Morgunblaðið - 13.07.1986, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1986
53
Biskaya-flói
SKiPTING SPANAR 11
í JÚLÍ 1936 "i>
Iwmmil
lCÍKO!
]CUAK
Baiérísku
eyjarnar'
CWDAD R£AL’\ALBACETt
WRC/A
WBLVA'
Þjóðernissinnar
Lýðveldissinnar
Franco og Mola f Burgos.

«8»? 1
iW
» u
- n i
$

* * t
' * *
r.V

4

TuRAO SQBRfe ESTASrt p /icp^1
/imsfl.OMR- W£cOAfceJV|RT|ftAf
Alþýðuherinn á leið til vfgstöðvanna.
Skiptar skoðanir voru um borgarastríðið
á Spáni í Frakklandi og Bretlandi. Stjóm
„alþýðufylkingarinnar“ í Frakklandi þorði
ekki að styðja lýðveldissinna opinskátt af
ótta við að hrinda af stað harðri stéttabar-
áttu. Brezka stjómin hvatti aðrar ríkis-
stjórnir til að skipta sér ekki af ástandinu.
MADRID í HERKVÍ
Eftir fyrstu bardagana í stríðinu tók við
vígstöðvahemaður. Langvarandi bardagar
geisuðu í Toledo. Her Francos leysti lið Jose
Moscardo ofursta úr herkví í kalífakastalan-
um Alcazar 27. september.
Franco lagði mikið kapp á að ná Madrid.
Þýzkar og ítalskar flugvélar hófu loftárásir
á borgina 3. október og margir léttir ítal-
skir brynvagnar sóttu þangað. Þjóðemis-
sinnar sóttu yfir Manzanaraes-fljót, daginn
eftir barizt var af hörku í háskólahverfinu
í útjaðri Madrid og við konungshöllina.
Stjórnin flúði til Valencia og allt óvopnfært
fólk yfirgaf borgina. Stór hluti hennar var
þá í rústum, en lýðveldissinnar vörðust
hraustlega. Þar með var hafið umsátur um
höfuðborgina, sem stóð í tvö ár og fjóra
mánuði.
Vöm Madrid var falin Jose Miaja hers-
höfðingja og aðstoð Rússa átti mikinn þátt
í því að lýðveldissinnum tókst að halda borg-
inni. Stuðningur steypuflugvéla Rússa
stuðlaði t.d. að því að árás tveggja ítalskra
herfýlkja á borgina var hrundið við Guad-
alajara í marz 1937 og að tilraun þeirra til
að einangra borgina mistókst.
í byijun apríl hóf Miaja gagnsókn og
þjóðernissinnar urðu að hörfa. Samgöngu-
leiðir miili norður- og suðurheija Francos
komust í hættu og Franco réðst á lýðveldis-
sinna, þar sem þeir voru veikastir fyrir, á
norðurströndinni.
ÁRÁSIN Á GUERNICA
Franco sótti til Guernica, þar sem bask-
neskir þjóðemissinnar höfðu myndað
bráðabirgðastjórn. Þjóðvetjar gerðu ill-
Manuel Azana forseti. Queipo de
höfðingi.
ræmda loftárás á Guemica 25. apríl og
prófuðu eyðingarmátt nýjustu vopna sinna.
Þremur dögum síðar sóttu hermenn Francos
inn í rústir bæjarins. Stjóm Baska hörfaði
frá Bilbao 18. júní og þjóðemissinnar tóku
borgina eftir 80 daga umsátur. Þeir héldu
áfram sókninni vestur á bóginn og tóku
Santander 25. ágúst, með stuðningi ítala,
og Gijon. Þá var allur Norðvestur-Spánn á
valdi þeirra.
Lýðveldissinnar fengu mikla samúð og
aukinn stuðning vegna árásarinnar á Gu-
emica, en áttu mjög í vök að veijast. Erlend
ríki reyndu að takmarka átökin og á ráð-
stefnu í London var komið á fót nefnd, sem
átti að koma í veg fyrir utanaðkomandi
afskipti.
Alltaf var fyrir hendi hætta á ótakmörk-
uðum afskiptum erlendra ríkja. Loftárás
lýðveldissinna á þýzka orrustuskipið De-
utschland við Ibiza maí 1937 leiddi til
árásar þýzka flughersins á Almeria. Kaf-
bátaárásir, sem sagt var að lýðveldissinnar
hefðu gert á þýzka beitiskipið Leipzig“
undan Oran 15. og 18. júní, urðu til þess
að Þjóðveijar og Italir neituðu að halda
áfram að taka þátt í alþjóðlegu flotaeftirliti
undan ströndum Spánar.
Þegar ítalskir kafbátar sökktu nokkmm
Uanlo hers- Juan Negrin, forsœtisráð-
herra lýðveldissinna frá
1937.
kaupskipum, sem fluttu birgðir til lýðveldis-
sinna, var efnt til ráðstefnu í Nyon í Sviss.
Þar var samþykkt að ráðizt skyldi á óþekkta
kafbáta eða önnur skip, ef þau sæjust í
spænskri landhelgi, og að aðstoð við báða
deiluaðila á Spáni yrði takmörkuð. Kaf-
■ bátaaðgerðirnar hættu skyndilega, en
fasistaríkin hættu ekki stuðningi sínum við
Franco.
Meðan þessu fór fram var þrátefli í
stríðinu og næsta vetur króknuðu margir
hermenn Francos úr kulda. Sóknaraðgerðir
gátu ekki hafizt fyrr en í febrúar 1938.
Franco sótti niður Ebrodal til Miðjarðarhafs
við Vinaroz 15. apríl og einangraði Katal-
óníu frá öðmm yfirráðasvæðum lýðveldis-
sinna. Sókn til Barcelona stöðvaðist vegna
harðvítugs viðnáms lýðveldissinna við Ebró-
fljót. Aðeins 12-14 af 48 fylkjum landsins
vor nú á valdi lýðveldissinna og þau vom
þeirra stærst og fjölmennust, en þar var
sægur af flóttamönnum.
RÚSSAR HÆTTA
Nú jukust áhrif kommúnista meðal lýð-
veldissinna til muna. Largo Caballeros hafði
tekið þá f stjómina í september 1936 og
staða þeirra styrktist vegna þess að lýðveld-
issinnar fengu mesta hemaðaraðstoð frá
Rússum. Rússar sendu kommúnistum vopn
sín og áhrif þeirra urðu því miklu meiri en
fylgi þeirra sagði til um. Þetta olli deilum
í herbúðum lýðveldissinna.
Caballeros var settur af 17. maí 1937
og Juan Negrin tók við. Tíu dögum áður
höfðu „syndikalistar" gert uppreisn. Sættir
tókust, en í júní var trotzkyismi bannaður
og trotzkyistar vom handteknir og myrtir
hvar sem náðist í þá.
í júlí 1938 reyndu lýðveldissinnar mikla
gagnsókn við Ebró-fljót til að koma aftur
á sambandi milli Katalóníu og annarra yfir-
ráðasvæða sinna, en þeir urðu að hörfa eftir
mannskæðustu orrustu stríðsins, sem kost-
aði hvorn aðila um sig 40.000 menn. Síðan
dró mjög úr mætti stjómarhermanna, þótt
baráttuhugur þeirra væri enn mikill. Ástæð-
an var fyrst og fremst sú að Stalín hætti
íhlutun sinni sumarið 1938 vegna ástandsins
í álfunni og lítils áhuga Breta og Frakka á
samvinnu. Þannig var í raun og vem gert
út um örlög stríðsins í Moskvu.
Þjóðemissinnar efldust um allan helming
og stjórnarherinn hætti að geta veitt þeim
viðnám. Í desember 1938 sótti her Francos
að Miðjarðarhafi fyrir norðan Valencia og
lýðveldissinnar flúðu skipulagslaust til Barc-
elona.
LOKASÓKN
í janúar 1939 hóf Franco sókn norður
frá mynni Ebrófljóts, tók Barcelona með
stuðningi ítala 26. janúar og náði undir sig
allri Katalóníu á hálfum mánuði. Hermenn
lýðveldissinna flúðu yfír landamærin til
Frakklands, þar sem þeir vom afvopnaðir
og settir í fangabúðir.
Lýðveldissinnar veittu enn viðnám í
Madrid og Valencia og á dreifðum svæðum
á Austur-Spáni fram í marz, en málstaður
þeirra virtist vonlaus og Bretar og Frakkar
viðurkenndu Franco 27. febrúar. Innbyrðis
deilur veiktu lýðveldissinna, ekki sízt eftir
að kommúnistar gerðu uppreisn í Madrid
3. marz, þótt þeir væm fljótlega yfirbugaðir.
K ‘