Morgunblaðið - 03.04.1990, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 1990
20. öldina verða stórkostlegustu
breytingamar, og nú síðasta ára-
tuginn hefur tölvuöldin gengið í
garð. Sveinbjöm vissi að allar breyt-
ingar eða framfarir mættu færa
fólki betra líf, ef rétt væri á haldið.
Hann ræddi oft um þessa tíma, og
það var gaman að sjá gleðina í
andliti hans, þegar hann minntist
lífskjarasögu alþýðu til sjávar og
sveita og allt miðaði í rétta átt.
Sagan var honum meira en orð -
hún var það afl, sem vakti menn
af dvala. Samtök á heilbrigðum
grunni var sá máttur, sem færði
mönnum betra líf. Sveinbjörn var
jafnaðarmaður í þess orðs fyllstu
og bestu merkingu.
Svo kemur Sveinbjöm ungur
maður inn í fyrsta áratug hins nýja,
sjálfstæða íslands. Honum fannst
víst margt kalla á, enda réðst hann
ekki á garðinn, þar sem hann var
lægstur. Eftir stúdentspróf velur
hann sér íslensk fræði til háskóla-
náms og magisterprófí lauk hann
1926. Síðan gerist Sveinbjörn kenn-
ari og er nú hratt farið yfír sögu,
þegar sagt er, að kennsla varð hans
ævistarf.
Sveinbjörn var skyldurækinn og
samviskusamur kennari. Hann dró
saman kröfur og sanngirni og þess
vegna famaðist honum vel í allri
kennslu. Hann var agaður kennari
og dró ekki af sér, gerði kröfur til
sín jafnt og annarra. Sveinbjörn
unni íslenskum fræðum, og sér-
hver, sem átti tal við hann, hlaut
að taka eftir því. Ef til vill voru
fornbókmenntirnar efstar á blaði,
og ég held það megi segja, að fom-
bókmenntirnar hafi átt helgireit í
hjarta hans. Við lestur þeirra leyfð-
ist engum að vera með ólund né
spott. Fornir siðir í trú og skiptum
manna áttu líka sín lögmál. Og það
gat verið hollt hveijum unglingi að
rekja örlög manna, að skilja sál-
arlíf forfeðranna, því að þegar öllu
Blómastofa
Friöfinm
Suöurlandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öll kvöld
til kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.
Gjafavörur.
er á botninn hvolft, hefur maðurinn
ekki breyst svo mjög, þótt þúsund
ár séu á milli.
Árið 1955 verður Sveinbjörn
skólastjóri Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar. Þá kom sér vel jafnaðar-
mennska hans og er þá ekki átt við
pólitík, enda hefði Sveinbjöm verið
síðastur manna til að koma með
pólitík inn í kennslu sína. Til þess
var Sveinbjörn alltof vandaður mað-
ur, en það er heillavænlegt hveijum
skólastjóra að gera aldrei upp á
mili nemenda, heldur að líta á alla
jafna og koma hveijum til þess
þroska, sem hæfileikar segja til.
Fjölmenni var þó í Gagnfræðaskóla
Austurbæjar, 600-700 nemendur á
aldrinum 13-17 ára. Það var oft
langur og strangur vinnudagur,
sem Sveinbjöm átti, því að ekki
hlífði hann sér - hann var ætíð
öðmm til fyrirmyndar.
Nemendur vora þá eins og nú -
og þá er víst best að orða það svo
- vondir og góðir. Hjá Sveinbirni
vora allir nemendur „góðir“. Það
þurfti aðeins að sinna þeim á mis-
munandi hátt. Þegar fólk finnur að
þetta er stefna skólans, þá er von
að vel farnist. Og maður undrast
nú, hve miklu var komið í verk í
námi, í félagsstörfum og í öllu því,
sem efldi þroska unglingsins.
Sveinbjörn hélt þeim sið, þegar
hann var orðinn skólastjóri, að
hringja á „sal“, og vora þá gestir
komnir, oftast rithöfundar eða aðrir
listamenn, og sögðu þeir frá eða
skýrðu verk sín eða lásu upp. Stund-
um var hlýtt á tónlist eða söng.
En Sveiinbjörn var líka sá sem hafði
sinn eigin „sal“. Oft kom hann á
sal þar sem allir nemendur og kenn-
arar vora og talaði til nemenda,
annaðhvort þeim til heilræðis eða
ánægju. Þá kom það skýrt fram,
sem færri vissu, hversu skemmti-
lega mælskur Sveinbjörn var. Hann
var afburða skýr í máli og tali, rök-
fastur og orðheppinn. Hver sem er
hefði mátt teljast heppinn að læra
ræðumennsku af Sveinbirni.
Tíminn flaug áfram og árin færð-
ust yfir. Sveinbjörn lauk með mik-
illi sæmd kennara- og skólastjóra-
starfi sínu við Gagnfræðaskóla
Austurbæjar. Alltaf fylgdist hann
með þeim breytingum sem áttu sér
stað í skóla- og menntamálum þjóð-
arinnar. Hann las mikið og tók ell-
inni eins og sjálfsögðu skeiði, sem
færði hamingju yfir líf, þegar at-
hafnir rénuðu.
Það er ætíð sárt fyrir vanda-
menn, þegar leiðir skiljast, en því
verður að taka sem að höndum
ber. Ég færi eiginkonu Sveinbjarn-
ar, Soffíu Ingvarsdóttur, innileg-
ustu samúðarkveðjur og jafnframt
öllu vensla- og skyldfólki. Megi frið-
ur og ró styrkjast og vaxa með
okkur öllum.
Gunnar Finnbogason
geta rifjað upp einstakar bernsku-
og æskustundir sem reynast hafa
haft mikið að segja á lífsleiðinni.
Ég hef sennilega séð Sveinbjörn svo
til daglega í rúman áratug, svo oft
var ég gestur á heimili hans og
Soffíu Ingvarsdóttur á Smáragötu
12. Ég kynnist honum um svipað
leyti og skólaganga mín hófst. Þá
byijuðu kynni Guðrúnar, dóttur
þeirra hjóna, og mín. Og þessar
heimsóknir mínar lögðust ekki niður
fyrr en _ að lokinni menntaskóla-
göngu. Áhrifin sem ég varð fyrir á
heimili þeirra greinast því tæplega
í einstaka atburði heldur era hluti
af uppvexti mínum.
Heimilisbragurinn á Smáragötu
einkenndist af glaðværð og góðvild,
þar var manni jafnan tekið með
áhuga og umburðarlyndi. En ekki
voram við alltaf heima við. Þau
hjónin unnu útivera og höfðu num-
ið land uppi í Mosfellssveit. Ekki
vora nú til nein einingahús rétt eft-
ir stríðið, heldur keyptu menn notað
byggingarefni sem til féll, t.d. eftir
setuliðið. Mikla verklagni hefur
þurft til að geta nýtt það eftir eig-
in þörfum og nokkrar ferðimar
hefur þurft að fara með efni áður
en hús var fullbúið. En Múlahlíð,
eins og staðurinn var nefndur, var
þá efsta byggð í Mosfellssveit.
Sunnan í Múlanum stóð bústaður-
inn, handaverk Sveinbjarnar, prúð-
ur lítill bústaður, á grænum bletti
sem skar af við gráan melinn. Upp
í Múlahlíð var farið allan ársins
hring, ekki síst vetur og vor, þar
sem Múlinn er ákjósanlegt skíða-
svæði fyrir skíði eins og þau gefð-
ust þá.
Kannski voram við Guðrún ekki
alveg búnar að kveða hvor aðra í
kútinn, þegar Austin-bíllinn skilaði
okkur á leiðarenda, en við gerðum
mikið af því að kveðast á. Meðan
Sveinbjörn kveikti upp í kolaofnin-
um í stofunni, gat verið að hann
laumaði til annarrar hvorrar okkar
einni og einni ferskeytlu, svo að við
kæmumst ekki í strand. Af nógu
var að taka, hann virtist aldrei
verða uppiskroppa. Ekki man ég
lengur allar þær ferskeytlur sem
hann kenndi fyrir þennan leik, t.d.
þessa sem byijaði á hinum sjaid-
gæfa bókstaf X, með nafninu Xerx-
es. En aðrar festust mér býsna vel
í minni, ekki síst fallega kveðnar
vísur með fögrum samlíkingum eins
og vísur eftir Sigurð Breiðfjörð.
Mér finnst ég enn heyra Sveinbjörn
fara með:
Sunna háa hðfin á
hvítum stráir dreglum.
Veröld má sinn vænleik sjá
í vatna bláum speglum.
Á gagnfræðaskólaáranum
kynntist ég Sveinbirni í starfi sem
yfirkennara Gagnfræðaskóla Aust-
urbæjar. Hann var maður góðgjarn
og honum var eiginlegt að sýna
öðram uppörvun og traust. í skólan-
um ríkti góður félagsandi meðal
nemenda og þar kenndu færir kenn-
arar. Frá þeim árum á ég einnig
minningar um Sveinbjörn sem ís-
lenskukennara. Þegar við fóram í
gegnum íslenzka lestrarbók eftir
Sigurð Nordal, lásum við auk ann-
arra kvæða eftir Einar Benedikts-
son tvö erindi úr kvæðinu Sóley.
Það bregður fyrir mynd í huga mér
þegar Sveinbjörn gerir okkur grein
fyrir kvæðinu, hann vekur athygli
á bragarhætti þess og skýrir út
fyrir okkur sjaldgæf orð. Hann
bendir okkur á orðfæri kvæðisins
og myndmál, en það er gætt sér-
stakri tign og hreinleika. Síðan
lætur hann okkur rísa úr sætum
og lesa sameiginlega:
Þar ris hún vor drottning, djúpsins mær,
með drifbjart men yfír gðfugum hvarmi
og framtímadaginn ungan á armi
eins og guðs þanki hrein og skær...
Næstu tvær ljóðlínur áttu stúlk-
urnar að lesa, síðan drengirnii
næstu tvær, seinustu Ijóðlínuna all-
ir saman, alls níu ljóðlínur.
Mér finnst ég sjá Sveinbjörn fyr-
ir mér í kennarastólnum þegar hann
biður okkur að lesa kvæðið. Ég
ímynda mér að honum hafi þótt
sérstaklega til þessa kvæðis koma
og hann hafi viljað láta okkur finna
til áhrifamáttar þess. Gæti ég trúað
að fleiri í bekknum en ég hafí skynj-
að mikilleika skáldskaparins er
raddir okkar hljómuðu um skóla-
stofuna.
Sveinbjöm var hægur í fasi og
látlaus, þótt ræðinn væri talaði
hann jafnan stillilega. Kímnigáfu
sinni beitti hann góðlátlega, ekki
var honum tíðrætt um bresti
manna. Hann hafði trausta skap-
gerð og skipti sjaldan skapi.
Leiðir okkar lágu ekki oft saman
um tveggja áratuga skeið. Síðasta
áratuginn hafði ég þá ánægju að
hitta Sveinbjöm heitinn oftar. En
ég sá að hann bar erfið veikindi og
langdvalir á sjúkrastofnunum með
stillingu og æðraleysi.
Blessuð sé minning hans.
Jóhanna Jóhannesdóttir
Átta ára stúlka missir föður sinn.
Ekki vegna andláts, heldur vegna
veikinda og langvarandi fjarvera
hans frá heimilinu. Ég man hve lítil
og aum ég var oft á þessum tíma.
Það hefur sennilega verið um
svipað leyti, að Sveinbjöm Sigur-
jónsson og Soffía Ingvarsdóttir
buðu mér fyrst að koma með fjöl-
skyldunni „upp í Múla“, en við
Guðrún, yngri dóttir þeirra hjóna,
voram þá þegar orðnar vinkonur.
Að vísu var Gunna mér fremri að
aldri og þroska, fædd ári áður en
ég, og gekk auk þess í Austurbæjar-
skólann, en ég í Grænuborg og
síðan Miðbæjarskóla. Þrátt fyrir
þetta hélst vinátta okkar öll skóla-
árin og samgangur lengst af mikill
og hefur haldist æ síðan.
„Múli“ var sumarbústaður Svein-
bjöms og fjölskyldu hans, sem hann
hafði byggt að ég held að mestu
leyti sjálfur. Húsið stendur enn ofan
Leirvogsvatns í Mosfellssveit,
skammt austan við Stardal. Áður
hafði fjölskyldan átt sér athvarf við
sjálft vatnið, en síðar varð úr að
byggt var veglegra hús í Stardals-
landi.
Það var mikið ævintýri að dvelj-
ast þarna með góðum vinum. Ég
man hvað mér þóttu jarðföllin
skelfíleg, sem þama voru á stöku
stað og við Gunna sáum þegar við
voram að skondrast út um mýrar
og móa. Og ég fékk að taka þátt
í uppbyggingu staðarins. Við stelp-
urnar hjálpuðum Sveinbirni að
sækja steinhellur, sem var að fínna
handan Múlans, Skálafellsmegin,
og þótti mér óravegur á þeim tíma.
Hellurnar notaði hann í stétt fyrir
framan húsið. Notalegt var að koma
inn að verki loknu eða úr snjó og
kulda á vetram og fá góðar veiting-
ar hjá Soffíu í hlýlegu umhverfí.
Vel man ég eftir t.d. veggteppi með
myndum, sem leyfðu huganum að
reika og gömlu gæraskinnssvefn-
pokunum. í einum þeirra held ég
að ég hafí reyndar sofíð á öðram
stað nokkrum árum, seinna, þegar
við Gunna fórum með Sveinbirni út
í Bót, eyju, sem hann átti í Þjórsá,
á æskuslóðum sínum, og þar sem
hann stundaði skógrækt. Við feng-
um grenjandi rigningu og minnist
ég næturinnar í tjaldinu, en öllum
plöntunum komum við í jörð.
Það var ekki aðeins í ferðalögum
sem mér var tekið sem einni af fjöl-
skyldunni. Gunna hafði lært að
gera vísur af pabba sínum og þótti
mér merkilegt, það var kveðist á,
og af Sveinbimi lærði ég einu sögu-
og landafræðivísurnar, sem ég
kann: „í sundinu við Salamis Xerx:
es Þemistókles fann ...“ og „í
Dóná falla ísar, Inn, einnig Drava,
Sava . ..“, og þótti og þykja enn
stórmerkilegar. Seinna varð Svein-
björn íslenskukennari minn í lands-
prófi í Gagnfræðaskóla Austurbæj-
ar. Naut ég góðrar handleiðslu hans
og varð hún ekki til að draga úr
þeirri ást á málinu, sem ég var svo
lánsöm að alast upp við á heimili
mínu.
Stundum var farið í kartöflugarð
þeirra hjóna, sem var þar sem nú
er Umferðarmiðstöðin, og skottast
í kringum fullorðna fólkið. Ekki
má gleyma púkkspilamennsku um
jólin og fjölmennum vina- og fjöl-
skylduboðum.
Já, margs er að minnast. Á ungl-
ingsáranum var líka farið „upp í
Múla“. Ég fékk að fara með skóla-
systram Gunnu (við stelpurnar ein-
ar) í skíðaferð, þar sem mikið var
hlegið og skemmt sér. Gestrisni
Soffíu og Sveinbjöms náði líka til
vinkonu minnar, sem var tekin með
í bústaðinn, og þar lærðum við að
spila brids eina páskana með fjöl-
skyldunni. Aldrei segist þessi vin-
kona mín gleyma þessu. Um þetta
leyti hafði Júlía, eldri systirin, trú-
lofast Baldvin Tryggvasyni, og
stundum vora þau með í för.
Bemsku- og æskudagarnir vora
að baki. Sveinbjöm og Soffía
gleymdu heldur ekki dætram
mínum. Ég minnist „vegahapp-
drættismiðanna", sem þau gáfu
þeim hvað eftir annað við hátíðleg
tækifæri og sýndu ræktarsemi
þeirra og ekki síður ást á landinu
og þjóðlega hefð. Þær fengu líka
að koma í stór jólaboð, þar sem
spilað var púkk, og skemmtu sér
konunglega, síðast um jólin í fyrra
hjá Soffíu og Sveinbimi. En oft
hefur líka verið spilað á heimili
Gunnu um jólin við annað tækifæri.
Það hefur verið sumarið 1981
að Lólí (Júlía) bauð mér að koma
og endumýja kynnin við Múla, fáum
áram áður en hún lést fyrir aldur
fram. Henni fannst svo langt síðan
ég hefði komið þangað. í það sinn
vora báðar dætur mínar með. Svein-
bjöm og Soffía komu líka og Gunna
og Arnþór Garðarsson, maður
hennar, börn þeirra systra og ein-
hveijir fleiri gestir. Þetta var
skemmtilegur dagur, en þá vora
a.m.k. 25 ár liðin síðan ég hafði
komið þangað síðast.
Ég hitti Sveinbjörn alltaf við og
við í löngum og erfiðum veikindum
hans, nú síðast í vetur á Reykja-
lundi. Hann var alltaf hress í anda.
Bækur nærri, sem hann var að lesa,
og rætt um þær, og hvað efst væri
á baugi í fréttum og fjölmiðlum.
Spjallað um gamla vini og kunn-
ingja. Og alltaf spurði hann hlýr
og bjartur í augum um velferð mína
og dætranna.
Ég þakka þeim, Soffíu og Svein-
birni.
Sólveig Jónsdóttir
Afí minn og nafni, Sveinbjörn
Siguijónsson, er dáinn og ég hef
verið að hugleiða hvað það merkir.
Eitt af því sém það merkir ekki,
er að hann sé þar með ekki lengur
hluti af lífi mínu. Til þess eru minn-
ingarnar of margar og nærtækar.
En þær verða ekki fleiri. Sama
máli gegnir um aðra í fjölskyld-
unni, okkur hlotnast ekki fleiri
stundir í návist hans.
Ég veit að börnin munu sakna
þess að fara ekki oftar í heimsókn-
ir til langafa á spítalann í sveit-
inni, þar sem hægt var að fara langa
göngutúra innanhúss og utan, aka
honum í hjólastólnum gegnum
margar vélknúnar dyr og gægjast
svo í skúffuna við rúmið hans og
gæða sér á dísætum ijársjóðum.
Barnabarnabörnin eiga ekki
minningar um langafa sinn öðravísi
en bundinn við hjólastól og að mestu
búandi á sjúkrastofnunum, en þó
jafnan heima hjá ömmu á Smára-
götunni um helgar.
Þegar ég sjálfur var strákur og
rann gegnum lífið á glitrandi spor-
baug kringum hvers kyns sálar-
háska og vandamál, eins og barna
er háttur, var afí alheill og alltaf á
Smáragötunni. Að einu leyti eru
minningar frá þeim árum þó svipað-
ar því sem síðar varð, flestum
frístundum heimavið virtist afí eyða
í lestur.
Mér fannst nú hvorki neitt merki-
legt né spennandi við það á þeim
undursamlegu tímum, sem ein-
kenndust af landvinningum í
ókunnugum kálgörðum og svaðil-
föram í húsgrunnum og moldar-
bingum. Það var ekki fyrr en ég
komst á skólaaldur, að ég fór fyrir
alvöru að kynnast þessum hægláta,
hvíthærða manni sem átti hunda-
bókina.
Ég var vanur því frá heimili mínu
að það væru bækur upp um alla
veggi, svo bókum hlaðin skrifstofan
hans afa hafði engin yfirþyrmandi
áhrif á mig í sjálfu sér. Bækurnar
voru ekkert fleiri en heima, bara
máðari kilir. En eitt undur var þar
að finna. Það var hundabókin. Ensk
alfræðibók fyrir ungmenni, dökk
og máð að utan eins og töfralampi.
í þeirri bók vora einar sex eða
átta síður með litmyndum af
margvíslegum hundategundum og
Með þessum línum vil ég kveðja
Sveinbjörn Siguijónsson.
Því miður er ekki öllum gefíð að
t
Elskuleg systir okkar og mágkona,
STEFANÍA AXELSDÓTTIR NIELSEIM,
Tjörnesvej 12,
Viborg,
Danmörku,
andaðist á sjúkrahúsi í Viborg laugardaginn 31. mars.
Sigríður Axelsdóttir Nash,
Olgeir Axelsson, Ester Vilhjálmsdóttir,
Sverrir Axelsson, Ásta Þorsteinsdóttir,
Sigurður Axelsson, Hrafnhildur Kristinsdóttir.
t
Ástkær eiginkona mín, móðir, tengdamóðir, amma og langamma,
FRIÐRIKKA MARGRÉT JÓNSDÓTTIR
frá Gróf,
Móabarði 26,
Hafnarfirði,
sem lést að morgni 30. mars, verður jarðsungin frá Fríkirkjunni
í Hafnarfirði mánudaginn 9. apríl kl. 15.00.
Ólafur Tryggvason,
Jóna Ólafsdóttir, Ásgeir Örn Magnússon,
Erling Ólafsson, Ólöf Guðmundsdóttir,
Erna Ólafsdóttir,
Margrét Ólafsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.