Morgunblaðið - 13.07.1986, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1986
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöari itstjóri Björn Bjarnason.
Fuiltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Niðurstaða
Kjaradóms
Niðurstöðui Kjaradóms
um sérkjarasamninga
ríkisstarfsmanna í BHM eiga
vafalaust eftir að draga ein-
hvem dilk á eftir sér.
Samkvæmt dómnum fær
þessi hópur ríkisstarfsmanna
9,3%-16% hækkun launa
umfram almennar launa-
hækkanir í landinu. Sumir
þeirra starfshópa, sem þessar
hækkanir fá telja þær alltof
litlar og hafa við orð að segja
upp störfum og leita sér at-
vinnu á hinum almenna
vinnumarkaði. Steingrímur
Hermannsson, forsætisráð-
herra, hefur í samtali við
Morgunblaðið beinlínis hvatt
þá, sem óánægðir eru til þess
með þessum orðum:“Ef
BHM-R menn geta fengið
svona miklu hærri laun á hin-
um almenna markaði, þá eiga
þeir bara að segja upp og
fara þangað."
Aðrir starfshópar, sem
standa utan við BHM en
vinna hjá ríkinu- munu telja
eðlilegt, að þeir fái umsvifa-
laust sömu hækkun. Það á
t.d. við um þá hjúkrunar-
fræðinga, sem eru innan
BSRB. Sú sérkennilega staða
er komin upp, að tveir hjúkr-
unarfræðingar geta starfað
hlið við hlið, en sá sem er í
BHM er á töluvert hærri
launum en hinn sem er í
BSRB. Loks munu þeir kenn-
arar, sem eru í KÍ ganga út
frá því, sem vísu, að þeir fái
sömu launahækkun og þeir
kennarar, sem eru innan
BHM.
Viðbrögð Þorsteins Páls-
sonar, fjármálaráðherra, við
þessum dómi eru þau, að
dómi beri að hlíta en hann
bætir við að “dómurinn gangi
á svig við þá launastefnu,
sem hefur verið mótuð í þjóð-
félaginu og ég tel hann
ganga lengra en lög gera ráð
fyrir með því að ákveða í
úrskurði um sérkjarasamn-
inga almenna launahækk-
un.“ Ennfremur segir
fjármálaráðherra, að “þessi
niðurstaða muni leiða til þess
að við verðum að endurskoða
þetta launaákvörðunarkerfí."
Vafalaust er það rétt hjá fjár-
málaráðherra, að tímabært
er orðið að endurskoða þetta
launaákvörðunarkerfí enda
sýnast launamál ríkisins vera
orðinn slíkur frumskógur að
erfitt er að henda reiður á
því skipulagi öllu eða skipu-
lagsleysi. Hitt er svo annað
mál, að skipulaginu á að
breyta vegna þess að þess
er þörf af efnislegum ástæð-
um en ekki vegna hins, að
menn verði óánægðir með
dómsniðurstöðu.
Til viðbótar við öll þau
flóknu vandamál, sem leiða
munu af þessum Kjaradómi
og ríkisstjórnin þarf að kljást
við á næstu vikum og mánuð-
um vaknar sú spuming, hvar
launamálastefna ríkisstjórn-
arinnar og aðila vinnumark-
aðarins er á vegi stödd þegar
hér er komið sögu. Samning-
amir í vetur voru tímamóta-
samningar. Frá undirskrift
þeirra hefur komið fram
sterkur vilji hjá öllum aðilum
að halda fast við þá stefnu,
sem þá var mörkuð. Síðan
hefur verið samið við ein-
staka starfshópa svo sem
flugliða, einhveijar breyting-
ar hafa verið gerðar á
niðurröðun í launaflokka hjá
ríkinu og fleiri launabreyt-
ingar orðið, sem valda því
að spyija má, hvort einhvers
konar launaskrið sé á ferð-
inni.
Um það skal ekki dæmt
hér. Hitt er alveg ljóst, að
reynslan af því jafnvægi, sem
ríkt hefur undanfama mán-
uði í efnahagsmálum okkar
er góð. Margt bendir til þess
að nýtt góðæri sé í aðsigi.
Verðfall á olíu er mikil búbót
fyrir okkur. Verð á útflutn-
ingsafurðum okkar er hátt.
Fiskaflinn hefur farið vax-
andi. Þess má sjá merki í
sjávarþorpum víðs vegar um
landið, að atvinna er að auk-
ast og tekjur sömuleiðis. Til
þess má einfaldlega ekki
koma, að þessi árangur verði
að engu gerður með því að
launamálin fari úr böndum.
Þess vegna ríður á miklu að
ríkisstjóm og aðilar vinnu-
markaðar taki skynsamlega
á þeim vandamálum, sem upp
kunna að koma í kjölfar
Kjaradóms og hafí það eitt
að leiðarljósi, að halda fast
við þá launastefnu, sem
mörkuð var fyrr á árinu og
á að gilda til áramóta. Við
eigum ekki annan betri kost,
þótt það sé ekkert harmsefni
að kjör háskólamenntaðs
fólks lagist eitthvað frá því
sem verið hefur.
’A: i í V f-h’f i J''l4v í Íííiíi i
Stjómmálaumræður á þessu
sumri að loknum sveitar-
stjórnakosningum bera
þess merki, að þingkosn-
ingar eru ekki langt
undan. Þegar úrslit sveit-
arstjórnakosninga lágu
fyrir var strax farið að ræða hugsanlegar
haustkosningar til Alþingis. Jafnframt
benda hörð átök í sumum stjórnmálaflokk-
um og þungir undirstraumar í öðrum til
þess, að innan flokkanna leitist menn við
að skapa sér vígstöðu, annað hvort til
framboðs í þingkosningum eða í áhrifa-
embætti í flokkunum sjálfum. Loks má sjá
aðdraganda að umræðum um hugsanlegt
samstarf flokka að kosningum loknum.
Þótt ekki megi gera of mikið úr söguleg-
um fordæmum er eftirtektarvert, að frá
lýðveldisstofnun hafa vinstri stjómir alltaf
fylgt í kjölfar samstjórna Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks. Þessir tveir flokkar,
sem nú starfa saman í ríkisstjórn, áttu
slíkt samstarf á árunum 1950—1956. Það
er í -eina skiptið, sem samstarf þessara
flokka hefur verið endurnýjað að kosning-
um loknum. Samstarfið hófst á árinu 1950
og var endurnýjað að loknum þingkosning-
um 1953 en þá tók formaður Framsóknar-
flokksins, Hermann Jónasson, ekki sæti í
þeirri ríkisstjórn en hóf í þess stað að
undirbúa vinstra samstarf, sem lauk með
myndun vinstri stjómar sumarið 1956. Sú
ríkisstjórn sat fram í desember 1958 eða
í tvö og hálft ár. Eftir samstarf þessara
flokka í ríkisstjóm 1974—1978 var enn
mynduð vinstri stjórn, sem sat í rúmt ár
eða frá sumri 1978 og fram á haust 1979.
í ljósi þessara sögulegu fordæma er
ástæða til að taka eftir ummælum Vals
Amþórssonar, stjórnarformanns Sam-
bands ísl. samvinnufélaga, sem vitnað var
til á þessum vettvangi fyrir viku er hann
sagði, að þeir stjómmálaflokkar, sem
kenna sig við félagshyggju megi „ekki
sofna á verðinum í varðgæzlu sinni fyrir
stéttarsamtök og velferðarþjóðfé-
lag .. .Það er orðin brýn nauðsyn fyrir
pólitíska samstöðu í landinu um lýðræðis-
sinnaða félagshyggju, sem nái út yfir
núverandi flokksbönd og tryggi viðhald
og eflingu samhjálpar innan fíölskyldunn-
ar, íslendingar."
Tíminn, málgagn Framsóknarflokksins,
vitnar til þessara orða stjórnarformanns
SíS í forystugrein í gær, föstudag, og seg-
ir síðan: „í núverandi ríkisstjórn hefur
Framsóknarflokkurinn lagt á það áherzlu
að veija það velferðarkerfí, sem byggt
hefur verið upp. Astæða er til að ætla að
öfgaöfl til hægri reyni að bijóta það niður
eða standa í vegi fyrir frekari þróun þess.
Samstöðuleysi félagshyggjufólks er vatn á
myllu andstæðinganna og því nauðsynlegt
að það vinni betur saman að málefnum
sínum og við að koma hugsjónum sínum
í framkvæmd." Af þessari tilvitnun í for-
ystugrein Tímans, sem Framsóknarflokk-
urinn ber nú alla ábyrgð á, má sjá, að
flokkurinn og blaðið taka undir með Val
Arnþórssyni.
Alþýðublaðið birti á fimmtudag forystu-
grein um þessi málefni, sem einnig vekur
eftirtekt, þegar framangreint er haft í
huga. Þar segir: „Umræða um aukið sam-
starf á hinum svonefnda vinstri væng
íslenzkra stjómmála hefur verið meiri og
háværari að undanförnu en gerzt hefur
um Iangt árabil. Rætt er um samstarf fé-
lagshyggjufólks í víðu samhengi, samvinnu
verkalýðsflokka og samstöðu félags-
hyggjufólks, jafnaðar- og samvinnu-
manna... Rauði þráður þeirrar umræðu,
sem hér hefur verið gerð að umtalsefni
er sú staðreynd, að fjöldi fólks, einkum
af yngri kynslóðinni, er orðinn langþreytt-
ur á því, hvemig Sjálfstæðisflokknum
tekzt að deila og drottna í íslenzkum
stjómmálum. Einföld söguskoðun hefur
sýnt og sannað, að öll átök á hinum svo-
kallaða vinstri væng, stofnun nýrra flokka
og barátta innan verkalýðshreyfingarinn-
ar, hefur verið vatn á myllu sjálfstæðis-
manna, drifkrafturinn í orkubúskap
þeirra.“
Loks má vitna til orða Ólafs Ragnars
Grímssonar, formanns framkvæmda-
stjómar Alþýðubandalagsins, sem sagði í
viðtali við DV sl. miðvikudag, að undirtónn
átakanna í Alþýðubandalaginu væri af-
staðan til stjórnarsamstarfs. í því sam-
bandi sagði Ólafur Ragnar: „Það er sem
sagt hin stóra spurning, hvort menn em
fylgjandi því að Alþýðubandalagið taki
höndum saman með Alþýðuflokknum til
að stjórna með íhaldinu, eða hvort Al-
þýðubandalagið eigi að beita sér fyrir því,
að félagshyggjufólk í landinu myndi val-
kost, sem kæmi í staðinn fyrir íhaldsöflin
í landinu og leiti þá eftir samstarfi við
félagshyggjufólk innan Framsóknar-
flokksins, Kvennalistans og annars stað-
ar.“
Þegar hugað er að ummælum Vals Arn-
þórssonar, forystugrein Tjmans og Al-
þýðublaðsins og orðum Ólafs Ragnars
Grímssonar fer ekki fram hjá nokkmm
manni, að innan þessara þriggja flokka,
Framsóknarflokks, Alþýðuflokks og Al-
þýðubandalags, em nú umtalsverðar
umræður og hreyfingar, sem snúast um
þá gmndvallarspurningu, hvert þessir
flokkar eigi að stefna um stjórnarsamstarf
að kosningum loknum. Það er líka ljóst,
að einhveijir aðilar í þessum þremur flokk-
um leitast nú við að magna upp hreyfingu
innan þeirra allra um vinstra samstarf að
kosningum loknum, sem þá væri í sam-
ræmi við það sögulega fordæmi, sem að
var vikið í upphafi.
Hvað vill formaður
Alþýðuflokksins?
Frá því að Jón Baldvin Hannibalsson
tók við formennsku Alþýðuflokksins fyrir
tæpum tveimur ámm hefur verið afar erf-
itt að misskilja hugmyndir hans um stjórn-
arsamstarf af hálfu Alþýðuflokksins. Hann
hefur leynt og ljóst gefið til kynna, að
hann vildi samstarf við Sjálfstæðisflokk-
inn, helzt skv. viðreisnarmynztrinu en ekki
útilokað nýsköpunarstjóm. Þessi málflutn-
ingur hefur hins vegar verið að breytast
á undanförnum mánuðum og kannski hafa
menn ekki veitt því nægilega eftirtekt.
Hinn 1. maí fluttu þeir ræður saman í
Siglufirði, formenn verkalýðsfiokkanna
svonefndu, Svavar Gestsson og Jón Bald-
vin Hannibalsson. Sú staðreynd ein hlýtur
að vekja athygli út af fyrir sig. í ræðu
sinni þar sagði formaður Alþýðuflokksins
m.a.: „Öfugt við það, sem varð annars
staðar á Norðurlöndum og víðast hvar í
Vestur-Evrópu náðu hægri öflin hér á landi
að sameinast. Þar með hafa þau náð undir-
tökum í stjórnmáiabaráttu lýðveldisins:
Aðstöðunni til að deila og drottna. Samtím-
is urðu skammsýnir menn þess valdandi,
að eining verkalýðshreyfingarinnar og
flokka hennar, sem stóðst fyrsta aldar-
fíórðunginn, var rofin oftar en einu sinni,
með fyrirsjáanlega iiium afleiðingum."
Nokkru síðar í sömu ræðu sagði formað-
ur Alþýðuflokksins: „Á þessum vetri, við
undirbúning kjarasamninga, gerðust þeir
hlutir innan verkalýðshreyfíngarinnar, sem
staðfesta hugmyndalega samstöðu okkar
jafnaðarmanna og áhrifamikilla forystu-
manna verkalýðshreyfíngarinnar innan
Alþýðubandalagsins. Eg fagna þeirri þró-
un.“
Loks segir hann í þessari ræðu, að
markmiðið sé: „ ... að sameina 40—50%
íslenzku þjóðarinnar í fjöldahreyfingu jafn-
aðarmanna, sem verði ráðandi afl í íslenzk-
um stjórnmálum næstu áratugi."
Það fer ekki á miili mála, að á hátíðis-
degi verkalýðsins 1. maí reynir Jón Baldvin
Hannibalsson að leggja grundvöll að ein-
hvers konar samstarfí Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags. í grein í Morgunblaðinu
hinn 17. júní gengur hann skrefi lengra
og sýnist hvetja hluta Alþýðubandalags-
manna til þess að ganga til samstarfs við
Alþýðuflokkinn er hann segir: „Þingflokk-
ar Álþýðuflokksins og Alþýðubandalagsins
bera báðir ábyrgð á þeim efnahagsráðstöf-
unum, sem gerðar voru í kjölfar samning-
anna. Þess vegna er bæði eðlilegt og
æskilegt að þessir aðilar treysti samstarf
sín í milli. Þeim ber skylda til að tryggja
að forsendur kjarasamninganna
haldi... Spurningin er hins vegar sú,
hvort Alþýðubandalagið verður stjórn-
hæft? Flest bendir til að þar sé innan dyra
lítill starfsfriður til að vinna að jákvæðri
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1986
31
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 12. júlí
og skapandi pólitík. Abl. er nefnilega á
barmi klofnings. Að því getur dregið, fyrr
eða síðar, að hinum sósíaldemókratísku
öflum innan þess verði ekki vært. Fari svo
eiga þau auðvitað að stíga skrefið til fulls
og ganga til liðs við okkur í Alþýðuflokkn-
um. Þar með væri að stórum hluta bætt
fyrir söguleg mistök kommúnista og vinstri
sósíalista fyrr á tíð, sem ítrekað urðu til
þess að ijúfa einingu jafnaðarmanna og
verkalýðshreyfingarinnar með hörmuleg-
um afleiðingum.“
Þegar því verki er lokið gefur Jón Bald-
vin Hannibalsson eftirfarandi yfírlýsingu
í grein sinni í Morgunblaðinu: „En hvers
konar ríkisstjórn þurfum við þá eftir kosn-
ingar? Fyrsta verkefnið er nýir kjarasamn-
ingar. Þar hefur framsókn ekkert til
málanna að leggja, svo hún er bezt geymd
utan stjórnar."
En um leið og Framsóknarflokkurinn
er afgreiddur með þessum hætti skjóta
upp kollinum efasemdir hjá formanni Al-
þýðuflokksins um samstarf við Sjálfstæðis-
flokkinn er hann segir: „Þá er auðvitað
aðalspurningin sú, við hvaða Sjálfstæðis-
flokk er átt? Er það einhvers konar
grenjandi markaðshyggjutrúboð, sem er í
heilögu stríði við velferðarríkið? Eða ein-
hvers konar útideild frá Framsóknar-
flokknum, sem riðlast þar í fjósi
landbúnaðarkerfisins? Eða verða þar í fyr-
irsvari ábyrgir atvinnurekendur, sem vilja
nota tækifærið og taka höndum saman
við okkur jafnaðarmenn um að draga úr
ríkisforsjá, treysta undirstöður atvinnulífs-
ins, hækka laun og jafna lífskjör? Mér
sýnist, að forystumenn Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðubandalagsins ættu að nota
tímann í sumar til þess að gera það upp
við sig, hvert þeir vilja stefna."
Ekki eigin herrar
Þá ályktun má draga af því, sem hér
hefur verið rakið, að áherzlur formanns
Alþýðuflokksins séu að breytast. Hann
hefur enn áhuga á samstarfí við Sjálfstæð-
isflokkinn eftir kosningar en spyr við hvaða
Sjálfstæðisflokk. Hann sýnist hins vegar
leggja mesta áherzlu á að mynda sam-
stöðu, bandalag eða breiðfylkingu með
verkalýðshreyfingunni og Álþýðubanda-
laginu eða hluta þess.
Jafnframt er ljost, að skoðanir eru mjög
skiptar innan Alþýðubandalagsins. Senni-
lega er sterkari áhugi hjá sumum hópum
innan Alþýðubandalagsins á samstarfí við
Sjálfstæðisflokkinn en nokkru sinni fyrr
og þá er fyrst og fremst um að ræða verka-
lýðsleiðtoga flokksins. Þar sem nú hefur
tekizt samstarf milli hinna áhrifameiri í
þeirra hópi og flokksformannsins og sam-
starfsmanna hans er ekki ólíklegt að þessi
áhugi nái inn í þær raðir. En um leið er
augljóst, að þau öfl i flokknum, sem sækja
að núverandi flokksforystu undir leiðsögn
Kristínar Ólafsdóttur og Ólafs Ragnars
Grímssonar horfa fremur til samstöðu „fé-
lagshyggjuflokka“.
í þessu samhengi má heldur ekki gleyma
þeim möguleika, sem Haraldur Ólafsson,
alþingismaður, varpaði fram í spumar-
formi í grein í Tímanum sl. fimmtudag
er hann sagði: „Gæti ekki farið svo, að
framsóknarmenn og sjálfstæðismenn
ákveði að endurnýja stjómarsamstarfíð?“
Þegar menn íhuga þessa stöðu er einn
þáttur þessa máls til viðbótar, sem hafa
verður í huga og hann er þessi: Reynslan
sýnir, að formenn stjórnmálaflokkanna eru
alls ekki eigin herrar, þegar að því kemur
að mynda ríkisstjóm að kosningum lokn-
um. Hvað sem líður áhuga þeirra sjálfra
verða þeir að taka tillit til niðurstöðu kosn-
inga og þeirra viðhorfa, sem ríkja innan
flokkanna að kosningum loknum. Um
þetta eru nokkur athyglisverð dæmi í síðari
tíma stjórnmálasögu okkar.
Eftir kosningarnar 1971 vom Samtök
fijálslyndra og vinstri manna ótvíræður
sigurvegari þeirra kosninga. Ekki fór á
milli mála, að helztu forystumenn samtak-
anna, þeir Hannibal Valdimarsson og
Björn Jónsson, höfðu mestan áhuga á sam-
starfi um ríkisstjórn við fráfarandi stjórn-
arflokka, Sjálfstæðisflokk og Alþýðuflokk.
En þótt sigur samtakanna væri fyrst og
fremst sigur þessara tveggja manna fengu
þeir því ekki ráðið. Urslit kosninganna
höfðu orðið þau, að flokkar, sem setið
höfðu í ríkisstjórn í 13 ár höfðu misst
meirihluta. Krafan innan þeirra, sem utan
við höfðu staðið allan þennan tíma og
þ. á m. innan samtakanna, sem vom vinstri
sinnaður flokkur, um myndun vinstri
stjómar var svo sterk, að vilji forystu-
mannanna réð ekki ferðinni. Þessi löngun
vinstri flokkanna til myndunar vinstri
stjómar var raunar svo sterk, að jafnvel
eftir hinn mikla kosningasigur Sjálfstæðis-
flokksins 1974 var gerð mjög ákveðin
tilraun til þess að koma á nýrri vinstri
stjóm að kosningum loknum.
Eftir hinn mikla kosningasigur Alþýðu-
flokksins 1978 vom margir Alþýðuflokks-
menn þeirrar skoðunar, að stefna bæri að
nýju viðreisnarsamstarfi með Sjálfstæðis-
flokknum, enda átti Alþýðuflokkurinn kost
á því að vera í forsæti slíkrar stjórnar.
Sú varð ekki niðurstaðan í fyrsta lagi
vegna þess, að þá var enn almenn hræðsla
innan flokksins við samstarf við Sjálfstæð-
isflokkinn eftir ófarir Alþýðuflokksins í
kosningunum 1971, sem þeir Alþýðu-
flokksmenn kenndu Sjálfstæðisflokknum
um, þótt þær stöfuðu fyrst og fremst af
því að nýr flokkur jafnaðarmanna, SFV,
var kominn til sögunnar undir forystu fyrr-
verandi formanns Alþýðuflokksins. í öðm
lagi var ástæðan svo sú, að formaður Al-
þýðuflokksins á þeim tíma var einfaldlega
andvígur samstarfi við Sjálfstæðisflokk-
inn. Það er hins vegar álitamál, hvort
hann hefði ráðið þeirri ferð, ef sú megin-
ástæða hefði ekki komið til, sem að framan
var vikið.
Þótt ekki hafi á það reynt getur sama
staða komið upp innan Alþýðubandalags-
ins að loknum næstu kosningum. Jafnvel
þótt áhrifamiklir verkalýðsleiðtogar og
aðrir áhrifamenn í flokknum beijist fyrir
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn í ríkis-
stjóm gæti svo farið, að þeir fengju því
ekki framgengt einfaldlega vegna þess,
að andstaðan við það væri nægilega sterk
til þess, að flokkurinn gæti klofnað vegna
slíkrar stjómarmyndunar.
Umhugsunarefnið fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn við þessar aðstæður er svo það,
að á vömm allra vinstri flokkanna em
staðhæfíngar um að Sjálfstæðisflokkurinn
sé ekki samstarfshæfur í ríkisstjórn vegna
svonefndra fijálshyggjusjónarmiða. í þeirri
forystugrein Alþýðublaðsins, sem fyrr var
vitnað til, segir m.a.: „Það sem mest áhrif
hefur til að vekja hugmyndimar og um-
ræðuna um samstarf og samvinnu félags-
hyggjuaflanna er andúð og ótti við
uppgang nýfijálshyggjunnar innan Sjálf-
stæðisflokksins. Nýfijálshyggjan hefur í
hótunum við helgustu markmið félags-
hyggjunnar og jafnaðarstefnunnar, þ.e.
velferðarþjóðfélagið. Nýftjálshyggjumenn-
irnir í Sjálfstæðisflokknum hafa þegar
gert harðar atlögur að velferðarkerfinu
og hafa í hótunum um enn frekari aðgerð-
ir. Gagnvart þessum niðurrifsöflum nægir
ekkert annað en gagnsókn."
Hér skal ekki fíallað efnislega um þess-
ar staðhæfingar Alþýðublaðsins, en á það
bent að Sjálfstæðisflokkurinn hefur ávallt
verið velferðarflokkur í reynd, hvað sem
ólíkum öflum innan hans líður, og á þessi
fullyrðing ekki sízt við þar sem hann hef-
ur haft hreinan meirihluta í sveitarfélög-
um, ekki sízt Reykjavík, þar sem
flokkurinn hefur byggt upp merkiiegt vel-
ferðarkerfí. Félagsmálastofnun Reykjavík-
urborgar er einhver merkilegasta stofnun
sinnar tegundar sem til er. Hitt er annað
mál að í öllum löndum er nú reynt að
sporna við óhófseyðslu hins opinbera, og
aðhald er nauðsynlegt, ef bolmagn ríkis-
og sveitarfélaga á ekki að bresta. En það
á auðvitað ekki að vera á kostnað þeirra
sem minnst mega sín. En sú tilfinning, sem
fyrrnefndar tilvitnanir lýsa eru pólitískur
veruleiki út af fyrir sig, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hlýtur að veita eftirtekt. Þegar
sjálfstæðismenn kynntu leiftursóknar-
stefnuskrá sína fyrir kosningar 1979 lét
einn af forystumönnum Alþýðubandalags-
ins þau orð falla, að þetta væri vissulega
athyglisverð stefnuskrá, en hún hlyti að
þýða það, að Sjálfstæðisflokkurinn ætlaði
sér að ná meirihluta í kosningunum vegna
þess, að flokkurinn fengi engan annan
flokk til samstarfs við sig um landsstjórn-
ina á grundvelli þessara stefnumiða.
Afleiðing vinstri stjórna
Hér að framan hafa verið dregnar sam-
an ýmsar tilvitnanir, athugasemdir og
ummaéli stjórnmálaforingja og málgagna
þeirra, sem benda til þess, að nú þegar
skammt er til kosninga, hvort sem er í
haust eða næsta vor, gæti umtalsverðra
hreyfinga innan hinna svonefndu vinstri
flokka, þar sem menn ræða sín í milli að
hvers konar stjómarsamstarfí þessir flokk-
ar vilja stefna að kosningum loknum.
Sumar þessar vangaveltur hníga að vinstri
stjóm, aðrar að stjómarsamvinnu ein-
hverra þeirra og Sjálfstæðisflokks. En
vegna þess, að söguleg fordæmi hafa ver-
ið gerð hér að umtalsefni er ekki úr vegi
að riíja upp með örfáum orðum önnur
dæmi þess eðlis, þ.e. afieiðingar vinstri
stjórna.
Vinstri stjórnin, sem mynduð var sumar-
ið 1956 og sat fram í desember 1958
reyndist einhver misheppnaðasta ríkis-
stjóm, sem hér hafði verið mynduð. Það
var ein af ástæðunum fyrir því, að viðreisn-
arstjómin hélt velli svo lengi. Vinstri stjóm
Hermanns Jónassonar gafst einfaldlega
upp og skildi efnahagskerfíð eftir í rúst.
Vinstri stjóm Ólafs Jóhannessonar, sem
mynduð var sumarið 1971 og sat fram á
vor 1974, tók við bezta búi, sem nokkur
ríkisstjórn á íslandi hefur tekið við og verð-
bólgu í lágmarki. Þegar hún fór frá var
hún búin að sóa og eyða með þeim hætti
að allir sjóðir landsmanna vom tómir og
tími óðaverðbólgu var genginn í garð.
Vinstri stjómin, sem Ólafur Jóhannes-
son myndaði haustið 1978 var frá upphafí
óhæf til að stjórna landinu enda sat hún
ekki nema tæplega ár. Flokkarnir þrír, sem
að henni stóðu, áttu í stöðugu innbyrðis
karpi og rifrildi, sem meira og minna fór
fram fyrir opnum tjöldum.
Þegar hinir svonefndu félagshyggju-
flokkar ræða nú enn einu sinni hugsanlega
myndun vinstri stjórnar að loknum næstu
kosningum ættu þeir að rifja rækilega upp
árangur og afleiðingar þessara stjórna.
Hvað svo sem segja má um samstarf þeirra
tveggja flokka, sem nú stjórna landinu og
samstarf þeirra yfirleitt fyrr og nú er það
staðreynd, að þeir hafa aldrei gengið frá
ríkisstjórnarborði með þann slóða á eftir
sér, sem hinar svonefndu vinstri stjórnir
hafa gert. Em þær umræður, sem nú fara
fram innan vinstri flokkanna um enn eina
breiðfylkingu vinstri manna kannski fyrst
og fremst til marks um, að þessir flokkar
hafí ekki kjark og bolmagn til þess að
ræða í alvöra nýjar leiðir í stjórnarmyndun
og stefnumörkun?
Morgunblaðið/RAX
„Það er líka ljóst,
að einhveijir aðil-
ar í þessum
þremur flokkum
leitast nú við að
magna upp hreyf-
ingu innan þeirra
allra um vinstra
samstarf að kosn-
ingum loknum,
sem þá væri í sam-
ræmi við það
sögulega for-
dæmi, sem að var
vikið í upphafi.“