Morgunblaðið - 13.07.1986, Blaðsíða 56

__ 38ei íjúl .8i auoAauvíMug .aiöAjanuoHOM
5b MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1986
SÆNSKIR EISTLENDINGAR
Þjóðarbrot með hundruða
ára sögu óðum að hverfa
Sænsk byggð í Eistlandi stóð í u.þ.b. átta aldir. Þegar
hún hófst á 13. öld var það eðlilegt framhald af sænskri
skeijagarðamenningu í Svíþjóð og Finnlandi. Sjórinn
batt saman en land skildi að á þessum árum. Það
merkilega við Svíana í Eistlandi var að þeir héldu sænsku
þjóðemi sínu fram á okkar daga og voru þó aldrei fleiri
en 7—8.000 manns, dreifðir frá Runö suður í
Riga-flóanum til Nargö norðan við Tallinn. Þar að auki
á svæði þar sem margir vildu ná yfirráðum; Danir áttu
hér mikil ítök snemma á miðöldum (Tallinn þýðir
Danavirki) ásamt Þýsku riddarareglunni og kirkjunni,
síðar náði Svíþjóð þessum löndum en missti þau í hendur
Rússakeisara. Eistlandssvíamir urðu þá að þola mikinn
yfirgang frá aðli og keisara. Sakir mótspymu við
aðalsveldið vom Svíamir á Dagö sendir í útiegð til
Úkraínu í Iok 18. aldar. Árið 1929 fluttu afkomendur
þeirra til Svíþjóðar, 500 talsins, allir mælandi á sænsku.
Eistlandssvíamir
varðveittu
marga foma siði
í mannlífi, bygg-
ingarháttum og
málfari og fræði-
menn frá Svíþjóð
og Finnlandi urðu tíðir gestir
hjá þeim upp úr aldamótunum
síðustu. Á Ormsö þótti enginn
maður með mönnum nema hann
gæti eitthvað spilað á bogahörpu,
hljóðfæri sem á miðöldum naut
vinsælda um alla Norður-Evrópu.
í kringum 1870 gekk mikil trúar-
vakning yfir eyjuna og útrýmdi
gífurlegum drykkjuskap en því
miður líka þessum hörpum. Finn-
inn Otto Ándersson, sem hefur
manna mest og best skrifað um
þetta hljóðfæri heimsótti Ormsö
Síðasti
Eistlandssvínn,
Anders
Lindström, i gamla
borgarhlutanum í
Tallinn.
1904 og fann þar fímm menn
sem enn þá spiluðu á hörpuna.
Skráði hann eftir þeim u.þ.b. 40
lög.
Þrátt fyrir fámennið voru
Eistlandssvíamir reiðubúnir að
takast á við 20. öldina. Skóla-
kerfí þeirra tók miklum fram-
fömm, blaðaútgáfa hófst og á
fjórða áratugnum tókst þeim að
koma fulltrúa á eistneska þingið
og vom almennt bjartsýnir á
framtíð sína sem sænskur minni-
hluti í Eistlandi.
Þó fór það allt á annan veg.
1939 fá Sovétríkin ákveðin svæði
í Eistlandi til afnota fyrir her-
stöðvar, þar á meðal þijár eyjar
í sænskum byggðarlögum. Ári
síðar er Eistland innlimað í Sov-
étríkin, heimsstyijöldin er í al-
gleymingi og sænsku eyja-
skeggjamir famir að átta sig á
að skeijagarðurinn þeirra er í
órólegu heimshomi. Þeir eiga þó
annað land að, land forfeðranna.
Forystuménn þeirra skrifa
sænsku ríkisstjóminni:
„. .. hjálpið oss á þessari erfíðu
stundu. Það er sameiginlegur
vilji vor og ósk að flytjast til
Svíþjóðar". Svíþjóð sagðist reiðu-
búin að taka á móti þeim en
Sovétríkin synjuðu brottfarar og
eins gerðu Þjóðveijar eftir að
þeir náðu Eistlandi 1941.
Eistlandssvíamir ítreka beiðn-
ir sínar til sænsku stjómarinnar
samtímis sem ungir menn, er
eiga á hættu að verða kallaðir út
í stríðið, flýja landið. Að áliðnu
sumri 1943 hófst flóttinn í al-
vöru. Rótgrónir, íhaldssamir
bændur flúðu í ofboði í litlum,
ofhlöðnum bátum yfír Eystrasal-
tið í skjóli myrkurs og þoku. Þó
hvarf ekki nema einn bátur svo
vitað sé af þeim rúmlega 200 sem
lögðu af stað. Sumárið 1944 em
u.þ.b. 3.000 Eistlandssvíar
komnir til Svíþjóðar, flestir bíða
því enn í Eistlandi. Samtímis em
Þjóðveijar á undanhaldi í austri.
Þá tekst loksins sænsku
stjóminni með mútum og brögð-
um að ná samkomulagi við þýska
yfírmenn í Tallinn um brottflutn-
ing allra Svía. Á meðan Rauði
herinn nálgast óðum Tallinn flyt-
ur gamalt eistneskt fragtskip
tæplega 4.000 Svía til Stokk-
hólms í stanslausum ferðum
fram og aftur. Sænskir fjölmiðlar
geta þessara flutninga ekki einu
orði og þýska ríkisstjómin í
Berlín er alls óvitandi um þá,
hefur sjálfsagt öðmm hnöppum
að hneppa um þetta leyti.
Eftir urðu rúmlega 1.000
Svíar sem annaðhvort komust
ekki eða vildu ekki flytja, en af
hálfu sænsku stjómarinnar var
þessu máli lokið og ekki minnast
á það framar. Þeim sem fluttu
til Svíþjóðar hefur yfirleitt vegn-
að mjög vel og þeir hafa unnið
ötullega að því að safna sem
mestum fróðleik um sænsku
byggðina í Eistlandi, áður en
þetta litla og merkilega þjóðar-
brot hverfur með öllu af sviði
sögunnar.
Hljómfærið á
myndinni heitir
boga-harpa og var
þekkt um alla
Norður-Evrópu á
miðöldum. í Ormsö
varspilaðá þessa
hörpu fram á þessa
öld.