Morgunblaðið - 03.04.1990, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 1990
15
Góðærisvandinn
eftir Vilhjálm
Egilsson
Á síðustu vikum höfum við heyrt
ýmsa forystumenn þjóðarinnar
ræða um nýtt vandamál í efna-
hagslífi okkar. Nú er komið góð-
æri. Fiskurinn okkar hækkar vænt-
anlega um 10% á erlendum mörkuð-
um og þá höfum við allt í einu allt-
of mikið af peningum milli hand-
anna. Þjóðartekjur eiga að aukast
um 1%.
Hinn nýi vandi birtist í ýmsum
myndum. Sérstaklega er talið
hættulegt að fyrirtæki í sjávarút-
vegi eygi nú von í hagnað af rekstri
sínum, enda hefur hagnaður í þeirri
atvinnugrein löngum verið álitinn
þjóðfélagslegt vandamál. Oftast
sem frést hefur af einhvetju fyrir-
tæki í sjávarútvegi hefur hafist
umræða um nauðsyn sérstakra ráð-
stafana til þess að koma því í tap-
rekstur eins og almennt hpfur gilt
í þessum aðal útflutningsatvinnu-
vegi landsmanna.
Nú eru góð ráð dýr. Hvað á til
bragðs að taka? Hvað eiga landsfeð-
urnir svo sem að gera ef þeir þurfa
ekki lengur að hugsa um aðgerðir
til bjargar sjávarútvegi? Verða þeir
ekki alveg verkefnalausir þessir
menn? Snarhækkar ekki verð á lax-
veiðileyfum í sumar ef svo heldur
sem horfir?
Hagnaður — Meðalið fyrir
atvinnulífið
Oft hefur verið sagt að erfiðara
sé að stjórna íslandi í góðæri en
þegar áföll dynja yfir. Yfirlýsingar
ráðamanna að undanförnu benda
til þess að þeim ætli að reynast
strembin ákvarðanatakan um það
sem gera skuli þegar loksins fer
að rofa til í þjóðarbúskapnum, og
það fyrr en vænta mátti.
Þijár aðgerðir gegn góðæris-
vandanum hafa helst verið í umræð-
unni. Hvíslað hefur verið um skatta-
hækkanir, nefnt er að byrja greiðsl-
ur inn í Verðjöfnunarsjóð og hávær-
ar raddir krefjast hækkunar á gengi
krónunnar.
Ekkert þessara meðala er hins
vegar það rétta. Þeir ráðamenn
þjóðarinnar sem eitthvað muna eft-
ir því sem var að gerast á síðustu
tveimur árum í atvinnulífinu rámar
sjálfsagt í það að sjávarútvegurinn
almennt var rekinn með miklum
halla bæði árin 1988 og 1989. Far-
ið var í skuldbreytingaaðgerðir í
gegnum Atvinnutryggingarsjóð
upp á meira en 5.000 milljónir og
með starfsemi Hlutafjársjóðs var
hafin þjóðnýting fyrirtækja. Enn-
fremur var greitt á annan milljarð
úr Verðjöfnunarsjóði vegna frystra
afurða sem allt fengið var að láni
erlendis frá.
Erfiðleikar atvinnulífsins voru
langt í frá einskorðaðir við sjávarút-
veg. Gjaldþrot fyrirtækja voru dag-
legt brauð í öllum atvinnugreinum
og fjölmargir einstaklingar fóru
sömu leið. Yfir 2.000 gjaldþrota-
beiðnir fyrirtækja og einstaídinga
voru skráðar í Reykjavík einni sem
er met. Ófá heimili í landinu hafa
orðið að þola þungar búsifjar af
fjárhagslegum ábyrgðum vegna
gjaldþrota fyrirtækja eða vanda-
manna.
Meðalið sem atvinnulífið og þá
ekki síst sjávarútvegurinn þarf að
fá er hagnaður. Þetta meðal þarf
helst að gefa í stórum skömmtum
þannig að hægt sé að greiða niður
skuldir. Reyndar má segja að al-
besta fjárfesting í atvinnulífi á Is-
landi í dag sé að greiða niður skuld-
ir. Hagnaður af rekstri fyrirtækja
mun því fyrst í stað fara í slíkar
fjárfestingar.
Nauðsynlegar aðgerðir
í hveiju liggur þá góðærisvand-
inn? Ju, hann felst í hættunni á því
að eftirspurn eftir vörum og þjón-
ustu aukist hraðar en framleiðsla
atvinnuveganna sem leiðir til verð-
hækkana á vörum og þjónustu og
launahækkana umfram samninga
hjá starfsfólki fyrirtækjanna. Mark-
mið kjarasamninganna um 7% verð-
bólgu á árinu nást þá ekki og launa-
skrið á vinnumarkaði skapar nýja
óánægjuöldu meðal þeirra launþega
sem telja sig hækka minna en aðrir.
Þennan góðærisvanda er vel unnt
að ráða við ef vilji er fyrir hendi.
Spurningin er einungis sú hvort
ráðamenn þjóðarinnar hafa áhuga
á slíkum leiðum.
í meginatriðum er það tvennt
sem þarf að gera.
Það þarf að flytja hluta af fyrir-
huguðum erlendum lántökum opin-
berra aðila inn á innlendan markað
eftir því sem skuldastaða atvinnu-
lífsins batnar og svigrúm myndast
í bankakerfinu. Hér er ekki síst átt
við opinbera fjárfestingarlánasjóði
og orkufyrirtæki. I þessu skyni
þarf að breyta gildandi lánsfjárlög-
um og minnka erlendar lántökur
um a.m.k. 3.000 milljónir.
Þessi aðgerð þýðir að auknar
útflutningstekjur með hækkandi
fiskverði fara fyrst og fremst í að
Vilhjálmur Egilsson
„ Atvinnulífið þarf að fá
möguleika til þess að
hagnast nú þegar loks-
ins virðist ætla að rofa
til. Með því að bregðast
við fiskverðshækkunum
á þann hátt að beina
opinberum aðilum í
auknum mæli inn á inn-
lendan lánamarkað og
opna Qármagnsmark-
aðinn út á við er hægt
að koma í veg fyrir
hefðbundið þenslu-
ástand þegar fiskverð
hækkar.“
lækka erlendar lántökur og veitir
ekki af.
Ennfremur þarf að koma í verk
að opna fjármagnsmarkaðinn til
útlanda. Eins og fyrirkomulagið er
nú er lántaka erlendis auðvelduð
verulega með ríkisábyrgðum á
ríkisfyrirtækjum, sjóðum og bönk-
um. Innstreymi af erlendu lánsfé
inn í landið er því auðveldað.
Hins vegar eru mikiar hindranir
á útstreymi fjármagns. Islendingar
mega helst ekki mynda eignir er-
lendis á móti lánum sem tekin eru.
Með því að opna fjármagnsmarkað-
inn einmitt nú væri verið að gefa
íslenskum aðilum möguleika á því
að leita út með fjármagn og þar
með að draga úr hættunni á þenslu
í efnahagslífinu.
Góðæri án þenslu
Atvinnulífíð þarf að fá möguleika
til þess að hagnast nú þegar loksins
virðist ætla að rofa til. Með því að
bregðast við fiskverðshækkunum á
þann hátt að beina opinberum aðil-
um í auknum mæli inn á innlendan
lánamarkað og opna fjánnagns-
markaðinn út á við er hægt að
koma í veg fyrir hefðbundið þenslu-
ástand þegar fiskverð hækkar.
Skattahækkanir, hærri greiðslur
í Verðjöfnunarsjóð eða hækkun á
gengi krónunnar eru aðferðir sem
dæmdar eru til að mistakast. Allt
hefur þetta verið þaulreynt áður og
ekki gengið.
Nú er lag að ná verðbólgunni
niður þar sem gerðir hafa verið
skynsamlegir kjarasamningar í
upphafi góðæris. Þetta tækifæri
verður að nota skynsamlega. Næsta
tækifæri kemur sjálfsagt ekki fyrr
en á síðari hluta þessa áratugar.
Höíiindur er framkvæmdastjóri
skrifstoíii viðskiptalífsins sem er
sameiginleg skrifstofa
Verslunarráðs íslands og Fél. ísl.
stórkaupmanna.
fijclar
ISlANIiS IV MHfcv
tf'Tmaf
C,M»'tlUt,dSS<
or»takasafn
FALLEGAR OG
EIGULEGAR BÆKUR
TIL
FERMIN G ARGJAFA
ÍSLENSKUR SÖGUATLAS 1. BINDI. 12.490 KR.
Stórglæsilegt rit sem ó erindi við alla unga íslendinga.
íslandssagan birtist í þeim búningi sem unga kynslóðin kann að meta.
ATLAS AB. 9.000 KR.
Víðtækasta uppflettirit um lönd og lífheim jarðarinnar
sem birst hefur ó íslensku. Ótæmandi fróðleiksnóma.
ÆVISÖGUR ORÐA. 1.500 KR.
Saga orða og orðtaka rakin og skýrð svo langt sem heimildir nó.
ÍSLENSKIR MÁLSHÆTTIR. 1.875 KR.
Ómissandi viskubrunnur og uppflettirit fróðleiksfúsra lesenda.
ÍSLENSKT ORÐTAKASAFN 1.—2. BINDI. 3.750 KR.
Allt um íslensk orðtök. Hreinn skemmtilestur.
FUGLAR ISLANDS OG EVRÓPU. 3.920 KR.
Aukin og endurskoðuð útgófa þessa einstaka
grundvallarrits lýsir 635 íslenskum og-evrópskum fuglategundum.
UNGT FÓLK OG VANDAÐAR BÆKUR
EIGA SAMLEIÐ.
é> ,
FÉLAGI TIL FRAMTÍÐAR. 1