Morgunblaðið - 12.01.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1999 39
iugardag. Skúli Magnússon flugsljóri vinstra megin lendir þotunni og Ármann Sigurðsson
flugmaður situr hægra megin.
„Þetta er engin jarð-
arför,“ varð ein-
hverjum á orði.
Þarna- var einnig
Sólrún Jónsdóttir
sem búið hefur í
borginni í 29 ár og
unnið hjá Flugleið-
um síðustu 15 árin.
„Nú þegar ferðirnar
verða ekki fleiri
starfa ég á skrifstof-
unni í borginni til
fyrsta mars en síðan
veit ég ekki hvað
tekur við,“ sagði Sól-
rún og sagði leiðin-
legt að ekki skyldi
vera hægt að halda
þessum áfangastað
inni í áætlun félags-
ins.
Emil segist vinna
heiman frá sér þeg-
ar skrifstofunni
verður lokað. „Þá
svara ég fyrirspurn-
um í síma og bókanir
fara fram gegnum
okkur eða ég vísa
með símsvara á
næstu Flugleiða-
skrifstofur því ég
verð einnig á ferðinni og sinni ferða-
skrifstofunum, dreifi bæklingum og
öðrum upplýsingum til þeirra,“ seg-
ir Emil. Hann segir Frankfurt, Am-
sterdam og París nálægustu áfanga-
staði Flugleiða og þangað sé leiðin
tiltölulega gi'eið með lestum.
Koina þeir ekki aftur?
ÁHÖFNINA skipuðu: Skúli Magnússon, Kristín Thoroddsen, Hrafnhildur
E. Árnadóttir, Ármann Sigurðsson, Oddný Arthursdóttir, Sunna Jó-
hannsdóttir og Sigrún B. Baldvinsdóttir.
flugfreyja. Undir það tók Hrafn-
hildur E. Ármannsdóttir og þær
sögðu Flugfreyjufélagið lengi hafa
verið með íbúð í borginni sem fé-
lagsmenn og aðrir hjá fyrirtækinu
hafa getað nýtt sér að leigja. Þær
hefðu báðar viljað að meiri áhersla
yrði lögð á að markaðssetja Lúxem-
borg áfram en sögðust vita að for-
ráðamenn félagsins hefðu reynt allt
og svo virtist sem nauðsynlegt væri
orðið að bregðast við breyttum að-
stæðum með þeirri sorglegu
ákvörðun að hætta nú Lúxemborg-
arfluginu.
Emil Guðmundsson, umdæmis-
stjóri Flugleiða í Lúxemborg, kom
út í vél þegar hún var lent og færði
afa Flugleiðamenn fengið hleðslu- áhöfninni gjöf til minningai um
ígar. Marc Tholl hefur starfað þar þessa síðustu ferð. Að öðru leyti var
*aðir. engin viðhöfn í kringum þessa ferð.
Luxair rekur flugumsjónarþjón-
ustu fyrir þá sem um völlinn fara og
þar fá Flugleiðamenn hleðsluskrár
og aðrar upplýsingar sem þarf en
flugáætlun er höfð með að heiman.
„Áður fyi*r var hér flugumsjón og
starfsmenn félagsins sáu um alla
þessa hluti en það hefur löngu verið
aflagt," sagði Skúli. Marc Tholl hef-
ur starfað lengi við flugvöllinn í
Lúxemborg. „Eg hef síðustu árin
verið hér í flugumsjón en var áður
við ýmis afgreiðslustörf og hef átt
mikil samskipti við íslensku flug-
mennina," segir hann og rifjar upp
að hann þekki Smára Karlsson,
fyrrverandi flugstjóra, og segist
hafa veitt með honum. „Eg kem til
með að sakna Flugleiðamanna og
það munu fleiri gera hér því þeir
hafa oft verið með svo mikil umsvif.
Heldurðu ekki að þeir komi bara
aftur? Ég trúi ekíd öðru,“ sagði
hann vongóður að lokum.
Rómantík frá liðnum tíma er ofar-
lega í huga þeirra sem löng kynni
eiga við Lúxemborg og þeir munu
sakna flugvallarins, samskipta við
samstarfsmenn sína og borgarinnar.
Helst kemur sambandsleysið niður
á Islendingunum sem þarna búa og
hafa nýtt ferðirnar fyrir sig og sína.
En nýjar aðstæður krefjast breyt-
inga og menn sætta sig trúlega við
þær á endanum.
ÞÓRHILDUR Hinriksdóttir og Þórður Sigurjónsson hafa búið í Lúxem-
borg í áraraðir og segja félagslegar breytingar hjá Islendingum í borg-
inni verða miklar þegar þeir geta ekki lengur nýtt sér ferðir Flugleiða.
leiða. „Við höfum eins og aðrir Is-
lendingar í Lúxemborg notið þess
að flugið til íslands hefur verið
ódýrt,“ segja þau hjón. Þór hefur
af enn iengri reynslu að státa en
nú á Lúxemborgarárunum þvf
hann sótti í um tvo áratugi fundi
hjá Mannréttindadómstólnum í
Strasbourg sem þá voru kannski
10 til 12 á ári. Þá var fljótlegasti
kosturinn að fara Lúxemborgar-
leiðina.
Heimsóknir ættingja stopulii
Á næstu grösum í vélinni var
Þórhildur Hinriksdóttir sem hef-
ur síðustu árin rekið gistiheimili í
Lúxemborg. Hún var áður flug-
freyja hjá Cargolux. Maður henn-
ar er Þórður Sigurjónsson flug-
stjóri hjá Cargolux. „Eg hef mikl-
ar áhyggjur því þetta þýðir hrein-
lega félagslega breytingu hjá
okkur sem höfum búið hér í ára-
tugi og búið að þessum tíðu ferð-
um milli Lúxemborgar og Is-
lands,“ segir Þórhildur. „Hér hafa
menn farið út á völl til að fylgjast
með hverjir væru á ferðinni, við
höfum alltaf getað komið sending-
um á einfaldan hátt á milli og nú
sjáum við til dæmis fram á að fá
ekki Moggann. Það er líka fyrir-
sjáanlegt að heimsóknir ættingja
verða stopulli og þannig mætti
lengi telja.“ Hún sagði samt
nokkra bót í máli að Luxair hygð-
ist fljúga til íslands á sumri kom-
anda. „Ég hef líka áhyggjur fyrir
hönd vina minna lijá Flugleiðum
því ég held að þetta sé ekki rétt
ákvörðun. Um 80 þúsund farþeg-
ar hafa farið hér á milli síðustu
árin og ég sé ekki hvar á að fá
farþega í staðinn. Það munu aðrir
taka bráðlega upp flug milli Lúx-
emborgar og Bandaríkj-
anna.“
Breytir afstöðu
danska útlend-
ingaeftirlitsins
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
„ÉG Á ekki von á öðru en að málið
leysist í þessari viku,“ segir Vilhjálm-
ur Örn Vilhjálmsson fornleifafræð-
ingur. Vegna rannsókna sinna á af-
skiptum danskra embættismanna af
Gyðingum fyrir stríð og á stríðsárun-
um hafði hann farið fram á skjalaað-
gang hjá danska útlendingaeftirlit-
inu. Höfnun þaðan hefur leitt í ljós að
eftirlitið virðist ekki fara að dönskum
skjalalögum. Málið hefur vakið mikla
athygli í Danmörku og framvinda
þess verið stöðugt fréttaefni undan-
farnar vikur.
Trú á kerfíð þrátt fyrir allt
„Það er sterk hefð fyrir skjalasöfn-
un í Danmörku og dönsk skjalalög
eru mjög góð,“ segir Vilhjálmur Örn í
samtali við Morgunblaðið. „Ég tel að
vera eigi gott eftirlit með skjalasöfn-
um, en það hefur komið í ljós að Út-
lendingaeftirlitið hefur túlkað lögin á
sinn hátt.“ Þegar stofnunin hefur
fengið umsókn um aðgang að skjala-
söfnun hefur komið fyrir að neitað
hafi verið um aðgang á forsendum
innanhússreglu, sem ekki virðist eiga
sér stoð í lögum og þá borið við að um
viðkvæmar persónuupplýsingar sé að
ræða.
Vilhjálmur Örn segir að í sínu til-
felli hafí hann fylgt hefðbundnu ferli,
sem er að hann sótti um aðgang að
tilteknum skjölum Útlendingaeftir-
litsins hjá Ríkisskjalasafni. Eftii* að
umsóknin var afgreidd sótti safnið
um aðgang fyrir hönd Vilhjálms Ai*n-
ar hjá Útlendingaeftirlitinu. Þetta
ferli er trygging fyrir að safnið viður-
kenni fræðimanninn og rannsóknir
hans, en samt sem áður fékk Vil-
hjálmur Örn neitun.
í endurskoðuðum skjalalögum frá
1997 segir að stefna skuli að sem auð-
veldustum aðgangi fræðimanna að
skjalasöfnum. Stefnan er því að opna
skjalasöfn fyrir ábyi’gum fræðimönn-
um. Vilhjálmur Örn segir að starfs-
mönnum safnsins hafí verið ljóst að
Útlendingaeftirlitið hafí síðan 1996
starfað eftir einhven-i sérreglu, en
þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir
safnsins hafí eftirlitið ekki viljað
skýi*a sitt mál eða funda um málið.
Nú hefur mikil umfjöllun fjölmiðla
og sá þrýstingur sem hún hefur skap-
að leitt til að fulltrúar Ríkisskjala-
safns, innanríkisráðuneytis og Út-
lendingaeftirlitsins munu á morgun
fjalla um málið. Vilhjálmur Örn á von
á að sá fundur muni leiða til lausnar í
sínu máli. Einnig er líklegt að um leið
muni Útlendingaeftirlitið neyðast til
að endurskoða afstöðu sina almennt
til aðgangs að skjalasöfnum.
„Þrátt fyrir allt hef ég trú á danska
kerfínu," segir Vilhjálmur Örn, „þó
alltaf geti eitthvað farið úrskeiðis.“
Auk athygli frá fjölmiðlum hafa ýms-
ir þingmenn sýnt málinu mikinn
áhuga og tekið það upp á sína arma,
enda er almennt mikill áhugi í Dan-
mörku á sem opnustum aðgangi að
upplýsingum, þó persónuvernd sé
einnig ríkuleg.
Fræðimenn eiga rétt á aðgangi
að upplýsingum
Ymsar vangaveltur eru uppi um
hvaða hagsmuni Útlendingaeftirlitið
sé að vernda með sértúlkun sinni á
skjalalögunum. I viðtali við Berl-
ingske Tidende á sunnudaginn segir
Bent Lexner yfirrabbíi að engin
ástæða sé til að fordæma dönsk yfír-
völd, en sannleikann verði að leiða í
ljós. Vilhjálmur Örn segist ekki vilja
leiða að þessu neinum getum, en seg-
ir að mikilvægu skjalasafni saksókn-
ara Kaupmannahafnar frá stríðsár-
unum hafi að mestu verið eytt 1946.
Einstök varðveitt skjöl benda þó til
að það skjalasafn hefði gefíð fyllri
mynd af samskiptum danskra yfir-
valda og Þjóðverja. „Ef við hefðum
það þekktum við alla söguna," segir
Vilhjálmur Örn.
Æ fleiri láta málið til sín taka og
hafa bæði þingmenn og ráðherrar
lýst vilja til að upplýsingar liggi á
lausu fyrir fræðimenn, eins og lög
gera ráð fyrir. f gær lýsti Ole Esper-
sen umboðsmaður dönsku stjórnar-
innar um mannréttindamál því yfir
við Berlingske Tidende að hann
hygðist fara fram á ítarlega greinar-
gerð frá Thorkild Simonsen innanrík-
isráðherra, sem hingað til hefur ekki
viljað ræða málið. Espersen sagði að
ekki væri nóg að vísa aðeins til að
upplýsingarnar væru viðkvæmar,
eins og Claes Nilas yfirmaður Út-
lendingaeftirlitsins hefði gei*t, heldur
væri aðeins hægt að neita um aðgang
að skjölum ef um væri að ræða upp-
lýsingar sem gætu verið verulega
óþægilegar fyrir einstaklinga. „Það
getur ekki verið ætlunin að bara eigi
að vernda embættiskei*fið,“ sagði
Espersen. „Túlkun Útlendingaeftir-
litsins á reglunum er undarleg og
kemur á óvart. Réttur til upplýsinga
er ekki takmarkaður og gildir einnig
um skjalasöfn er snerta embættis-
færslu ríkisins," segir Espersen.
Fræðimenn mæta yfírleitt miklum
velvilja og skilningi á dönskum skjala-
söfnum, svo mál Vilhjálms Arnar er
undantekning fremur en regla. Þó
ákvæði, sem vernda persónulegar
upplýsingar séu til staðar, þykir Út-
lendingaeftirlitinu í þessu tilfelli ekki
stætt á að vísa til þeirra, enda er hér
um að ræða upplýsingar um látið fólk.
Rannsóknir sem var[ia nýju ljósi á
samskipti Dana og Þjóðverja
„Það sem Vilhjálmur Örn hefur
dregið fram er alveg ný hlið á sögu
Gyðinga í Danmörku,“ segir Bent
Blúdnikov í samtali við Morgunblað-
ið. Blúdnikov er helsti fræðimaður
Dana um sögu Gyðinga. í bók sinni,
Som om de slet ikke eksisterede frá
1991, sem vakti mikla athygli, sýndi
hann fram á andgyðinglegar tilhneig-
ingar meðal danskra embættis-
manna. „Vilhjálmur Örn fer miklu
dýpra og sýnir fram á að meðhöndlun
Gyðinga í danska kerfínu var ekki til-
viljanakennd, heldur samræmd
stefna, sem byggði á andgyðinglegri
afstöðu."
Það voi*u rannsóknir á Gyðingum á
íslandi, sem undu upp á sig og leiddu
Vilhjálm Örn á sporið um að danskir
embættismenn hefðu upp á eigin
spýtur og ýumbeðnir vísað Gyðingum
úr landi. I Danmörku fékk hann að-
gang að nokkrum skjölum, sem bentu
í áðurnefnda átt, en þau skjöl segist
hann vísast hafa fengið fyrir slysni.
Það voru svo þýsk skjöl, sem komu
honum fyrir alvöru á sporið.
Þessi niðurstaða stangast mjög á
við þá mynd sem umheimurinn hefur
af Dönum í seinni heimstyrjöld, því
þeirra er einkum minnst fyrir að hafa
í október 1943 bjargað um sjö þúsund
Gyðingum yfir til Svíþjóðar. Vil-
hjálmur undirstrikar að málin, sem
hann sé að fást við séu undantekning-
ar, því á sama tíma og nokkrir dansk-
ir embættismenn hafi verið að neita
Gyðingum um landvistarleyfi eða
framselja þá til Þýskalands hafi aðrir
Danir verið að bjarga Gyðingum.
„Það voru einfaldlega einstaka menn
í stjórnkerfinu sem veðjuðu á sam-
starf við nasista.“
Vilhjálmur Örn heíur áfram áhuga
á sögu Gyðinga á Islandi, einkum
fram að seinna stríði og hyggst halda
þeim rannsóknum áfram. Hann skrif-
aði nýlega grein í danska tímaritið
Udsyn um það efni. í dagbók dansks
embættismanns, sem var á íslandi, er
meðal annars sagt frá samtali hans
1937 við Hermann Jónasson, sem
sagði að ísland hefði alltaf verið nor-
rænt land og ætti að vera það áfram.
Þess vegna ættu Gyðingar að hverfa
frá íslandi. „Við getum fagnað því að
ísland var hernumið af Bretum og að
Bandaríkjamenn voru svo á fslandi,
því þeim fylgdi vestræn hugsun,"
segir Vilhjálmur Örn.