Morgunblaðið - 12.01.1999, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Af eyðimerkurdrottningunni Gertrude Bell
í blúndukjól
og með postu-
línsborðbúnað
Ekki alls fyrir löngu kom út bók um Ger-
trude Bell, breska konu af auðugu yfir-
stéttarforeldri sem fæddist 1868 og fékk
ung brennandi áhuga á Miðausturlöndum.
Hún fór margar ferðir þangað, lærði arab-
ísku off komst í kynni við háa sem lága,
skrifar Jóhanna Kristjónsdóttir og íjallar
um þessa ævintýrakonu og bókina um
hana sem Janet Wallach skrifaði.
GERTRUDE Bell er fjói-öa frá vinstri, eina konan á myndinni. Henni á
hægri hönd er Winston Churchill, á vinstri hönd Arabíu-Lárens.
Myndin er tekin í tengslum við Kaíró-ráðstefnuna 1921.
Á ÖLLUM tímum hefur verið uppi
ævintýrafólk sem hefur lagst í ferðir
langt á undan samtíð sinni. Um það
þarf ekki að fjölyrða. En með nokk-
uð góðri samvisku má telja bresku
aðalskonuna Gertrude Bell einstaka:
hún ferðaðist á úlföldum um Arabíu-
skagann þveran og endilangan í
byrjun þessarar aldar og með inn-
fædda fylgdarmenn sem sáu um að
passa upp á silfurborðbúnaðinn,
hægindastólana, sólhlífamar og allt
sem ungum dömum Viktoríutímans
þótti nauðsynlegt að hafa í farangri
sínum.
Hún var af tiginbornu foreldri,
dæmigerðri yfirstéttarfjölskyldu,
missti móður sína barnung en faðir
hennar, Hugh Bell, kvæntist aftur
og samband Gertrude við fóstur-
móður sína virðist með tímanum
hafa orðið hið besta og það má sjá á
bréfum til hennar og fóður hennar
sem Janet Wallach byggir bók sína
að mestu á, þó augljóst sé að hún
hefur leitað fanga víðar.
Gekk ekkert að ná sér í mann
Á þeim tíma sem Gertrude Bell
var að alast upp í sinni hefðartilveru
á síðustu áratugum 19. aldarinnar
var það stórmikið vandamál ef stúlk-
ur náðu ekki að tryggja sér eigin-
mann við hæfi. Eftir lýsingum á
Gertrude svo og myndum af henni
að dæma, virðist hún hafa verið hin
þokkalegasta útlits og auður fjöl-
skyldunnar einn hefði átt að duga til
að hún fengi gott gjaforð.
Sjálf var hún fjarri því að vera
höll undir málstað ensku súffragett-
anna og virðist hafa sýtt ólán sitt í
karlamálum. Nokkrum sinnum var
hjónaband í augsýn en aldrei varð
neitt úr neinu og loks var hún send
til vina og frænda í Jerúsalem til að
jafna sig á öllu saman.
Þar lagði hún stund á arabísku og
náði góðu valdi á henni sem siðar
átti eftir að fleyta henni æði langt.
Hún talaði einnig frönsku, pers-
nesku, ítölsku og þýsku en þótti ar-
abískan erfiðast tungumála sem hún
hafði lagt stund á.
Hún var þrítug að aldri þegar
þarna var komið sögu og hugðist
dvelja nokkra mánuði í Palestínu og
dreifa huganum með því að stunda
nám í arabísku af mikilli elju. Hún
ferðaðist um landið, komst til Petra
sem nú er í Jórdaníu og virðist hafa
heillast af íbúum og landi. Þetta er
að sjálfsögðu á tímum Ottomanveld-
is Tvrkja og á þessum tima bjuggu
ekki nema nokkur þúsund Gyðinga í
landinu.
Eftir að hún sneri heim til Eng-
lands í hráslagann og kuldann en
jafnframt litríkt samkvæmislíf yfir-
stéttarinnar - þar sem foreldrar
hennar gerðu enn nokkrar tilraunir
til að útvega henni viðeigandi
mannsefni - virðist sem hún sjálf
hafi verið búin að gera upp hug sinn.
Hún ákvað aðra ferð 1902 og lagði
þá enn stund á arabísku og jók við
persneskukunnáttu sína. Hún varð
aðnjótandi mikillar athygli og aðdá-
unar og skrifaði foreldrum sínum
himinlifandi: „Hér er ég
PERSÓNA, fólk virðir mig og sæk-
ist eftir návíst minni ... það er eins
konar stöðutákn hjá mörgum að
hafa hitt mig ... er þetta ekki stór-
kostlegt?"
Næstu ár á eftir ferðaðist hún
víða, oft með föður sínum, sótti Ind-
land heim, kleif fjöll í Sviss og gerði
víðreist. En loks stóðst hún ekki
mátið lengur, eyðimörkin kallaði
hana til sín og í ársbyrjun 1905
sigldi hún frá frá Marseille til Aust-
urlanda. Þó hún hafí komið til Eng-
lands öðru hverju er ekki ofmælt að
segja að frá 1905 og til dauðadags
hennar 1926 var heimili hennar í
Miðausturlöndum lengst af i
Bagdad.
Skrifaði greinar í blöð
og ritaði nokkrar
bækur
Henni lék hugur á
að kynna löndum
sínum menningu og
siði Araba sem þeir
voru fáfróðir um
eins og fleiri fyiT
eða síðar. Hún var
með mikinn far-
angur; silkikjólar,
barðastórir hattar,
silfurborbúnaður-
inn og postulíns-
baðkarið, allt var
tekið með: Gertru-
de Bell ferðaðist
eins og sönn hefð-
ardama um lendur
Arabíu og enginn bakpokaferða-
langur var á ferð þegar hún var ann-
ars vegar.
Hún dvaldi nokkra hríð í Jerúsal-
em og endurnýjaði þar kynni sín við
ýmsa mektarmenn og hitti gamla
vini. Þar lauk hún bók sinni „The
Desert and the Sown“, skrifaði fyrir
ýmis bresk blöð og var orðin kunn í
Bretlandi íyrir skrif sín um þennnan
heimshluta sem flestum var lokuð
bók. Bók hennar fékk afbragðs
dóma og hún gladdist mjög yfír því
og hugði nú senn á frekari landvinn-
inga.
Hún leigði sér íylgdarmenn, úlf-
alda og allt sem til þurfti og kokk
hafði hún með sér að heiman. Og
lýsingin á ferðalögum hennar með
allt þetta hafurtask er í senn grát-
brosleg og háalvarleg. Þrátt fyr-
ir allan íburðinn sem hún
gat ekki verið án, hlífði
hún sér hvergi, virðist
hafa verið óttalaus þó
g: einhveijir vafasamir
ættbálkahöfðingj ar
reyndu að hindra för
hennar og komst yf-
irleitt það sem hún
ætlaði sér þó fyrir
kæmi að ekki færi
allt algerlega að
hennar vilja.
í þessu ferðalagi
kom hún á ýmsa
merka rústastaði í
Sýrlandi og kort-
lagði og skráði hjá
sér af mikilli ná-
kvæmni og þessar
óvísindalegu forn-
leifarannsóknir
hennar komu mörgum vísindamönn-
um að gagni síðar og reyndust furð-
anlega vel gerðar af leikmanni að
vera.
Kynni við ættbálkahöfðingja
Hvað sem okkur kann að finnast
um tign og tilgerð í útbúnaði hennar
- maður getur rétt si sona séð Ger-
trude Bell fyrir sér spranga um
eyðimörkina með sólhlíf innan um
bedúínana - virðist full einlægni
hafa búið að baki. Hún hafði lagt á
sig að læra tungumálið og sýndi
bæði vinsemd og klókindi í sam-
skiptum við ýmsa höfðingja ætt-
bálka sem á vegi hennar urðu, hvort
sem var úti í eyðimörkinni eða í
borgunum.
Hún lagði sig án efa í líma við að
skilja hugsunarhátt og viðhorf íbú-
anna og orðspor hennar fór um öll
Arabalöndin og barst til Bretlands.
Að sjálfsögðu lágu leiðir hennar
og Arabíu-Lárens saman og af bók
Wallach er ekki fullkomlega ljóst
hversu mikil einlægni var í sam-
skiptum þeirra í millum og virðist
sem hvort grunaði hitt um að seilast
eftir meiri athygli. Samt unnu þau
saman þegar þess þurfti og þegar
örlagatímarnir eftir fyrri heims-
styrjöldina runnu upp urðu þau nán-
ir samstarfsmenn um hríð en þá var
Gertrude beðin að fara til Kaíró og
vinna þar á vegum Breta.
Hún hitti Churchill á Kaíróráð-
stefnunni og hann virðist hafa talið
hana sérstaklega heppilega og vel til
þess fallna að taka þátt í þeim
áformum sem Bretar og Frakkar
höfðu nú á prjónunum. Eftir fall
Ottomanveldis Tyrkja var augljóst
að Bretar og Frakkar mundu skipta
þessu landsvæði á milli sín og hvorir
eiga sitt áhrifasvæði. Bretar töldu
að Irak ætti að lenda á þeirra svæði
pg í því skyni var Gertrude send til
íraks að vinna að áætlanagerð og
fleiru þar að lútandi.
Ástin kom og fór
Þó Gertrude Bell hefði ekki náð
sér í mann á viðurkenndum gifting-
araldri átti hún í ýmsum ástarsam-
böndum - sum virðast að vísu hafa
verið platónsk - en innileg ástar-
sambönd engu að síður. En elskhug-
arnir ýmist dóu eða gufuðu upp eða
héldu til fyrrverandi eiginkvenna.
Síðasti elskhuginn skOdi að vísu við
konu sína en harðneitaði að ganga
að eiga Gertrude „þrátt fýrir að ég
grátbændi hann“ eins og hún segir í
bréfi.
Feisal, fyrsti kóngur Iraks, var í
góðu vinfengi við hana
Eins og fram kemur í bókinni átti
Gertrude aðallega karlmenn að vin-
um, þeirra á meðal var Feisal, íyrsti
konungur íraks sem áður hafði ver-
ið hæstráðandi í Damaskus og virð-
ist hafa harmað alla tíð að hafa orðið
að hrökklast þaðan. Hann tók miklu
ástfóstri við Gertrude og virðist hafa
leitað til hennar með hvers kyns ráð
og góð vinátta tókst með þeim.
Þó svo að hún væri ekki við störf á
vegum Breta síðustu æviárin og fjöl-
skylduauðurinn í Bretlandi skryppi
saman svo ekki var lengur hægt að
senda henni allar þær blúndur og
dýrgripi, hárkollur og hatta sem hún
hafði vanist að sent væri umyrða-
laust, var hún áfram búsett í
Bagdad og var í miklum metum hjá
alþýðu manna sem kallaði hana
Khatun sem er virðingartitill.
Gertrude Bell prúðbúin.
Meira af fær-
eyskri tónlist
TÖM.IST
S a 1 u r i n n
KAMMERTÓNLEIKAR
Kammerhópurinn Aldubáran flutti tónverk eftir
Kristian Blak, Jón Nordal, Pauli í Sandagerði,
Takemitsu, Hafliða Hallgrímsson og Magnus
Lindberg. Laugardagurinn 9. janúar 1999.
KAMMERHÓPURINN Aldubáran frá
Færeyjum heimsækir okkur Islendinga og
hóf, s.l. laugardag, tónleikaröð þá sem nefnd
hefur verið Myrkir músíkkdagar, og er skipu-
lögð af stjórn Tónskáldafélags Islands. Meg-
ináhersla er lögð á flutning nýrrar íslenskrar
tónlistar. Sérþema Myrkra músíkdaga er að
þessu sinni tónverk Jóns Leifs og á 7 tónleik-
um af 12 eru flutt tónverk eftir hann, og einir
sérstaklega þar sem eingöngu verða flutt ein-
söngslög eftir hann, alls 26 að tölu.
Tónleikar Aldubárunnar hófust með fær-
eysku verki eftir Kristian Blak er hann nefnir
Dialogue (1993), fyrir klarinett og gítar, sem
flutt var af Önnu E. Klett á klarinett og Óiavi
Jakobsen á gítar. Dialogue er sambland af leik
með blæbrigði og stuttar tónmyndir stefja og
að formi til ABA, fyrri hlutinn sérlega kyrrlát-
ur með nokkrum átökum í miðhluta og aftur
horfið til kyrrðarinnar í lok verksins. Auðheyil
er að Anna er ágætur klarinettleikari og sama
má segja um Ólav og var flutningur þeirra í
heild fagurlega mótaður.
Annað verk tónleikanna var Ristur eftir Jón
Nordal, þriggja þátta verk fyrir klarinett og pí-
anó, samið 1985, fallega gert verk sem var
mjög vel flutt af Önnu E. Klett og Jóhannesi
Andreasen, píanóleikara, er starfaði í nokkur
ár hér á landi sem kennari og píanóleikari.
Flutningurinn í heild var mjög vel mótaður og
leikur Önnu um margt athyglisverður.
Pauli í Sandagerði átti næsta verk, sem
nefnist Skúrir, fyrir píanó og er samið 1994.
Þama má heyra það afturhvarf til eldri gilda,
sem nú er í tísku. Þetta er svo sem áheyrilegt
verk en eins og oft þegar sótt er til eldri gilda
vantar á stundum í slík verk allt sem heitir að
vera persónulegt eða staðbundið og gæti þetta
verk svo sem allt eins tilheyrt síðrómantískum
píanóbagatellum, eins og að vera samið svo til í
dag.
Næsta verk, Orion, eftir Takemitsu , samið
1984, fyrir selló og píanó er samkvæmt tíma
sínum leikur með blæbrigði og allskonar leik-
tækniútfærslur, er voru sérlega vel mótaðar af
sellistanum Hege Waldeland, sem sýndi að hún
er mjög góður sellóleikari og var samspil henn-
ar og Jóhannesar mjög vel útfært.
Eftir Hafliða Hallgrímsson var flutt blæ-
brigðatilraunaverkið Tristia, fyrir gítar og
selló. Þetta sjö þátta verk er samið 1984 og er í
raun allt of langt, sérstaklega vegna þess að
þættimir em allt of líkir innbyrðis, markaðir af
leit eftir blæbrigðum og leiktækniatriðum,
sumum mjög skemmtilegum, eins og t.d. í 5.
þætti, sem er eins konar stundaglas, þar sem
metronome tímans tifar án afláts og í síðasta
kaflanum, þar sem sellóið fær undii- lokin að
syngja. Verkið var vel flutt og margt fallega
gert þó gítaristinn væri á köflum of hlédrægur.
Lokaverkið er eftir Magnus Lindberg og
nefnist Steamboat Bill jr, fyrir klarinett og
selló, samið 1990. Það var svo sem meira að
gera í þessu verki en þeim sem á undan voru
flutt og reyndi því meira á flytjendur. Anna og
Hege em mjög góðir hljóðfæraleikarar og
fluttu verldð á sannfærandi máta. í þessu verki
er að heyra margt bæði gamalt og nýtt og sumt
mjög vel gert en samkvæmt nafni verksins
tengist baksvið þess líklega bandarískri sögu
gufuskipanna, þ.e. fljótabátanna, og var erfitt
að finna nokkur tengsl tónmáls og sögusviðs
eða karakterlýsingu á nefndum „Bill hinum
yngra“, í þessu annars vel gerða verki, sem var
sérlega vel flutt af Önnu E. Klett og Hege
Waldeland.
Færeysku gestimir áttu skilið betri aðsókn,
því hér er á ferðinni ágætt tónlistarfólk og
mætti þessi hópur koma aftur til okkar, undir
öðrum kiángumstæðum, og þá flytja eingöngu
færeyska tónlist, sem lítið hefur heyrst hér á
landi. Bæði Kristian Blak og Pauli í Sanda-
gerði, og þá ekki síður flytjendumir, em til
vitnis um að eitthvað meira sé að heyra áhuga-
vert af færeyskri tónlist.
Jón Ásgeirsson