Morgunblaðið - 12.01.1999, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
fjöllun um listir, og þá alveg sérstaklega
myndlist. Þykir Braga Ásgeirssyni við
hæfí að nota hana í upphafi greinaflokks
um niðurstöður rannsókna hans á vett-
vanginum í Kaupmannahöfn, Hamborg,
París og Berlín, aðallega þó París hvar
hann dvaldi nær tvo heila mánuði,
október og nóvember. Hyggst rýnirinn
kveða viðhorfíð, sem hinn grunnfærnislegi
framsláttur svo neyðarlega afhjúpar,
rækilega í kútinn.
LÖNGUM hefur vafíst fyrir
íslendingum, að kyngja því
að landið er lengst á hjara
veraldar, og að þeir verði
að sætta sig við þá sérstöðu sem
lega þess markar þeim. Taka tillit til
aðstæðna, þá afmörkuðu og stað-
bundnu möguleika sem þeir hafa
handa á millum, vinna úr þeim eftir
þörf og metnaði. Lifa síður í
þykjustuheimi oflætis og græðgi,
sem eru helstu einkenni þrálátrar
minnimáttarkenndar útkjálkabúans.
Rúmum fimmtíu árum eftir lýð-
veldisstofnunina er ekkert lát á að
menn reyni í einu og öllu að draga
dám af margfalt stærri þjóðum, með
allt annan menningargrunn og allt
aðrar þarfír. Einangrun og lega
landsins er þó helsti styrkur íbúa
þess er svo er komið, landsgæðin
ótvíræð og á heimsvísu, en þeir
verða þó að læra að sníða sér stakk
eftir vexti, vera heimsborgarar af
eigin raun. Fyrir að vera hugum-
stórir fslendingar, en ekki fyrir að
hafa svarið af sér upprunann og ein-
angrunina með því að skafa yfir-
borðið af framandlegri menningu,
jafnvel hundraðfalt stærri þjóða.
Fátt undir sólinni er þó smáþjóð
hollara, en að draga dám af því eftir-
sóknarverðara í fari stærri og vold-
ugri þjóða, en æskilegt er að hún
geri það innan ákveðinna jarðbund-
inna marka, það heitir að þekkja sitt
gangverk. Helstu annmarkarnir eru
fjarlægðimar frá heimsviðburðun-
um, hinum stóru söfnum og sýning-
arhöllum, ásamt því takmarkaða
upplýsingastreymi sem hingað nær
frá þeim hliðum stórþjóðanna er
skara háleit markmið, þar sem svo
margt er til eftirbreytni og lífsfyll-
ingar. Sýnu verra er þó, að ekki er
leitast við að vekja áhuga ungs fólks
og hins breiða fjölda á grunneining-
um öflugra þjóðríkja, meðan allt
flýtur yfir bakka af efni sem skarar
léttvægt yfirborð, hismi og hjóm,
sem hvarvetna er grunnfærnisleg
dægradvöl illa upplýsts og ómeðvit-
aðs múgs.
Þeir sem hér eru í fyrirsvari láta
einmitt hafa eftir sér, að listir skaffi
ekki, ásamt öllum þeim ráðamönn-
um sem er annara um völd og at-
kvæði en allt annað á þessu himin-
tungli. Mæta sköpunarþörfinni af
andvaraleysi nema þá ávinnings er
von. Mörkuð menningarstefna eng-
in, og neisti hugsjóna utan skreyti á
jólatré fáfengileikans naumast sýni-
legur. Afleiðingamar eru að tugir
milljóna af beinhörðum gjaldeyri
fara í súginn á ári hverju, eins og ég
hef áður fært rök að.
tóra spurningin er viðvar-
andi, hví ekki var tekið tillit
til einangrunar okkar á svo
mörgum mikilvægum og há-
leitum sviðum er menntakerfið var
mótað. Landsmenn alltaf að sníða
það eftii' skikkan annarra þjóða,
helst hvað varðar lágmenningu og
meðalmennsku, síður okkar eigin
staðbundnu þörfum og forna metn-
aði? Hér hafa sjónlistir, allar teg-
undir sjónmennta, mætt afgangi,
þrátt fyrir að við búum í einu sér-
KASIMIR Malewitsch, Kiew 1878, Leningrad 1935. Skurðarkona,
1912, olía á léreft, Kustodiev safnið, Astrakhan. Frá sýningunni Rúss-
nesk framúrstefnulist í Listahöll Hamborgar 9. oktdber 1998 til 10.
janúar 1999 og ZUrich 29. janúar til 25. aprfl 1999.
stæðasta og fegursta landi jarðar
hvað form og liti varðar auk
margræðra veðrabrigða, en það sem
landfast hefur orðið í myndlistum
hefur verið og er að stórum hluta til
fengið að láni frá útlandinu. Hvort
heldur hlutlægt sem óhlutlægt, jafn-
vel svo að á stundum má líkja við
orð án innra samhengis. Jafnframt
þótti lengstum yfiiTnáta hallærislegt
að snúa sjónum að umhverfinu og
arfleifðinni, alveg þar til fyrir fáum
árum að útlendum núlistamönnum
tókst að opna augu manna fyrir auð-
legð íslenzkra sjónminna. Þó ekki
fyrr en þeir sjálfir fóru að fiska í
okkar menningarlegu landhelgi, hún
líka galopin og mikið til óvarin eins
og fiskilögsagan var fyrrum. Upp-
runaleg skynjunin og sálin hafa
mætt afgangi, nær einungis hugað
að tilbúnum umbúðum og ytra
byrði, menn horfa en sjá ekki, hlusta
en heyra ekki. Gleyma að til eru
innri augu og að eina ólæknandi
heymarleysið er heyrnarleysi sálar-
innar, eins og Victor Hugo orðaði
það í frægu bréfi til Ferdinands
Berthiers, dagsett 25. nóvember,
1845. Iðulega hef ég vísað til þess í
skrifum mínum, að Platon sem
stofnaði heimspekiakademíuna í
Aþenu, taldi skapandi hugsun grunn
menntunar, og við það má bæta að
lærimeistari hans, Sókarates,
minntist sérstaklega á móður sína
er hann talaði um mótunarferli hug-
mynda. Hún var ljósmóðir, og Sók-
arates sagðist fyrst og fremst í upp-
lagi sínu og lífsverki búa að arfinum
frá henni. Hefði gengist undir sömu
köllun, og gegndi sömu þjónustu.
Vildi hjálpa mönnum til að fæða þær
hugsanir sem með þeim bærðust og
þeir gengu með hið innra en visu
minna um, hugmyndir, sem gerðu
þá að sannari mönnum, ef þær
fengju að fæðast til vitundar og lífs.
eimspekingarnir eru hér á
ljósan og einfaldan hátt að
útlista grunn og landslag
allrar hugmyndasköpun-
ar, sem byggist á sömu lífrænu lög-
málunum og náttúran framber, að
viðbættum þeim vitsmunum sem
manninum einum eru gefnir. Sók-
arates skynjaði það sem nú er ný
uppgötvun hátækninnar, að andi
mannsins er efniskennd fyrirferð
sem stöðugt er á hreyfingu. Að
mögulegt er að þjálfa sálina og
minnið iíkt og sýnilegri og formfast-
ari vöðva líkamanns. Fyrirbærin
lúta að vísu öðrum lögmálum en
þurfa þó ekki síður eldneytis og end-
urnæringar við. Vitsmunarleg sam-
líking þetta með ljósmóðurina, því
hlutverk uppfræðarans er ekki að
hindra að nýtt líf komist í heiminn,
því siður að troða klónuðum stein-
börnum í legið - eitt stykki af til-
búnum fjarstýrðum verkfræðingi,
lögfræðingi, presti eða listamanni.
Hið háskalegasta í menntunarkerfi
síðari ára, er að einingar og áfangar
eru takmarkið, sem allt snýst um en
ekki almenn þekking sem átakan-
lega er ábótavant, jafnvel hjá skól-
uðustu mönnum, um leið er frum-
leikinn orðinn að múgefli og tízku-
fyrirbæri, miðstýrðu af höndlurum
lágkúrunnar.
Það eru svo jafnaðarlega stór-
þjóðirnar og valdablokkirnar, sem
viðkvæmastar eru varðandi menn-
ingarlega landhelgi sína, langsam-
lega mest voldugasta og ríkasta þjóð
í heimi, jafnvel svo að hún gerir eng-
an erlendan samning á efnahags-
sviði án þess að menningin komi þar
við sögu. Þannig eru Bandaríkin bú-
in að fá Marshall-aðstoðina við Evr-
ópu eftir stríð margfalt til baka í
beinhörðum peningum, meður því
að þau gerðu samning um nær óheft
flæði amerískrar menningar til
þiggjendanna. Hinir framsýnustu
þar í landi höfðu uppgötvað að allar
tegundir menningar mala gull. Hér
á útkjálkanum var það lágmenning-
in sem hafin var til vegs, enda lá
landinn vel við höggi vegna okkar
misþroskaða menntakerfis, og á nýj-
um tímum aðfengna og rangformaða
grunns, fátt um varnir, ónæmiskerfi
sálarinnar iamað.
vo vel hafa Bandaríkjamenn
komið ár sinni fyrir borð, að
þeir sem í mörgu tilliti voru
hálfgerðir moldarklumpar
fyrir heimsstyrjöldina fyrri, og í
flestu eftirbátar Evrópumanna, rétt
farnir að taka við sér fyrir þá seinni,
eru nú leiðandi í heiminum. Sóttu
hugmyndirnar til evrópskrar há-
menningar, virkjuðu og veittu út í
hagkerfið, breyttu í gull. Málverk
nafnkunnra amerískra myndlistar-
manna eru til að mynda þau lang-
dýrustu í heiminum er svo er komið,
þannig stækkar sá hópur óðfluga
sem komin er yfir milljón dollara
markið og þykir naumast lengur til-
tökumái. Það er þó engan veginn
aðalatriðið, heldur hin snjalla mark-
aðssetning, skilningurinn á gildi og
verðmæti hugvits og nýsköpunar.
Jafnframt þykir myndlist og þá
einkum málverkið öruggasta og
arðbærasta fjárfestingin þar vestra.
En þjóðir Evrópu hafa líka tekið við
sér margar hverjar, eftir nokkurn
afturkipp í kjölfar iðnbyltingarinn-
ar, og hér er Þýskaland ótvírætt í
fararbroddi með nýbyggðar lista-
hallir og nýbyggð söfn í flestum
stærri borgum landsins. Auk þess
sem Berlín, sem færist óðfluga nær
því takmarki sínu að hrifsa til sín
frumkvæðið meðal stórborga
heimsins, fer létt með að komast á
toppinn í ljósi þess að um eina
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
„Listir skaffa ekki“
Fyrirsögnin, sem tekin er upp úr dagblaði,
mun vera lýsandi fyrir afsökun nær allra
íslenzkra fjölmiðla fyrir takmarkaðri um-
UNDIR SAMA ÞAKI
„FIÖLMENNT“ OG „DÖNSKUSKÓLINN"
í nýju og glæsilegu húsnæði í Skeifunni 7 hefja fyrirtækin Fjöl-
mennt og Dönskuskólinn kennsluna á nýju ári. Boðið verður upp
á hágæða námskeið fyrir alla á öllum aldri
DÖNSKUSKÓLINN
Fyrir fullorða :
- samstalshópar þar sem hagnýt mál-
notkun er þjálfuð markvisst (fyrir
norræn samskipti/viðskipti)
- bókmenntahópar
- hádegistímar (snarl og danska)
Fyrir börn og unglinga:
- kennsla fyrir börn sem tala dönsku
- undirbúningur fyrir börn sem ekki
hafa lært dönsku
- unglinganámskeið fyrir þá sem
vilja bæta sig í málfræði og orðaforða
Dönskuskólinn
Skeifunni 7 -108 Rcykj>vik->: 5 1 0 0 9 0 2 Skeifunnl7,2Ji., 108Reykjavlk,8lml5100 900,fax5100 901,e-mall:brefnsk@lsmennl.ls
Auður Leifsdóttir Cand.mag. s. 510 0902/567 6794 sími 510 0900
FJÖLMENNT ehf.:
- Markaðs- og sölunám
- Bókhaldsnám
- Enska
- Þýska
- Spænska
- Pólska
- íslenska fyrir útlendinga
- Hraðlestur
- Bréfaskólinn fjárnám
Nýjar
• SJÓNVARPSÞÆTTIRNIR
Að byggja land eftir Þorvald
Gylfason hafa verið gefnir út á bók
og myndbandi. Efnið er sett fram í
þremur þáttum og fjalla þeir um
hagstjómarhugmyndasögu íslend-
inga á síðustu öld og þessari í gegn
um samfellda frásögn af þremur
mönnum, þeim Jóni Sigurðssyni,
Einari Benediktssyni og Halldóri
Laxness.
Fyrsti þáttur ber heitið Braut-
ryðjandinn. Þar er Jóni Sigurðs-
syni forseta lýst sem einörðum
málsvara frjálsra viðskipta og er-
lendrar fjárfestingar á Islandi:
sem hagfrelsishetju, fyrsta hag-
fræðingi íslands. Hann átti undir
högg að sækja í innanlandsmálum,
svo að forustu hans og hugmynd-
um var hafnað í hverju málinu eft-
ir öðru.
Annar þáttur heitir Ofurhuginn
og flallar um Einar Benediktsson
skáld. Hann kynnti hugmyndir
sínar um fjárhags- og framfaramál
þjóðarinnar í beinu framhaldi af
frelsisbaráttu Jóns forseta, en við-
horf hans urðu undir í orrahríð
stjómmálamanna á fyrri hluta
þessarar aldai'. Island tók þá aðra
stefnu en þeir höfðu markað.
bækur
Þriðji þátturinn heitir Gagn-
rýnandinn. Þar er því lýst, hvern-
ig Halldór Laxness rithöfundur
brást við haftastefnu stjórnvalda
á fimmta áratug aldarinnar. Rök-
um hans fyrir frjálsum viðskipt-
um, skynsamlegri landbúnaðar-
stefnu og öðrum efnahagsumbót-
um er lýst til að kasta ljósi á efna-
hags- og þjóðlífið á Islandi allt
fram á okkar daga.
Inn í frásögnina er fléttað ýmsu
efnahags- og menningarsögulegu
efni, sem vai'ðar þessa þijá menn
og hagstjórnarhugmyndir þeirra.
Þættirnir vom frumsýndir í
Sjónvarpinu í nóvember sl.
Pálmi Gestsson fer með hlut-
verk þremenninganna. Vignir Jó-
hannsson býr til leikmynd. Kari
R. Lilliendahl kvikmyndaði. Jón
Egill Bergþórsson stjórnaði gerð
myndanna. Höfundui' textahand-
rits, framleiðandi og þulur er Þor-
valdur Gylfason en hann er pró-
fessor í hagfræði í Háskóla Is-
lands.
Útgefandi er Háskóiaútgáfan.
Verð á kilju er kr. 1.000, verð á
spólu er 1.500 kr. ogpakki sem
inniheldur bæði spólu og kilju kr.
2.000 kr.