasina og lækkar kolestrol i
bloöi Viöheldui taugakertinu. lækkar
háan bloöprysting. hjalpar v'iö meltingu
óg stuölar aö heilbugöí huöai
Zink
Mjög mikilvægt íyiir onaVmiskertiö
tlytii tyrir aö sar groi og ei mikilvægt
fyrir stoöugleik<i bloösins ViöÓeldut
álknline jafnvægi likamans.
s ú k k u
jaröabcrja
v a n i I I u
bragólaust