Morgunblaðið - 12.01.1999, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Um fram-
tíðina
„Þannig eru enn til menn sem treysta því
að morgundagurinn hljóti ekki að verða
nákvœmlega eins og dagurinn í dag. Þess-
ir menn vonast eftir nýju lífi, að framtíðin
beri í skauti sér annan og betri heim.
„Hvílíkur trúarhiti! Hvílíkur hœfileiki til
að vona!“ sagði skáldið. “
S
Aþessu ári er hálf öld
liðin frá því að
breski rithöfundur-
inn George Orwell,
sendi frá sér skáld-
söguna, Nítján hundruð áttatíu
og fjögur (Nineteen Eighty-Fo-
ur). Þetta var síðasta bók
Orwells sem lést árið 1950 og
sennilega sú kunnasta en að
flestra mati stendur hún næst-
síðustu bók hans, Dýrabænum
(Animnl Farm, útg. 1945), nokk-
uð að baki. Bókin er framtíðar-
saga, eins og nafnið ber með
sér, og lýsir ógnum alræðis.
Sögusviðið er
VIÐHORF eitt af fjórum
Eftir Þröst lögreglun'kjum
Helgason heimsins árið
1984. Aðal-
söguhetjan, Winston Smith, er
lágt settur flokksmeðlimur í
einu þessara ríkja. Þrátt fyrir
að þekkja takmarkanirnar sem
stjómarfarið setur honum reyn-
ir hann að leita sannleikans eftir
öllum tiltækum leiðum. Hann á í
ástarsambandi við konu sem
einnig reynir að afla sér óopin-
berrar þekkingar og eru þau
bæði handtekin af hugsanalög-
reglunni. Smith er fangelsaður.
Þar er hann pyntaður og gengst
undir stranga endurmenntun
sem miðar að því að brjóta hann
niður líkamlega og andlega,
gera hann undirgefínn og af-
huga frelsi og sjálfstæðri hugs-
un.
Eg las þessa bók fyrst árið
1984 og þó að heimfæra mætti
ýmislegt úr henni upp á sam-
tímann - að minnsta kosti á
óbeinan eða táknrænan hátt -
var þessi skáldaði heimur
Orwells fyrst og fremst einhver
óskilgreind framtíð í huga mín-
um, sennilega einhversstaðar
handan aldamótanna, árið tvö
þúsund og eitthvað. Framtíðin
var sem sé ekki enn komin, ekki
frekar en hún hafði komið árið
1966 eins og H. G. Wells hafði
spáð í bók sinni, The Shape of
Things to Come, sem kom út ár-
ið 1933.
Og enn bíðum við framtíðar-
innar. Ég er minntur á það á
hverjurn degi þegar ég keyri um
götur Reykjavíkur á
Volkswagninum mínum því þó
að bflar séu margir hverjir all-
framúrstefnulegir í laginu þá
svífa, enn sem komið er, engir
þeirra í lausu lofti, hljóðlausir
og ljósfráir. (Reyndar heitir bfll-
inn minn fullu nafni Volkswagen
Jetta og lýsir seinna nafnið
sennilega framtíðardraumum
hans, eða öllu heldur framleið-
andans - það lýsir að minnsta
kosti ekki aksturseiginleikum
hans.)
Hugmyndir okkar um fram-
tíðina höfum við að nokkru leyti
úr bókum og bíómyndum, úr
svokölluðum vísindaskáldskap.
Auk þess að sýna ýmis hugvits-
samleg tæki og tól sem koma
okkur spánskt fyrir sjónir er
þessi skáldaða framtíðarmynd
oftast nær dökk og köld. Heim-
inum hefur hnignað, hann þjáist
af herfilegum timburmönnum
eftir tækni- og vísindafyllerí
tuttugustu aldarinnar. Hefð-
bundin mannleg gildi hafa
gjaldfallið og er það oftast um-
fjöllunarefnið með einum eða
öðrum hætti, baráttan er á milli
hins mannlega og hins ómann-
lega, milli anda og efnis, manns
og vélar. Oftast sigrar maðurinn
þó að lokum, hið góða sigrar hið
illa.
En þrátt fyrir þessa dökku
framtíðarmynd vísindaskáld-
anna og eilífar heimsendaspár
misviturra Biblíutúlkenda þá
virðast bjartsýnismenn alltaf
þrífast. Hinir bjartsýnu trúa því
statt og stöðugt að okkur miði
fram veginn þrátt fyrir sífellt
meiri fátækt, meira hungur,
fleiri stríð - á endanum mun allt
verða gott, segja þeir. Þetta
gætu verið leifar af hegelskri
framfaratrú. Kannski að hinir
bjartsýnu trúi að sagan sé eins
og hver önnur líívera sem vex
og þróast til aukinnar fullkomn-
unnar - því hljóti þróunin að
vera til einhvers altæks sann-
leika, til æðri og betri heims.
Bjartsýni af þessu tagi fáum
við að heyra reglulega, til dæm-
is í áramótaávörpum landsfeðr-
anna. Þannig eru enn til menn
sem treysta því að morgundag-
urinn hljóti ekki að verða ná-
kvæmlega eins og dagurinn í
dag. Þessir menn vonast eftir
nýju lífi, að framtíðin beri í
skauti sér annan og betri heim.
.Hvílíkur trúarhiti! Hvflíkur
hæfileiki til að vona!“ sagði
skáldið.
Nútíminn hefur dregist of
mikið á langinn, að mati sumra.
Aðrir segja reyndar að honum
sé þegar lokið og við lifum nú á
tímaskeiði eftir-nútímans eða
póstmódernismans. Aðrir hafa
sagt að við lifðum á eftir-sögu-
legum tímum, að við gætum í
raun ekki lengur hugsað í hefð-
bundnum sögulegum hugtökum
og því væri ekki lengur nein
fortíð, enginn nútími og engin
framtíð.
Og hvert stefnum við þá eig-
inlega?
Sumir tala um póst-póst-
módemisma. Héðan í frá verð-
um við sem sé alltaf „á eftir“.
Og framtíðin kemur aldrei.
Henni verður skotið á frest í hið
óendanlega.
Öðram verður tíðrætt um
hringrás og vitna í Predikarann:
„Ekkert er nýtt undir sólinni."
Enn aðrir slá öllu upp í kæra-
leysi og hafa eftir Matteusi úr
sömu bók: „Hafið því ekki
áhyggjur af morgundeginum.
Morgundagurinn mun hafa sín-
ar áhyggjur. Hverjum degi
nægir sín þjáning."
Sjálfur heyri ég enn rödd
Orwells einhvers staðar bakatil
í minninu: „Langi þig til að sjá
mynd af framtíðinni, þá skaltu
hugsa þér, að troðið sé með skó
á mannlegri ásjónu - um alla
framtíð."
Framtíðin má bíða mín
vegna.
Ljósmynd: Jóhannes Long
FRA sundlauginni á Reykjalundi.
Heilsuefling
REYKJALUNDUR
er stærsta endurhæf-
ingarstofnun landsins.
Upphaflega var hann
byggður upp fyrir at-
orku berklasjúklinga,
fyrst og fremst til at-
vinnuendurhæfingar
þeirra. Þegar ekki var
lengur sama þörf fyrir
Reykjalund í þágu
berklasjúklinga breytt-
ist hann í alhliða end-
urhæfingarstofnun.
Mikil þróun hefur
átt sér stað hin seinni
ár við endurhæfingu
fólks með ýmsa sjúk-
dóma. Starfsfólk
Reykjalundar hefur unnið mark-
visst að því að kynna sér þessa þró-
un og bæta starfsemina og með-
ferðarframboð.
Fyrir nokkra hófst skipulögð
hópmeðferð fyrir parkinsonsjúk-
linga. Yfirskrift hennar er „Heilsu-
efling íyrir fólk með parkinson-
veiki“. Parkmsonveikin hijáir um
400-500 Islendinga. Helstu einkenni
sjúkdómsins era stirðleiki, skjálfti,
tregða í hreyfingum og óstöðugleiki
í uppréttri stöðu og við gang.
Markmið heilsueflingarinnar er
að viðhalda hreyfifæmi og sjálfs-
bjargargetu einstaklinga með þenn-
an sjúkdóm, stuðla að jafnvægi í
daglegu lífi og betri heilsu. Hreyfi-
þjálfun heilsueflingar
er í formi hópæfinga
og skipa æfingar í
vatni stóran sess. í æf-
ingartímum er lögð
áhersla á liðkun,
vöðvateygjur, göngu-
æfingar, slökun og
unnið er gegn rangri
líkamsstöðu.
Lögð er áhersla á
að fólk með parkin-
sonveiki viðhaldi sinni
sjálfsbjargargetu og
stundi störf og tóm-
stundaiðju að því
marki sem það er fært
um og hefur löngun
til. Markvisst er unnið
að því að efla færni við iðju og ná
jafnvægi milli virkni og hvíldar í
daglegu lífi. I því sambandi er mik-
ilvægt að fólk nýti sínar sterku
hliðar til að lifa sjálfstæðu og inni-
haldsríku lífi. Tal- og radderfiðleik-
ar af ýmsum toga geta fylgt park-
insonveiki og í heilsueflingunni er
mikil áhersla lögð á að styrkja
röddina. Markviss raddþjálfun hef-
ur gefið mjög góða raun fyrir þá
sem eru með þennan sjúkdóm.
Parkinsonveikin getur leitt til
kyngingartregðu og er veitt
fræðsla og ráðgjöf þar að lútandi.
Það er flestum mikið áfall að fá
langvinnan sjúkdóm og getur mikil
vinna fylgt því að takast á við þær
Hjördís
Jónsdóttir
breytingar sem geta komið í kjöl-
farið. Rætt er um hvernig hægt er
að takast á við þetta með jákvæðu
hugarfari og með því að taka lífs-
mat og gildi til endurskoðunar.
Fyi-irlestrar era fluttir um fjöl-
mörg atriði er miða að því að auð-
velda fólki, sem er haldið langvinn-
um sjúkdómum, að ná betri stjórn
og fá betri skilning á aðstæðum
með það að markmiði að auka lífs-
gæði. Meðal þeirra atriða sem fjall-
að er um hjá þessum sjúklingahópi
er sjúkdómurinn og einkenni hans,
lyfjagjöf og ýmis vandamál sem
tengjast því að vera með parkin-
sonveiki. Einnig er veitt fræðsla og
ráðgjöf um hæringu og ráðlegging-
ar um mataræði.
Öll þjálfun og fræðsla fer fram í
hópum þar sem þarfir hvers og
eins eru hafðar að leiðarljósi. Hef-
ur þetta meðferðarform þá kosti
helsta að tíminn nýtist vel, hóp-
vinnan hefur hvetjandi áhrif á þátt-
takendur og þeir kynnast vel og
styðja hvern annan. Það sem fjall-
að er um og æft hverju sinni mið-
ast við að allir geti nýtt sér þjálfun-
Endurhæfing
Það er flestum mikið
áfall að fá langvinnan
sjúkdóm, segir Hjördfs
Jónsdóttir, og getur
mikil vinna fylgt því að
takast á við þær breyt-
ingar, sem geta komið í
kjölfarið.
ina og fræðsluna sem best eftir að
heim er komið.
I októbermánuði _ síðastliðnum
var landssöfnun á Islandi undir
merkinu „Sigur lífsins“. Tilgangur
hennar var að efla endurhæfingar-
aðstöðuna á Reykjalundi með
byggingu sundlaugar og þjálfunar-
salar. Þjóðin sýndi þá mikinn
stuðning í verki og erum við starfs-
menn Reykjalundar henni mjög
þakklát. En betur má ef duga skal
og viljum við því nú um áramótin
minna þjóðina á happdrætti SÍBS
sem í gegnum árin hefur verið að-
alundirstaðan að þeirri miklu upp-
byggingu sem átt hefur sér stað á
Reykjalundi.
Höfundur er læknir á Reykjolundi og
formuður parkinsonsteymisins þar.
Hvar eru hugsj ónirnar?
ÞAÐ er auðvelt fyrir
ungt fólk að taka ást-
fóstri við hugmyndina
um frelsi einstaklings-
ins. Öll rök hníga að
þeirri niðurstöðu að
fólk eigi að fá að gera
það sem það vill, svo
lengi sem aðrir bíði
ekki skaða af. Frelsi
hefur orðið mannkyn-
inu til meiri hagsbóta
en nokkurt annað kerfi;
hinn frjálsi markaður
hefur bætt lífskjör
hinna fátækustu meira
en öll velferðarkerfi
sögunnar (þ.m.t. sov-
éska ríkið) til samans.
Þar að auki hafa hinir ríkari orðið
ennþá ríkari. Þeir sem mótmæla
þessu eru bara að pissa upp í vind-
inn.
En það er ekki alltaf auðvelt fyrir
sama unga fólkið að vera í Sjálf-
stæðisflokknum. Sem þó er talinn
vera frjálslyndasti flokkurinn.
Hvers vegna? Jú, vegna þess að for-
ystumenn flokksins virðast oft hafa
gleymt hugsjónum sínum. Hvernig
er hægt að taka menn alvarlega,
sem segja á hátíðisstundum að pen-
ingar séu betur komnir í höndum
einstaklinga en misviturra stjórn-
málamanna, en ráðast svo í gríðar-
legar ríkisframkvæmdir þegar
kosningar nálgast?
Tónlistarhús fyrir fjóra
milljarða? Fimm aðrar
menningarmiðstöðvar
á landsbyggðinni? Þeir
eru miklir menn, gjaf-
mildir á annaiTa fé.
Sannleikurinn er sá
að forystumenn flokks-
ins eru orðnir þau
steinrannu ríkiströll
sem þeir gagnrýndu á
árum áður, þegar þeir
töluðu fjálglega um
frelsi einstaklingsins.
Einu sinni var slagorð-
ið „Báknið burt“. Nú
virðist meginviðfangs-
efnið vera „Höldum
bákninu gangandi“. Þótt frelsi hafi
e.t.v. aukist á sumum sviðum á síð-
ustu árum, hafa mörg svið orðið út-
undan. Af hverju er ekki búið að
einkavæða Ríkisútvarpið? Af hverju
eru vemdai-tollar á grænmeti? Af
hverju er ríkið með einkasölu^ á
áfengi? Eru ennþá miðaldir á ís-
landi? Ríkisstjórnin stærir sig af því
að lækka skuldir ríkisins um 30
milljarða á þessu og næsta ári. Eina
forsenda þess er stórauknar skatt-
tekjur. Útgjöld ríkisins hafa ekkert
dregist saman. Efnahagsumhverfi
okkar hefur verið hagstæðara en
nokkru sinni fyrr; verð á sjávaraf-
urðum hefur sjaldan verið hærra.
Markaðsfrelsi
Sannleikurinn er sá,
segir Ivar Páll Jóns-
son, að forystumenn
flokksins eru orðnir
þau steinrunnu ríkis-
tröll sem þeir gagn-
rýndu á árum áður.
Kannski er til of mikils ætlast
þegar farið er fram á að hægri
stjórnmálamenn fylgi hugsjónum
sínum. Pólitík er jú pólitík og eðli
stjórnmálamanna er að yfirbjóða
hver annan á atkvæðaveiðum.
Mestu skiptir að halda völdum,
hnika sumu í frjálsræðisátt en halda
bákninu að öðru leyti gangandi. Eða
hvað? Getur verið að sá sem hvikar
ekki frá hugsjónum sínum sé heilli
maður en hinn sem það gerir? Sá
sem er sjálfum sér trár hefur ekk-
ert óhreint mjöl í pokahominu.
Hann stendur og fellur með hug-
sjónum sínum. Hann þarf ekki að
verja það sem hann er ósammála á
hátíðarstundum. Hann á sálu sína,
þótt atkvæðin séu ekki vís.
Höfundur er stjórnarnmður í
Heimdalli, f.u.s.
ívar Páll
Jónsson